Είπε ο Παλαμάς τη φράση «Ο Πατριωτισμός είναι έμφυτος, και εγώ είμαι εθνικιστής!»;

Μια υποτιθέμενη φράση, του ποιητή Κωστή Παλαμά, κοινοποιείται από διάφορους χρήστες στα social media, αλλά και από blogs. «Ο Πατριωτισμός είναι έμφυτος, και εγώ είμαι εθνικιστής!» Είπε άραγε κάτι τέτοιο ο ποιητής;

Υπάρχουν πάρα πολλές αναφορές στην παραπάνω ρήση, αλλά η αναζήτησή μας δεν επέφερε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα ως προς την εύρεση κάποιας αξιόπιστης πηγής, είτε αυτό είναι βιβλίο, είτε ποίημα, κείμενο ή συνέντευξη.

Το σίγουρο είναι ότι ο Εθνικισμός ως έννοια στην εποχή του, δεν είχε το αρνητικό εννοιολογικό περιεχόμενο που έχει προσλάβει τα τελευταία χρόνια, όπου ο ιδιότυπος εθνικισμός συνιστά μέσο αυτοπροβολής κάθε πολιτικά παρανοϊκού που πλέον μπορεί να βρει βήμα μέσω του διαδικτύου.

Η λέξη ‘εθνικισμός’ (συνεπώς και τα παράγωγά της) δεν είναι ελληνική λέξη. Είναι μεταφραστικό δάνειο από τα γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά κ.λπ.: nationalisme, nationalism, Nationalismus. Στα ελληνικά, μαρτυρείται (σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη) από το 1859. Κι εννοούσε την ιδεολογία που έθετε ως πολιτικό θεμέλιο του κράτους την έννοια του έθνους και όχι π.χ. τη θρησκεία ή το βασιλιά. Το πιο πιθανό είναι, ο Παλαμάς να τη γνώριζε. Δεν θεωρώ όμως καθόλου πιθανό, ο αυλόδουλος Παλαμάς να αυτοχαρακτηριζόταν εθνικιστής. Ούτε καν το να έβαλε πατριωτισμό και εθνικισμό στην ίδια πρόταση. Ήταν τότε απολύτως ανόμοια μεγέθη, ακόμα πιο πολύ απ’ ό,τι τώρα.

Ρωτήσαμε τη φιλόλογο Αθηνά Ταρλά:

Δεν βρήκα να έχει πει τέτοιο πράγμα, βρήκα όμως πως έχει πει ακριβώς το αντίθετο! Στα «Άπαντά» του, τόμος Α’ σ. 22 ο ίδιος ο ποιητής γράφει για το ποίημα «στίχοι στην πατρίδα μου»:

«Γιατί δίνουν (ενν. οι στίχοι) το σύνθημα πως κάτι σπέρνεται προμηνώντας κάποια μεταστροφή που αγάλια αγάλια θ’ ανθίσει, στην ιδεολογία μας, στην αισθητική μας. Η πατριδολατρία. Πατριδολάτρης είμαι, όχι εθνικιστής· σιχαίνομαι και τη λέξη και την ετικέττα». 

Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από ένα βιβλίο του 17τομου έργου που εκδόθηκε το 1984 από το Ίδρυμα Κωστή Παλαμά και επανεκδίδεται φέτος.

Όπως αναφέρει το Δελτίο Τύπου που μας στάλθηκε από το Ίδρυμα Κωστή Παλαμά, πρόκειται για τον πρώτο τόμο της πλήρους και έγκυρης φιλολογικής έκδοσης του συνόλου του εκδιδομένου και αθησαύριστου έργου του Ποιητή. Πραγματοποιείται υπό την εποπτεία του «Ιδρύματος Κωστή Παλαμά» και χορηγία της «Στέγης Γραμμάτων Κωστής Παλαμάς» και υπολογίζεται ότι το έργο θα καλύψει 50 τόμους,

Στον 14ο τόμο των απάντων του Παλαμά υπάρχει συνέντευξή του, με ημερομηνία 7 Φεβρουαρίου 1926, στην εφημερίδα «Ο Νέος Αγών» στην Σοφία Σπανούδη με τίτλο «Οι σύγχρονοι Γάλλοι συγγραφείς – Μια επίσκεψις στον Κωστή Παλαμά» , που αναφέρει σύμφωνα πάντα με τη δημοσιογράφο “Κι εγώ είμαι εθνικιστής, βέβαια εθνικιστής, είμαι ένας πατριδολάτρης”

Η συνέντευξη υπάρχει και σε εφημερίδα της εποχής (Ελεύθερος Τύπος 8/2/1926)

Ελεύθερος Τύπος 8/2/1926

Εν κατακλείδι θεωρούμε ότι η ρήση δεν επιβεβαιώνεται, αφού δεν βρήκαμε καμία καταγεγραμμένη πηγή της. Επιπλέον, ο ίδιος έχει γράψει ακριβώς το αντίθετο, όπως είδαμε παραπάνω.

Να επιστήσουμε την προσοχή σας όμως σε 2 σημαντικά σημεία:

α) στο 1ο απόσπασμα που παραθέτουμε (1931) είναι λόγια του ιδίου ενώ το δεύτερο (1926) είναι κείμενο τρίτου που μεταφέρει τα λόγια του Παλαμά. Είναι στη δική σας κρίση ποιο κείμενο από τα δύο είναι πιο πιθανό να παρουσιάζει τη θέση του Παλαμά, όταν ο ίδιος δηλώνει ότι απεχθάνεται τον όρο.

β) η εννοιολογική σημασία του όρου εθνικιστής είναι σαφώς διαφορετική σήμερα απ΄ ότι στο παρελθόν. Το 1926, η λέξη “εθνικιστής” είναι ταυτόσημη με τον πατριώτη. Η γιγάντωση των εθνικισμών της Ιταλίας και της Γερμανίας ενοχοποίησε τη λέξη, κι έτσι, το 1931, ο Παλαμάς προφανώς αισθάνεται την ανάγκη να διευκρινίσει πως δεν είναι εθνικιστής, όπως οι φασίστες της Ιταλίας ή οι εθνικοσοσιαλιστές της Γερμανίας, αλλά απλώς πατριώτης

18 Απριλίου 2018 – Στο άρθρο έγινε προσθήκη απόσπασμα από συνέντευξη του Κ. Παλαμά.