Ο Αριστοτέλης ΔΕΝ είπε τη φράση “Είναι χαρακτηριστικό ενός εξελιγμένου μυαλού…”

Λανθασμένα αποδίδεται στον Αριστοτέλη η φράση: “Είναι χαρακτηριστικό ενός εξελιγμένου μυαλού, να φιλοξενεί μια σκέψη έστω και αν δεν την αποδέχεται”

Θα τη συναντήσετε σε πολυάριθμα ιστολόγια στο διαδίκτυο, ελληνικό και παγκόσμιο, ειδικότερα δε σε ιστότοπους που αναρτούν ρητά, ανάλεκτα, αποφθέγματα και διάσημες φράσεις.

Αφού εντοπίσαμε την αγγλική εκδοχή του ρητού, δεν χρειάστηκαν παραπάνω από μερικά λεπτά αναζήτησης για να διαπιστώσουμε ότι κάτι δεν πάει καλά.

It is the mark of an educated mind to be able to entertain a thought without accepting it. Aristotle

Η φράση προήλθε από την διάδοση μιας κάκιστης μετάφρασης (ή παράφρασης αν θέλετε), του Lowell L. Bennion, στο βιβλίο του Religion and the Pursuit of Truth  (σελ.52) του 1989, που αλλοίωσε εντελώς το νόημα μιας παραγράφου από τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη

Συγκεκριμένα:

Ηθικὰ Νικομάχεια (1094b-1095a). Το αρχαίο κείμενο:

[III] Λέγοιτο δ᾽ ἂν ἱκανῶς, εἰ κατὰ τὴν ὑποκειμένην ὕλην διασαφηθείη· τὸ γὰρ ἀκριβὲς οὐχ ὁμοίως ἐν ἅπασι τοῖς λόγοις ἐπιζητητέον, ὥσπερ οὐδ᾽ ἐν τοῖς δημιουργουμένοις. τὰ δὲ καλὰ καὶ τὰ δίκαια, περὶ ὧν ἡ πολιτικὴ σκοπεῖται, πολλὴν ἔχει διαφορὰν καὶ πλάνην, ὥστε δοκεῖν νόμῳ μόνον εἶναι, φύσει δὲ μή. τοιαύτην δέ τινα πλάνην ἔχει καὶ τἀγαθὰ διὰ τὸ πολλοῖς συμβαίνειν βλάβας ἀπ᾽ αὐτῶν· ἤδη γάρ τινες ἀπώλοντο διὰ πλοῦτον, ἕτεροι δὲ δι᾽ ἀνδρείαν. ἀγαπητὸν οὖν περὶ τοιούτων καὶ ἐκ τοιούτων λέγοντας παχυλῶς καὶ τύπῳ τἀληθὲς ἐνδείκνυσθαι, καὶ περὶ τῶν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ καὶ ἐκ τοιούτων λέγοντας τοιαῦτα καὶ συμπεραίνεσθαι. τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἀποδέχεσθαι χρεὼν ἕκαστα τῶν λεγομένων· πεπαιδευμένου γάρ ἐστιν ἐπὶ τοσοῦτον τἀκριβὲς ἐπιζητεῖν καθ᾽ ἕκαστον γένος, ἐφ᾽ ὅσον ἡ τοῦ πράγματος φύσις ἐπιδέχεται· παραπλήσιον γὰρ φαίνεται μαθηματικοῦ τε πιθανολογοῦντος ἀποδέχεσθαι καὶ ῥητορικὸν ἀποδείξεις ἀπαιτεῖν

Η μετάφραση:

Μιλώντας λοιπόν για τέτοιου είδους θέματα και με τέτοιο σκεπτικό, πρέπει να μένουμε ευχαριστημένοι αν καταφέρνουμε να δείξουμε την αλήθεια με τρόπο χοντρικό και σχηματικό· μιλώντας για πράγματα που μόνο γενικά και όχι πάντα είναι αληθινά, πρέπει να μένουμε ευχαριστημένοι όταν φτάνουμε σε ανάλογα συμπεράσματα. Με το ίδιο πνεύμα όμως πρέπει να γίνονται αποδεκτές οι σχετικές κρίσεις και από τους ακροατές: ο μορφωμένος και καλλιεργημένος άνθρωπος πρέπει να ζητάει σε κάθε περιοχή έρευνας τόση ακρίβεια όση επιτρέπει η φύση του θέματος· προφανώς είναι το ίδιο παράλογο να δεχόμαστε πιθανολογικούς συλλογισμούς από έναν μαθηματικό και να ζητούμε επιστημονικές αποδείξεις από έναν ρήτορα. (μτφρ Δ. Λυπουρλής)

Στα αγγλικά θα μπορούσε να μεταφραστεί ως:

It is the mark of an educated man to look for precision in each class of things just so far as the nature of the subject admits; it is evidently equally foolish to accept probable reasoning from a mathematician and to demand from a rhetorician scientific proofs.

Αλλά ο εν λόγω συγγραφέας το διατύπωσε στρεβλά σαν:

It is the mark of an educated mind to be able to entertain a thought without accepting it

Επειδή, όπως πολλές φορές μέχρι τώρα, έχουμε καταδείξει ότι η πλειοψηφία αρέσκεται στο να μην ανατρέχει στις πρωτότυπες πηγές, αλλά να μεταφράζει από αντίστοιχα ξένα ιστολόγια, ρητά των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων (κι όχι μόνο), καταλήγουμε σε αλλόκοτα σχήματα όπως ακριβώς με το παραπάνω.

Εν κατακλείδι, η φράση ουδεμία σχέση έχει με την αρχική διατύπωσή της και δεν πρέπει να αποδίδεται στον Αριστοτέλη.