Συνωμοσιολογικοί ισχυρισμοί σχετικά με τη ανάπτυξη του εμβολίου για την COVID-19

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βρίσκουμε δημοσιεύματα τα οποία παρουσιάζουν την γρήγορη ανάπτυξη των εμβολίων για την COVID-19 ως ύποπτη εξέλιξη, δεδομένου του ότι μετά από δεκαετίες έρευνας δεν υπάρχουν εμβόλια για παθήσεις όπως το AIDS και τη γρίπη. Ο εν λόγω ισχυρισμός ωστόσο είναι παραπλανητικός.

Παράδειγμα σχετικής δημοσίευσης στο Facebook:

Οι αναρτήσεις υποστηρίζουν ότι η πρόοδος που έλαβε χώρα κατά την ανάπτυξη των εμβολίων για την COVID-19 είναι συγκρίσιμη με άλλους τομείς της ιατρικής έρευνας. Ωστόσο, τα εν λόγω δημοσιεύματα αγνοούν σημαντικές διαφορές στα χαρακτηριστικά των αναφερόμενων ασθενειών που τις καθιστούν μη συγκρίσιμες με την περίπτωση της COVID-19.

Αξίζει να σημειώσουμε πως ο υπό εξέταση ισχυρισμός έλαβε μεγάλες διαστάσεις και σε χώρες εκτός Ελλάδας με αποτέλεσμα οργανισμοί όπως το AFP, το Politifact και η USA Today να προχωρήσουν σε σχετικές καταρρίψεις.

Τι ισχύει

Η δημοσίευση αποτελείται από τέσσερις βασικούς ισχυρισμούς. Στο πλαίσιο σωστής ανάλυσης θα εξετάσουμε τον κάθε ισχυρισμό ξεχωριστά.

Ισχυρισμός 1: Δεν υπάρχει εμβόλιο για το ΑIDS παρότι πέρασαν 40 χρόνια ερευνών.

Η δημιουργία ενός εμβολίου κατά του Ιού Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας (Human Immunodeficiency Virus – HIV), ο οποίος προκαλεί το Σύνδρομο της Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (Acquired Immune Deficiency Syndrome – AIDS), αποτελεί αντικείμενο εντατικής έρευνας εδώ και πολλές δεκαετίες.

Ο ιός HIV δρα καταστρέφοντας κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα CD4+ T λεμφοκύτταρα, τα οποία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία του οργανισμού από λοιμώξεις και άλλα νοσήματα. Ο λόγος για τον οποίο η έρευνα σχετικά με την καταπολέμηση του HIV εμφανίζει δυσκολίες αφορά τους πολύ γρήγορους ρυθμούς με τους οποίους ο εν λόγω ιός μεταλλάσσεται συγκριτικά με άλλους ιούς. [πηγή]

Αν και η έρευνα για την ανάπτυξη εμβολίου συνεχίζεται από τη δεκαετία του 1980 και περιλαμβάνει πολλές κλινικές μελέτες, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει αποτελεσματικό εμβόλιο για την πρόληψη της νόσου του AIDS. Σύμφωνα με το National Institute of Allergy and Infectious Diseases, ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους δεν υπάρχει ακόμα αποτελεσματικό εμβόλιο για τη νόσο είναι επειδή κλινικές δοκιμές έδειξαν πως ο αδρανοποιημένος ιός HIV δεν ήταν αποτελεσματικός στην πρόκληση ανοσολογικών αντιδράσεων ενώ, η χρήση ζωντανού-αποδυναμωμένου ιού θα ήταν πολύ επικίνδυνη. [πηγή]

Ωστόσο, τα φάρμακα που διατίθενται σήμερα για τον HIV (συνδυασμός αντιρετροϊκών φαρμάκων υψηλής δραστικότητας – Highly Active Antiretroviral Therapy) αποτρέπουν την υποβάθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος και μειώνουν τον κίνδυνο ασθένειας που σχετίζεται με τον ιό, με αποτέλεσμα τα άτομα που φέρουν τον ιό HIV να είναι σε θέση να ζήσουν όντας υγιή και με κανονικό προσδόκιμο ζωής. Τέλος, όσον αφορά την πρόληψη μετάδοσης του ιού HIV υπάρχουν ορισμένα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την προφύλαξη πριν από την έκθεση (PrEP) και μετά την έκθεση (PEP). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μέχρι το τέλος του 2019 υπολογίζονταν ότι περίπου 38 εκατομμύρια άνθρωποι ήταν φορείς του ιού HIV. [πηγή 1][πηγή 2]

Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, το γεγονός ότι δεν υπάρχει ακόμα αποτελεσματικό εμβόλιο για τον HIV δεν οφείλεται σε ελλιπή προσπάθεια της επιστημονικής κοινότητας αλλά στις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν τον συγκεκριμένο ιό.

Ισχυρισμός 2: Δεν υπάρχει κανένα αποτελεσματικό εμβόλιο κατά της γρίπης.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονιστεί πως υπάρχουν εμβόλια για την πρόληψη της γρίπης και διατίθενται συνήθως κατά την εποχική έξαρση της νόσου. Επίσης μπορεί να αναπτυχθούν πανδημικά εμβόλια για συγκεκριμένα στελέχη του ιού της γρίπης που προκαλούν εκτεταμένη ασθένεια, όπως συνέβη με τον ιό H1N1 το 2009. [πηγή]

Ισχυρισμός 3: Δεν υπάρχει κανένα εμβόλιο κατά του καρκίνου παρότι πέρασαν 100 χρόνια.

Ο καρκίνος αποτελεί έναν όρο ομπρέλα ο οποίος περιγράφει όλες τις παθήσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από μη φυσιολογική ανάπτυξη κυττάρων στον οργανισμό λόγω μη ελεγχόμενων γενετικών μεταλλάξεων. Παρότι σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται να συμμετέχει κάποιος ιός στην ανάπτυξη ενός καρκίνου, ο καρκίνος ως ασθένεια δεν συνιστά ιογενή λοίμωξη, επομένως η σύγκριση του με τις προαναφερθείσες περιπτώσεις είναι αβάσιμη.

Σύμφωνα με άρθρο της Αμερικανικής Εταιρείας Μικροβιολογίας, στο 12-20% όλων των περιπτώσεων καρκίνου εμπλέκονται ιοί, αλλά τα εμβόλια έχουν αποδειχθεί ότι βοηθούν στην πρόληψη μόνο ορισμένων εξ αυτών. Ένα παράδειγμα είναι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, ο οποίος συνδέεται με την μόλυνση από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (Human papilloma virus – HPV). Μέχρι σήμερα υπάρχουν τρία εγκεκριμένα από τον FDA εμβόλια για τον ιό HPV στο πλαίσιο πρόληψης καρκινικών τύπων του ιού και τύπων του ιού που προκαλούν κονδυλώματα. [πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3][πηγή 4][πηγή 5][πηγή 6] 

Υπάρχουν επίσης εμβόλια τα οποία χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο αγωγής για ορισμένους τύπους καρκίνων. Αυτά τα εμβόλια, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και η επίσημη σελίδα του National Cancer Institute, λειτουργούν ενάντια στα καρκινικά κύτταρα και όχι ενάντια σε κάποιον παθογόνο παράγοντα ή άλλη αιτία, όπως ένας ιός για παράδειγμα, που μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη κάποιας μορφής καρκίνου.

Επιπρόσθετα, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία φαίνεται πως τα άτομα που έχουν μακροχρόνιες μολύνσεις από τον ιό της ηπατίτιδας Β διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο για μια συγκεκριμένη μορφή καρκίνου του ήπατος και πως η λήψη εμβολίου ηπατίτιδας Β μπορεί να μειώσει αυτό τον κίνδυνο για ένα ποσοστό ανθρώπων. [πηγή 1][πηγή 2]

Επιπρόσθετα, η πρόοδος που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια στην τεχνολογία εμβολίων mRNA, η οποία αποτέλεσε και τη βάση για ορισμένα από τα εμβόλια που αναπτύχθηκαν για τη νόσο COVID-19, μπορεί να βοηθήσει στην ταχύτερη ανάπτυξη ορισμένων εμβολίων κατά συγκεκριμένων τύπων καρκίνου. Η τεχνολογία εμβολίου η οποία παρέχει στα κύτταρα του εκάστοτε λήπτη γενετικές οδηγίες για τη σύνθεση αντιγόνων ενός συγκεκριμένου παθογόνου παράγοντα, έχει εξεταστεί μέχρι στιγμής με στόχο την πρόληψη λοίμωξης από τους ιούς της λύσσας, της γρίπης Α (A/H7N9) και του Zika.

Η εν λόγω προσέγγιση αποτελεί αντικείμενο εντατικής έρευνας λόγω του χαμηλού κόστους, της ταχύτητας παρασκευής, της ισχύς ανοσίας και της ευελιξίας. Ένα από τα εμβόλια που χρησιμοποιούν τεχνολογία mRNA και δοκιμάζονται ενάντια σε συγκεκριμένους τύπους καρκίνου είναι, το εξατομικευμένο εμβόλιο καρκίνου της Moderna με ονομασία “mRNA-4157”. Μάλιστα, στις 11 Ιανουαρίου 2021 η φαρμακευτική εταιρεία ανακοίνωσε ότι εργάζεται πάνω σε ένα εμβόλιο mRNA για την πρόληψη του HIV με αναμενόμενες κλινικές δοκιμές το 2021. [πηγή 1][πηγή 2]

Ισχυρισμός 4: Ξαφνικά από το τίποτα εμφανίζεται ένας μυστηριώδης ιός και μέσα σε ένα έτος ανακάλυψαν το εμβόλιο και εκβιάζουν τους ανθρώπους με πρόστιμα και φυλάκιση κατ’ οίκον να το πάρουν.

Ο ιός SARS-CoV-2, ο οποίος προκαλεί την νόσο COVID-19, ταυτοποιήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στις 31 Δεκεμβρίου 2019. Έκτοτε έχει εξαπλωθεί παγκοσμίως, μολύνοντας περισσότερα από 167 εκατομμύρια άτομα και σκοτώνοντας περισσότερα από 3,4 εκατομμύρια ανθρώπους, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. [πηγή]

Τα πρώτα εμβόλια για την πρόληψη της COVID-19 ήταν έτοιμα να αξιολογηθούν από τους αρμόδιους φορείς υγείας έναν χρόνο αργότερα. Αυτό οφείλεται σε αρκετούς παράγοντες, ένας εκ των οποίων είναι ότι λόγω της επείγουσας κατάστασης της πανδημίας, οι διαδικασίες ελέγχου των εν λόγω σκευασμάτων έγιναν με πολύ πιο αποδοτικό τρόπο απ’ ότι συνήθως.

Συγκεκριμένα, στις κλινικές δοκιμές μέχρι και την εμφάνιση της πανδημίας, όλα τα δεδομένα που συλλέγονταν από τους ερευνητές, συμπεριλαμβανομένων και των στοιχείων για την αποτελεσματικότητα και ασφάλειας των σκευασμάτων, αποστέλλονταν στους αρμόδιους φορείς ελέγχου μετά την ολοκλήρωση της κλινικής δοκιμής. Στις περιπτώσεις των εμβολίων για την COVID-19 τα δεδομένα στέλνονταν πρακτικά παράλληλα με την διεξαγωγή της δοκιμής μειώνοντας δραματικά το χρόνο της διαδικασίας.

Επιπρόσθετα, ένας παράγοντας που συνήθως παίρνει αρκετό χρονικό διάστημα είναι να βρεθούν άτομα τα οποία έχουν μια συγκεκριμένη νόσο προκειμένου να συμπεριληφθούν σε μια κλινική δοκιμή. Ωστόσο δεδομένης της κατάστασης με την νόσο COVID-19 ήταν πολύ πιο εύκολο να βρεθούν νοσούντες οι οποίοι ήθελαν να συμμετέχουν εθελοντικά σε αυτές τις κλινικές δοκιμές.

Ένας εξίσου σημαντικός παράγοντάς ήταν ότι 2 από τα πρώτα εμβόλια που τέθηκαν προς αξιολόγηση, συγκεκριμένα των εταιριών Moderna και Pfizer/BioNTech, βασίζονται στην τεχνολογία mRNA, η οποία εξετάζεται εδώ και δεκαετίες, και η οποία, όπως συζητήθηκε και παραπάνω μπορεί να βοηθήσει στην ταχύτερη ανάπτυξη ορισμένων εμβολίων κατά του καρκίνου. Επομένως η προσαρμογή της εν λόγω τεχνολογίας για τη περίπτωση του νέου κορωνοϊού SARS-CoV-2 ήταν πολύ ταχύτερη απ’ ότι θα ήταν στη περίπτωση που έπρεπε να αναπτυχθεί μια εντελώς νέα τεχνολογία από την αρχή. [πηγή]

Τα περισσότερα παραδοσιακά εμβόλια προκαλούν ανοσοαπόκριση με την εισαγωγή ασθενών ή αδρανοποιημένων εκδόσεων του εκάστοτε παθογόνου παράγοντα (όπως ένας ιός ή βακτήριο) ο οποίος προκαλεί μια ασθένεια. Τα εμβόλια mRNA, αντίθετα, στέλνουν τις γενετικές οδηγίες ώστε να δείξουν στα ριβοσώματα του κυττάρου πως να συνθέσουν ένα τμήμα του εκάστοτε παθογόνου παράγοντα και συγκεκριμένα, στη περίπτωση του SARS-CoV-2, τη χαρακτηριστική πρωτεΐνη-ακίδα που βρίσκεται στην επιφάνεια του. [πηγή]

Όπως αναφέρθηκε ήδη, ένα εμβόλιο mRNA έχει μικρότερο χρόνο παρασκευής, γεγονός που σύμφωνα με το CDC:

[Αυτό] σημαίνει ότι η διαδικασία μπορεί να τυποποιηθεί και να κλιμακωθεί, καθιστώντας την ανάπτυξη εμβολίων πιο γρήγορη από τις παραδοσιακές μεθόδους.

Συμπέρασμα

Με βάση όλα τα διαθέσιμα δεδομένα προκύπτει ότι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει τόσο μεγάλη διαφορά στη ταχύτητα ανάπτυξης των εμβολίων κατά της COVID-19, σε σχέση με εμβόλια για άλλες νόσους όπως το AIDS, δεν είναι κάποιας μορφής αδικαιολόγητη βιασύνη, αλλά οι σημαντικές διαφορές στα χαρακτηριστικά των ασθενειών. Επιπρόσθετα, είναι ξεκάθαρο πως η ανάπτυξη εμβολίων για την πρόληψη της COVID-19 επιταχύνθηκε λόγω του ότι η τεχνολογία στην οποία βασίστηκαν αναπτύσσεται εδώ και δεκαετίες. Τέλος, δεδομένης της κατάστασης με τη τρέχουσα πανδημία της COVID-19 πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες που σχετίζονταν με τη διεξαγωγή κλινικών δοκιμών έγιναν πιο αποδοτικές, μειώνοντας σημαντικά το συνολικό χρόνο διεκπεραίωσης τους.