Παραπλανητική παρουσίαση επιστημονικών δεδομένων από ιατρό σχετικά με την παραλλαγή Δέλτα

Με αφορμή την πρόσφατη έκθεση βρετανικής υγειονομικής αρχής και ειδήσεις από το Ισραήλ, Έλληνας εντατικολόγος διατύπωσε τον ισχυρισμό ότι η θνητότητα στους πλήρως εμβολιασμένους είναι οκταπλάσια σε σχέση με τους ανεμβολίαστους. Επιπρόσθετα ανέφερε πως η πιθανότητα θανάτου από τη μετάλλαξη Δέλτα είναι 0.1%, δηλαδή πολύ μικρότερη από 1.9% της παραλλαγής Άλφα. Ωστόσο, οι εν λόγω ισχυρισμοί βασίζονται σε ελλιπή δεδομένα και συνιστούν παραπληροφόρηση.

Παραδείγματα: efsyn.gr (αρχική πηγή), patratora.news, enromiosini.gr, skeftomasteellhnika.blogspot.com, anazitiseis.gr, konstantinoupolipothoumeno.blogspot.com

Η αρχική πηγή είναι άρθρο του Χρήστου Τσακαλάκη, στρατιωτικού ιατρού, ειδικού παθολόγου-εντατικολόγου, το οποίο δημοσιεύτηκε στη σελίδα efsyn.gr και στη συνέχεια κυκλοφόρησε σε διάφορες σελίδες και ιστολόγια. Στο υπό εξέταση άρθρο διαβάζουμε τα εξής:

Ως εντατικολόγος έχω αντιμετωπίσει, διασωληνώσει και τραχειοστομήσει αρκετούς ασθενείς με COVID-19. Ο συγκεκριμένος ιός είναι υπαρκτός και μπορεί να προκαλέσει βαριά νόσο σε ευάλωτους οργανισμούς, όπως οι ηλικιωμένοι. Όμως, ορισμένα σημαντικά θέματα που αφορούν τη ζωή όλων πρέπει να βασίζονται σε έγκυρη πληροφόρηση.

Νόμος 3418/2005 Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας Άρθρο 12 παρ. 1) Ο ιατρός δεν επιτρέπεται να προβεί στην εκτέλεση οποιασδήποτε ιατρικής πράξης χωρίς την προηγούμενη συναίνεση του ασθενή, και Άρθρο 12 παρ. 2γ) Η συναίνεση να μην είναι αποτέλεσμα πλάνης, απάτης ή απειλής και να μην έρχεται σε σύγκρουση με τα χρηστά ήθη.

Απαραίτητη λοιπόν η συναίνεση για τον εμβολιασμό για τον COVID-19, όπως και γίνεται με την υπογραφή κάθε εμβολιαζόμενου. Γίνονται γνωστά όμως όλα τα δεδομένα στους εμβολιαζόμενους ή μόνο ορισμένα, προκειμένου να εξυπηρετηθούν άλλοι σκοποί, όπως της κάλυψης ευθυνών για ανεπαρκή μέτρα προστασίας από τις κυβερνήσεις;

Για παράδειγμα, τα μέλη των επιτροπών για τον COVID-19 αναφέρουν συνεχώς ότι η μετάλλαξη Δέλτα – που πρωτοεμφανίστηκε στην Ινδία – αντιμετωπίζεται επιτυχώς από δύο δόσεις εμβολίου και ουσιαστικά μόνο οι μη εμβολιασμένοι θα επηρεαστούν (ενδεικτικά Κος Βασιλακόπουλος, (https://www.ethnos.gr/ellada/163260_metallaxi-delta-oi-foboi-ton-eidikon-kai-endehomeno-tetartoy-kymatos-kai-topikon). Ακόμα αναφέρουν ότι αν χρειαστεί, θα πραγματοποιηθούν νέα lockdown. Σύμφωνα με τους «ειδικούς», λιγότερα από 30 κρούσματα από τη συγκεκριμένη μετάλλαξη έχουν εντοπιστεί στην Ελλάδα. Στη Μεγάλη Βρετανία αντίθετα, μέχρι τις 21 Ιουνίου 2021 είχαν εντοπιστεί πάνω από 90.000, αποτελώντας περίπου το 30% των κρουσμάτων.

Ας δούμε τι λέει ο Βρετανικός ΕΟΔΥ στην τελευταία εβδομαδιαία του έκθεση: (https://assets.publishing.service.gov.uk). Η έκθεση 69 σελίδων, περιλαμβάνει πολλούς υγειονομικούς όρους και ίσως είναι δύσκολη η μελέτη της για μη υγειονομικούς. Για το λόγο αυτό θα παραθέσω τα κύρια στοιχεία ενδιαφέροντος.

Για παράδειγμα, στον πίνακα 2 στη σελίδα 8 αναγράφεται ότι η πιθανότητα θανάτου σε όλους – άσχετα με τον εμβολιασμό τους – στη Μεγάλη Βρετανία από τη μετάλλαξη Άλφα (τη λεγόμενη Βρετανική) και η οποία έχει επικρατήσει και στη χώρα μας είναι 1,9%, ενώ η πιθανότητα θανάτου από τη μετάλλαξη Δέλτα είναι 0,1%. Δηλαδή πολύ μικρότερη, όπως και αναμένεται με βάση τη φυσική πορεία των πανδημικών ιών.

Επίσης, αν σταθούμε στη σελίδα 13, ο σχετικός πίνακας 4 έχει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Οι ανεμβολίαστοι που ασθένησαν από τη μετάλλαξη Δέλτα του COVID-19 χρειάστηκαν νοσηλεία σε υγειονομική δομή σε ποσοστό 1,5% και το ποσοστό αυτών που πέθαναν ήταν 0,08%. Οι πλήρως εμβολιασμένοι που ασθένησαν από τη μετάλλαξη Δέλτα του COVID-19 χρειάστηκαν νοσηλεία σε υγειονομική δομή σε ποσοστό 2,6% και το ποσοστό αυτών που πέθαναν ήταν 0,69%.

Αν και τα ποσοστά φαίνονται μικρά, δεν είναι αμελητέα, ειδικά όταν αφορούν ανθρώπινες ζωές. Παρατηρώντας τα ποσοστά, διαπιστώνουμε ότι η θνητότητα στους πλήρως εμβολιασμένους είναι οκταπλάσια ποσοστιαία σε σχέση με τους ανεμβολίαστους. Ενδιαφέρον είναι και το γεγονός ότι οι μερικώς εμβολιασμένοι με μία δόση έχουν μικρότερη πιθανότητα θανάτου 0,13 % από τους πλήρως εμβολιασμένους, αλλά μεγαλύτερη από τους ανεμβολίαστους.

Τέλος, στο Ισραήλ, τη χώρα που θεωρήθηκε πρότυπο για το εμβολιαστικό της πρόγραμμα και σύμφωνα με τον γενικό διευθυντή του υπουργείου υγείας καθηγητή Hezi Levy, το 50% περίπου των νέων κρουσμάτων της μετάλλαξης Δέλτα εμφανίζονται σε πλήρως εμβολιασμένους (https://www.haaretz.com/israel-news/israel-covid-delta-variant-two-month-record-masks-indoors-1.9937892). Ταυτόχρονα, ο καθηγητής Nachman Ash που είναι ο αντίστοιχος ισραηλινός «Τσιόδρας», παραδέχτηκε μόλις χθες ότι το lockdown που επιβλήθηκε στη χώρα δεν είχε καμία ουσιαστική επίδραση και για το λόγο αυτό δεν το προτείνει ξανά (https://www.haaretz.com/israel-news/israel-s-covid-czar-warns-of-rising-infections-but-not-yet-a-fourth-wave-1.9939962).

Η μη γνώση των απλών ανθρώπων για τα παραπάνω δεδομένα είναι αναμενόμενη. Όμως, το να μη γνωρίζουν οι «ειδικοί» τα πληρέστερα στοιχεία που αφορούν τη μετάλλαξη Δέλτα στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή, δείχνει τουλάχιστον ανεπάρκεια. Και λέω ανεπάρκεια γιατί το άλλο ενδεχόμενο της γνώσης και μη παρουσίασης όλων των στοιχείων στους πολίτες, ώστε να σχηματίσουν οι ίδιοι γνώμη και να λάβουν αποφάσεις που αφορούν τη ζωή τους και τη ζωή των παιδιών τους, συνιστά τουλάχιστον πλάνη και αίρει κάθε συναίνεση.

Γιατί λοιπόν αυτή η εμμονή των μελών των επιτροπών για την «πανάκεια» των εμβολιασμών; Άραγε εξυπηρετούν τις φαρμακευτικές εταιρείες για να πουλήσουν όσο μπορούν περισσότερα εμβόλια πριν φανεί τυχόν ανεπάρκεια του προϊόντος; Ή μήπως εξυπηρετούν την ενδεχόμενη κάλυψη κυβερνητικών ανεπαρκειών για πραγματική στήριξη του συστήματος υγείας (εσείς φταίτε που δεν εμβολιαστήκατε – εσείς φταίτε που δεν τηρήσατε τα μέτρα που σας είπαμε – εσείς φταίτε γιατί εμείς πράξαμε το καθήκον μας να σας εμβολιάσουμε και δεν έχουμε καμία άλλη υποχρέωση – σε τελική ανάλυση άπαξ και εμβολιαστήκατε, μετά την απομάκρυνση εκ του εμβολιαστικού κέντρου ουδεμία ευθύνη φέρει η πολιτεία ότι κι αν πάθετε από τον COVID-19 ή το εμβόλιο, αφού συναινέσατε έστω και με παραπλανητικά στοιχεία).

Το πρώτο ενδεχόμενο φαίνεται δύσκολο αν και όχι απίθανο. Το δεύτερο ενδεχόμενο φαντάζει πιο πιθανό. Άλλωστε η κυβέρνηση κατοχύρωσε το ακαταδίωκτο για τα μέλη των επιτροπών και απαγόρευσε ακόμη και την απλή εξέτασή τους για αυτά τα ζητήματα. Οπότε η κυβέρνηση μπορεί να υποστηρίζει ότι όλες οι αποφάσεις της βασίζονται στις εισηγήσεις των «ειδικών» και η ίδια δε φέρει καμία ευθύνη και οι «ειδικοί» μπορούν να λαμβάνουν τις αποφάσεις τους με βάση οποιαδήποτε κριτήρια, αφού δε φέρουν καμία ευθύνη για τις αποφάσεις τους.

Επομένως, θα αναρωτηθεί κάποιος, τι μπορούμε να κάνουμε. Η άμεση έγκριση μονοκλωνικών αντισωμάτων θα αποτελούσε μία λύση για χορήγηση με αυστηρά κριτήρια σε ασθενείς που εμφανίζουν υψηλή πιθανότητα εξέλιξης της νόσου. Στην αντίρρηση ότι δεν έχουν λάβει έγκριση, η απάντηση είναι εύκολη. Ούτε τα εμβόλια έχουν λάβει έγκριση παρά μόνο άδεια επείγουσας χρήσης. Στην αντίρρηση ότι είναι ακριβά και πάλι η απάντηση είναι εύκολη. Θα χορηγούνται σε σχετικά μικρό αριθμό ασθενών και όχι σε όλους, αφού οι περισσότεροι δεν τα χρειάζονται και μπορούμε να αποφύγουμε τη χορήγηση άλλων ακριβών σκευασμάτων που δεν έχουν δείξει αντίστοιχα ενθαρρυντικά αποτελέσματα (όπως για παράδειγμα η ρεμδεσιβίρη που στις κατευθυντήριες οδηγίες του εθνικού ινστιτούτου υγείας των ΗΠΑ ανά μήνα προτείνεται όλο και λιγότερο και ο ΠΟΥ που είχε εισηγηθεί αρνητικά μήνες πριν https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/who-recommends-against-the-use-of-remdesivir-in-covid-19-patients). Επιπλέον, η μείωση της διάρκειας νοσηλείας που θα προκύψει από αυτά, θα εξοικονομήσει ανθρώπινους και υλικούς πόρους από το σύστημα υγείας.

Όπως φαίνεται σε πολλές χώρες, εμβολιασμένοι και ανεμβολίαστοι θα περάσουμε όλοι τον COVID-19. Το ζήτημα είναι να βοηθήσουμε αυτούς που πραγματικά κινδυνεύουν να το περάσουν βαριά ή να πεθάνουν (κυρίως ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών και άνθρωποι με υποκείμενα προβλήματα υγείας) και όχι να διχάσουμε τους πολίτες για να μπορούμε να ρίξουμε κάπου αλλού το φταίξιμο. Προφανώς και δεν διεκδικώ δάφνες αυθεντίας για τον COVID-19, όμως οι απλοί πολίτες πρέπει να είναι πλήρως και σωστά ενημερωμένοι και να διαθέτει η πολιτεία επιλογές για να λάβουν την καλύτερη απόφαση που αφορά τη ζωή τους.

Τι ισχύει

Όσον αφορά τον ισχυρισμό ότι, με βάση έκθεση της Public Health England, οι πλήρως εμβολιασμένοι πεθαίνουν σε ποσοστό 7πλάσιο από τους ανεμβολίαστους, έχουμε προβεί σε αναλυτικό άρθρο κατάρριψης το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Συνοπτικά, ο υπό εξέταση ισχυρισμός είναι αναληθής και βασίζεται σε ελλιπή δεδομένα. Δεν λαμβάνεται υπόψιν η διαφορά ηλικιών μεταξύ εμβολιασμένων και μη ούτε οι, πολλαπλάσιοι από τους καταμετρούμενους, εμβολιασμένοι που μπορεί μεν να ήρθαν σε επαφή με τον ιό αλλά δεν καταγράφηκαν στη σύγκριση καθώς νόσησαν ήπια ή και καθόλου. Μελέτες που έλαβαν υπόψη τους προαναφερθέντες παράγοντες, κατέγραψαν πολύ υψηλή προστασία από βαριά νόσο και θάνατο λόγω COVID-19 στους πλήρως εμβολιασμένους (σχεδόν ίδιας τάξης μεγέθους με τις προηγούμενες παραλλαγές), ενώ εκτιμάται ότι έχουν αποτραπεί δεκάδες χιλιάδες θάνατοι μόνο στην Αγγλία. Δεν υπάρχει καμία έγκριτη επιστημονική πηγή η οποία να υποστηρίζει ότι είναι καλύτερο να είναι κάποιος ανεμβολίαστος ενόψει νέου κύματος της πανδημίας λόγω της παραλλαγής Δέλτα.

Ακόμη, ο ισχυρισμός ότι η παραλλαγή Δέλτα έχει «πολύ μικρότερη θνητότητα» από την παραλλαγή Άλφα είναι επίσης παραπλανητικός, όπως έχουμε γράψει σε πρόσφατο άρθρο μας το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Στην ίδια έκθεση του φορέα Public Health England, για την ανάλυση του ρίσκου από την παραλλαγή Δέλτα, γινόταν σαφές πως είναι πολύ νωρίς για εκτιμήσεις σχετικά με τη θνητότητα της νέας παραλλαγής. Ο ισχυρισμός ότι η θνητότητα της παραλλαγής Δέλτα είναι 0.009%, ή 0.1% σε σχέση με 1.9% της Άλφα, είναι αυθαίρετος καθώς δεν λαμβάνει υπόψιν καθοριστικές παραμέτρους όπως η ηλικία και η πιθανή ύπαρξη υποκείμενων νοσημάτων όσων κατέληξαν από τη συγκεκριμένη παραλλαγή του SARS-CoV-2.

Επιπλέον, η έκθεση στην οποία βασίζεται ο υπό εξέταση ισχυρισμός δεν λαμβάνει υπόψιν το πλήρες δείγμα των εμβολιασμένων πολιτών που ήρθαν σε επαφή με τον κορωνοϊό, αλλά αντ’ αυτού, τις περιπτώσεις ατόμων που ήρθαν σε επαφή, νόσησαν και καταγράφηκαν ως κρούσματα της COVID-19. Επομένως, οποιαδήποτε σύγκριση ανάμεσα σε εμβολιασμένους και μη εμβολιασμένους πολίτες δεν είναι έγκυρη καθότι το δείγμα δεν είναι αντιπροσωπευτικό. Τέλος, η επίμαχη έκθεση σχετίζεται με δεδομένα από τη Μεγάλη Βρετανία, μια χώρα με υψηλή εμβολιαστική κάλυψη.

Η χρήση αυτών των δεδομένων για εξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά την ασφάλεια πολιτών σε άλλες χώρες, με διαφορετική επιδημιολογική εικόνα και εμβολιαστική κάλυψη είναι πλήρως εσφαλμένη. Επιπρόσθετα η θνητότητα της παραλλαγής Άλφα αφορά περίοδο κατά την οποία δεν υπήρχε υψηλή εμβολιαστική κάλυψη στη χώρα, ενώ η θνητότητα της παραλλαγής Δέλτα αφορά την περίοδο κατά την οποία η εμβολιαστική κάλυψη, ιδίως σε ευπαθείς ομάδες, ήταν ιδιαίτερα υψηλή.

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) τον Ιούλιο του 2021, τα διαθέσιμα δεδομένα υποδεικνύουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο από την παραλλαγή Δέλτα, σε επίπεδο βαρύτητας και θνητότητας. [πηγή – σελ. 4]

Όσον αφορά τα μονοκλωνικά αντισώματα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι πρόκειται για κατηγορία φαρμάκων και όχι ενιαίο προϊόν. Η σύγκρισή των διαδικασιών αδειοδότησης από τους αρμόδιους φορείς σε ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εσφαλμένη. Ενώ είναι αλήθεια ότι η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) παρέχει άδεια επείγουσας χρήσης (EUA: Emergency Use Authorization) τόσο στα εμβόλια (επίκειται εξέταση χορήγησης πλήρους αδείας), όσο και στα φαρμακευτικά προϊόντα θεραπείας για την COVID-19, όπως τις θεραπείες μονοκλωνικών αντισωμάτων, δεν συμβαίνει το ίδιο στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή ειδικά στην Ελλάδα.

Τα τέσσερα διαθέσιμα σκευάσματα των BioNTech/Pfizer, Moderna, AstraZeneca, Janssen (Johnson&Johnson) στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα έχουν λάβει άδειας χρήσης υπό όρους (conditional marketing authorisation), βάσει πρότασης από την αρμόδια Επιτροπή Φαρμάκων για Ανθρώπινη Χρήση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (EMA). Για τις κλινικές μελέτες των προαναφερθέντων εμβολίων για την COVID-19, στις οποίες συμμετείχαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, έχουν δημοσιευθεί αναλυτικά αποτελέσματα τους από τη φάση III σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, και έχουν εξεταστεί διεξοδικά τα δεδομένα των μελετών από τους φορείς υγείας προκειμένου να δοθεί η έγκριση κυκλοφορίας. [πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3][πηγή 4][πηγή 5][πηγή 6][πηγή 7][πηγή 8][πηγή 9][πηγή 10][πηγή 11]

Αντίθετα, όσον αφορά θεραπείες μονοκλωνικών αντισωμάτων sotrovimab, συνδυασμού bamlanivimab/etesevimab, regdanvimab και συνδυασμού casirivimab/imdevimab, ο EMA έχει ακολουθήσει τη διαδικασία διατύπωσης γνώμης και όχι, επί του παρόντος, αδειοδότησης. Σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία, στο πλαίσιο εξέτασης της αίτησης χορήγησης άδειας κυκλοφορίας:

H Επιτροπή Φαρμάκων για Ανθρώπινη Χρήση του EMA διατυπώνει γνώμη για κάθε επιστημονικό ζήτημα περί την αξιολόγηση των φαρμάκων που προορίζονται για ανθρώπινη χρήση.

Πρόκειται για δυνατότητα χρήσης των εν λόγω φαρμάκων σε ασθενείς με επιβεβαιωμένη λοίμωξη COVID-19, υπό συγκεκριμένους όρους και αυτή η απόφαση λαμβάνεται στο πλαίσιο διακριτικής ευχέρειας και αξιολόγησης των επιμέρους αρμόδιων εθνικών αρχών. Αυτές οι φαρμακευτικές αγωγές παραμένουν υπό αξιολόγηση από τον EMA, και αξίζει να σημειωθεί ότι η έκδοση γνώμης, και η άδεια έκτακτης ανάγκης στις ΗΠΑ, βασίστηκαν κυρίως σε δεδομένα κλινικών μελετών φάσης II ή ενδιάμεσης ανάλυσης φάσεων II/III. [πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3][πηγή 4][πηγή 5][πηγή 6][πηγή 7][πηγή 8][πηγή 9][πηγή 10]

Σε κάθε περίπτωση, η λύση των θεραπειών με μονοκλωνικά αντισώματα δεν είναι άμεσα συγκρίσιμη ούτε ανατρέπει την αξία του εμβολιασμού, ο οποίος αποτελεί μέσο πρόληψης της νόσου COVID-19 τόσο σε επίπεδο εκδήλωσης της νόσου, σοβαρής εξέλιξης και θανάτου. Τα αντισώματα αποτελούν μέσο θεραπείας, υπό συγκεκριμένα κλινικά κριτήρια, σε συγκεκριμένες ομάδες ασθενών, σε συγκεκριμένο χρόνο μετά τη μόλυνση, σε δυσχερέστερες συνθήκες, για παράδειγμα κάποιες θεραπείες προϋποθέτουν ενδοφλέβια χορήγηση, ενώ για το ζήτημα της χρήσης τους πρέπει συνυπολογίζεται το μεγάλο κόστος και ο χρόνος παραγωγής, καθώς και η διαθεσιμότητα.

Στις ΗΠΑ, από τον FDA, με αφορμή την χορήγηση EUA για ένα συγκεκριμένο σκεύασμα μονοκλωνικών αντισωμάτων, διευκρινίστηκαν τα εξής:

Η προφύλαξη με REGEN-COV δεν υποκαθιστά τον εμβολιασμό κατά της COVID-19. Ο FDA έχει εγκρίνει τρία εμβόλια για την πρόληψη της COVID-19 και των σοβαρών κλινικών αποτελεσμάτων που προκαλούνται από την COVID-19, συμπεριλαμβανομένης της νοσηλείας και του θανάτου. Ο FDA σας προτρέπει να εμβολιαστείτε, εάν πληροίτε τις προϋποθέσεις. Μάθετε περισσότερα σχετικά με τα εγκεκριμένα από τον FDA εμβόλια COVID-19 εδώ.

Τέλος, παρά την προαιρετική σύσταση του ΠΟΥ κατά της χρήσης της σε νοσοκομειακούς ασθενείς, η ρεμδεσιβίρη εξακολουθεί να αποτελεί εγκεκριμένη θεραπευτική επιλογή από τον EMA με άδεια κυκλοφορίας υπό όρους. Σε πρόσφατη μετα-ανάλυση αναφέρεται ότι παρά την υπό όρους σύσταση κατά της χρήσης του, το φάρμακο θα μπορούσε να είναι αποτελεσματικό στην πρώιμη κλινική βελτίωση. Επίσης παρατηρήθηκε σχετική μείωση της πρώιμης θνησιμότητας και αποφυγή συμπληρωματικού οξυγόνου υψηλής ροής και επεμβατικού μηχανικού αερισμού μεταξύ νοσηλευόμενων ασθενών με COVID-19. Συνολικά, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η ρεμδεσιβίρη έχει κάποιο κλινικό όφελος. [πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3][πηγή 4][πηγή 5]

Συμπέρασμα

Με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα, ο ισχυρισμός ότι, σύμφωνα με έκθεση βρετανικής υγειονομικής αρχής, η θνητότητα εξαιτίας της παραλλαγής Δέλτα του SARS-CoV-2 είναι 0.1%, δηλαδή πολύ μικρότερη από το 1.9% της παραλλαγής Άλφα δεν ευσταθεί. Επίσης, δεν είναι ακριβές ότι, με βάση την ίδια έκθεση, η θνητότητα είναι κατά 8 φορές μεγαλύτερη σε εμβολιασμένους συγκριτικά με τους ανεμβολίαστους. Στα υπό εξέταση δημοσιεύματα δεν λαμβάνονται υπόψιν παράμετροι όπως η διαφορά ηλικιών μεταξύ των πληθυσμιακών ομάδων των εμβολιασμένων και των μη εμβολιασμένων ούτε οι πολλαπλάσιοι εμβολιασμένοι που μπορεί να ήρθαν σε επαφή με τον ιό αλλά δεν καταγράφηκαν στη σύγκριση, καθώς νόσησαν ήπια ή και καθόλου.

Όσον αφορά τις θεραπείες με χρήση μονοκλωνικών αντισωμάτων και τα εμβόλια για την COVID-19, η άδεια επείγουσας χρήσης (EUA) αφορά μόνον τον τρόπο έγκρισης των αμερικανικών αρχών (FDA). Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έχει προτείνει άδεια κυκλοφορίας υπό όρους για τα εμβόλια, ενώ για τις θεραπείες μονοκλωνικών αντισωμάτων έχει εκδώσει επιστημονική γνώμη υπέρ της χρήσης τους, με την πιθανότητα να χορηγηθεί στο μέλλον άδεια υπό όρους. Τα μονοκλωνικά αντισώματα αποτελούν μέσα θεραπείας, που δεν υποκαθιστούν ή ανατρέπουν τη χρησιμότητα και αναγκαιότητα του εμβολιασμού, ο οποίος αποτελεί τρόπο πρόληψης της νόσου, της σοβαρής εξέλιξης και νοσηλείας καθώς και του θανάτου.