Όχι, ο Αϊνστάιν δεν είπε τη φράση “αν κάποιος σου προτείνει κάτι τζάμπα, να ξέρεις ότι το προϊόν είσαι εσύ!”

Σε δημοσιεύματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα στο Facebook αναπαράγεται ο ισχυρισμός ότι ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είπε τη φράση “αν κάποιος σου προτείνει κάτι τζάμπα, να ξέρεις ότι το προϊόν είσαι εσύ”. Ωστόσο αυτό το ρητό δεν ανήκει στον Αϊνστάιν.

Παράδειγμα σχετικής εικόνας που αναπαράγεται στο Facebook:

Τι ισχύει

Η εν λόγω φράση η οποία, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς, ανήκει στον Αϊνστάιν δεν εμφανίζεται σε καμία επίσημη πηγή. Προσπαθήσαμε να τη διασταυρώσουμε αναζητώντας όρους της φράσης στο μεγαλύτερο αρχείο με τα έργα του Αϊνστάιν, μια συλλογή που ονομάστηκε “νεκρά θάλασσα της φυσικής”.

Από το 1986, το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον (Princeton University Press) και το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, στο οποίο ο Αϊνστάιν κληροδότησε τα πνευματικά δικαιώματα, κάνουν μια τεράστια προσπάθεια να ψηφιοποιήσουν τα άπαντα του, που ξεπερνάνε τα 88,000 έγγραφα όπως επιστολές, αναφορές, έγγραφα, κάρτες, τετράδια και ημερολόγια. Εκεί βρίσκονται στοιχεία και πληροφορίες από τους γάμους και τα παιδιά του μέχρι την διάσημη εξίσωση E = mc².

Τα αρχεία εμφανίζονται στη γλώσσα του πρωτοτύπου με σχόλια στα αγγλικά. Επιπλέον, ο αναγνώστης μπορεί να μεταβαίνει στην αγγλική μετάφραση των περισσότερων εγγράφων. Κάνοντας κλικ στον ειδικό αρχειακό αναγνωριστικό αριθμό κάτω από κάθε κείμενο, οι αναγνώστες μπορούν να έχουν πρόσβαση στο ιστορικό κάθε δημοσιευμένου έγγραφου, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις θα βρείτε ακόμη και το ψηφιοποιημένο χειρόγραφο. Περίπου 7,000 σελίδες οδηγούν σε 2,900 έγγραφα που έχουν ψηφιοποιηθεί μέχρι σήμερα. [πηγή]

Η μετάφραση της επίμαχης φράσης στην αγγλική γλώσσα έχει ως εξής:

If you’re not paying for the product, you are the product.

Την εν λόγω φράση αναζητήσαμε, αυτούσια και σε παραλλαγές, στην παραπάνω συλλογή αλλά δεν εντοπίσαμε κάποια άμεση ή έμμεση αναφορά.

Επιπρόσθετα, η αναζήτηση στη σελίδα google books δεν δίνει κανένα αποτέλεσμα που να συνδέει τον Αϊνστάιν με αυτή τη φράση.

Ποιος είπε την εξεταζόμενη φράση

Το ρητό κυκλοφορεί από τη δεκαετία του 1980 σε διάφορες μορφές. Η αρχική εντοπίζεται σε μια ταινία μικρού μήκους του 1973, με τίτλο “Television Delivers People” των Richard Serra και Carlota Fay Schoolman.

Μπορείτε να δείτε το βίντεο (σημείο 0:55) στο οποίο εμφανίστηκε το εν λόγω μήνυμα παρακάτω:

Πιο συγκεκριμένα, τον Αύγουστο του 2010 ο ιστότοπος Metafilter δημοσίευσε ένα άρθρο για τον Digg, έναν ιστότοπο με υπηρεσίες κοινωνικής σήμανσης ιστοσελίδων (social bookmarking) ειδήσεων. Στη συζήτηση, ένας σχολιαστής με το προφίλ blue_beetle, που ανήκε στον Andrew Lewis, ανέφερε την επίμαχη φράση:

Έναν μήνα αργότερα, ο Lewis δημοσίευσε το εν λόγω ρητό στον προσωπικό του λογαριασμό, στην πλατφόρμα του Twitter. [πηγή]

Συμπέρασμα

Με βάση όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, καθίσταται σαφές ότι η εξεταζόμενη φράση δεν ανήκει στον Αϊνστάιν. Το ρητό, στη μορφή που το εντοπίζουμε στις υπό εξέταση αναρτήσεις, αποδίδεται στον Andrew Lewis, ενώ για πρώτη φορά δημοσιεύτηκε στην πλατφόρμα “Meta Filter” στις 26 Αυγούστου του 2010.