Fact check: Ισχυρισμοί για σκηνοθετημένα πλάνα και ψεύτικα πτώματα στην πόλη Μπούτσα της Ουκρανίας

Σε αναρτήσεις μέσων κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφόρησε ο ισχυρισμός πως σε βίντεο που κυκλοφόρησε και στο οποίο φέρεται να απεικονίζονται πτώματα ανθρώπων με πολιτική περιβολή σε δρόμο της πόλης Μπούτσα της Ουκρανίας, τουλάχιστον δύο δεν είναι πραγματικά πτώματα, καθώς το ένα φαίνεται να κουνά το χέρι του και το άλλο ανασηκώθηκε όταν πέρασε από εκείνο το σημείο ο βιντεολήπτης. Σε άλλες αναρτήσεις διατυπώθηκε ο ισχυρισμός ότι ενώ ο ρωσικός στρατός είχε αποχωρήσει από τις 30 Μαρτίου 2022 από την πόλη Μπούτσα και ο δήμαρχός της έλεγε στις 31 Μαρτίου ότι οι Ρώσοι έφυγαν από την πόλη, χωρίς να αναφέρει κάτι για νεκρούς, οι δήθεν αποδείξεις για πτώματα πολιτών κυκλοφόρησαν στις 3 Απριλίου, τέσσερις ολόκληρες μέρες μετά την αποχώρηση των ρωσικών δυνάμεων. Ωστόσο, οι εν λόγω ισχυρισμοί δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Παραδείγματα σχετικών αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:

Τον εξεταζόμενο ισχυρισμό αναπαρήγαγαν και ιστοσελίδες όπως pronews.gr, defencenet.gr, el.gr, kosmodromio.gr, epixeirimatias.gr, triklopodia.gr, polismedia.gr.

Επίσης, σε διαφορετικές αναρτήσεις κυκλοφόρησε και μια άλλη σειρά ισχυρισμών, που υποδεικνύουν ότι το σκηνικό που παρουσιάζει το επίμαχο βίντεο αποτελεί σκηνοθετημένη απάτη:

Τι ισχύει

Ο ισχυρισμός για πτώματα που κινούνται

Ο πρώτος εξεταζόμενος ισχυρισμός για «πτώματα που κινούνται» έχει κυκλοφορήσει ευρέως στο διαδίκτυο διεθνώς, και έχει καταρριφθεί από διάφορους δημοσιογραφικούς οργανισμούς και ομάδες ελέγχου γεγονότων, όπως οι Bellingcat, BBC, Open Online, Maldita.es, Politifact και Newsweek, που ερεύνησαν και διάφορους άλλους παρεμφερείς ισχυρισμούς σχετικά με τις εικόνες πτωμάτων σε δρόμους της Μπούτσα.

Τον εν λόγω ισχυρισμό επικαλέστηκε και το Υπουργείο Άμυνας της Ρωσίας, με αναρτήσεις του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ως απόδειξη για «κατασκευασμένο» βίντεο, ενώ το ίδιο επιχείρημα χρησιμοποίησε και ο Αναπληρωτής Εκπρόσωπος της Ρωσίας στον ΟΗΕ, Ντμίτριϊ Πολυάνσκι.

Το χαμηλής ανάλυσης βίντεο, στο οποίο βασίζονται οι αναρτήσεις που αναφέρονται σε δύο από τα πτώματα που διακρίνονται στη δεξιά πλευρά του δρόμου, προέρχεται από ρεπορτάζ του ουκρανικού τηλεοπτικού σταθμού Espreso TV που προβλήθηκε στις 2 Απριλίου 2022. Στην αρχική μορφή του είναι το εξής:

Η τοποθεσία λήψης του βίντεο είναι η οδός Yablunska, στην Μπούτσα της Ουκρανίας.

Όσον αφορά το πρώτο πτώμα που βρίσκεται στα δεξιά του δρόμου, πρέπει να τονίσουμε ότι στο βίντεο δεν φαίνεται ότι κουνά το χέρι του αλλά ότι το λευκό σημάδι προέρχεται από το παρμπρίζ του οχήματος μέσα από το οποίο ελήφθη το βίντεο. Το σημάδι μπορεί εύκολα να εξηγηθεί ως μια στάλα βροχής (πιθανόν νερό βροχής και σκόνη), που υπήρχε ήδη ή έπεσε εκείνη την ώρα, και λόγω της ταχύτητας του αυτοκινήτου μετακινήθηκε πιο ψηλά στο παρμπρίζ.

Σε αναπαραγωγή του ευκρινέστερου βίντεο σε χαμηλότερη ταχύτητα, και αντιπαραβάλλοντας με το αρνητικό του, είναι εμφανές πως το σημάδι που κινείται δεν έχει σχέση με το πτώμα. Το παρακάτω βίντεο ανήρτησε ο χρήστης του Twitter “AuroraIntel“, και το αποτέλεσμα διασταύρωσε και η ιταλική ομάδα ελέγχου γεγονότων Open Online.

Όπως επισήμανε το BBC, παρόμοια κίνηση από στάλες βροχής εντοπίζεται και σε άλλα σημεία του βίντεο.

Η μόνη απόδειξη που παρουσιάζεται από τα εξεταζόμενα δημοσιεύματα για δεύτερο πτώμα που κινείται, είναι το σημείο του βίντεο όπου διακρίνεται ένα πτώμα μέσα από τον καθρέπτη του οχήματος. Ωστόσο, είναι λογικό η εικόνα που βλέπει κάποιος μέσα από τους πλάγιους, εξωτερικούς καθρέπτες ενός αυτοκινήτου, να υφίσταται αλλοιώσεις και παραμορφώσεις σε ορισμένα σημεία.

Επιπρόσθετα, ανάλογη κύρτωση και οπτική παραμόρφωση με το πτώμα (που προκαλεί την ψευδαίσθηση ότι το σώμα κινείται) υφίστανται στιγμιαία και τα υπόλοιπα αντικείμενα της εικόνας, όπως τα κτίρια και οι περιφράξεις.

Παρακάτω μπορείτε να παρακολουθήσετε το ίδιο απόσπασμα σε αργή κίνηση, λαμβάνοντας υπόψη ότι παραμορφώνεται σταδιακά και στιγμιαία το σύνολο του οπτικού ορίζοντα που διακρίνεται στον καθρέπτη του συνοδηγού, όχι μόνον το πτώμα:

Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν πολλά βίντεο τα οποία δείχνουν το φαινόμενο παραμόρφωσης της εικόνας που δίνει ένας εξωτερικός πλάγιος καθρέπτης οχήματος, στις άκρες του, και ένα ενδεικτικό παράδειγμα μπορείτε να δείτε παρακάτω:

Αυτήν την εξήγηση, με την παραμορφωμένη εικόνα που δίνουν οι κυρτοί καθρέπτες, έδωσε στο Politifact και ο ομότιμος καθηγητής Οπτικών Επιστημών Charles M. Falco.

Επίσης, το γεγονός ότι πρόκειται για πτώματα επιβεβαιώνεται και μέσω φωτογραφιών, σε διαφορετικό χρόνο, από φωτογράφους διεθνών πρακτορείων (π.χ. του Sergei Supinsky για λογαριασμό του AFP) που βρέθηκαν στο σημείο. Ενδεικτικά παρατίθενται δύο φωτογραφίες που επεσήμανε ο fact-checker του BBC Shayan Sarizadeh και απεικονίζουν τα συγκεκριμένα πτώματα:

Οπτικοακουστικό υλικό από διαφορετικές οπτικές γωνίες λήψης που προέρχεται από διεθνή ρεπορτάζ επί του πεδίου, προσθέτει αξιοπιστία στο συμπέρασμα ότι τα σώματα (μεταξύ των οποίων και το πρώτο από τα δύο παραπάνω) δεν έχουν μετακινηθεί και πρόκειται για πραγματικά πτώματα, όπως έχει αναφέρει στο Twitter ο συνεργάτης του Bellingcat, Benjamin Strick.

Γιατί δεν ευσταθούν οι λοιπές ενδείξεις που επικαλούνται οι Ρώσοι

Το Ρωσικό Υπουργείο Άμυνας ανέφερε, στο πλαίσιο αποποίησης ευθυνών για τα πτώματα που βρέθηκαν στην Μπούτσα, ότι ο ρωσικός στρατός είχε αποχωρήσει από τις 30 Μαρτίου, ότι ο δήμαρχος της Μπούτσα έλεγε στις 31 Μαρτίου ότι οι Ρώσοι έφυγαν από την πόλη – χωρίς να αναφέρει κάτι για νεκρούς, και έπρεπε να περάσουν τέσσερις μέρες (δηλαδή να φτάσει 3 Απριλίου) για να κυκλοφορήσουν οι «δήθεν αποδείξεις». Αυτά δείχνουν ότι, σύμφωνα με τη Ρωσία, πρόκειται για σκηνοθετημένη προπαγάνδα. Ως πρόσθετες ενδείξεις προς υποστήριξη του εν λόγω ισχυρισμού, αναφέρεται ότι τα πτώματα στις εικόνες «δεν φέρουν τυπικές για πτώμα κηλίδες (σ.σ. αίματος)» και «δεν έχουν νεκρική ακαμψία, παρόλο που πέρασαν τέσσερις μέρες»

Ωστόσο, όπως εξηγήσαμε σε πρόσφατο άρθρο μας, η νεκρική ακαμψία μπορεί να υποχωρήσει εντελώς 24 έως 48 ώρες μετά τον θάνατο.

Επιπλέον, αναφορικά με τον ισχυρισμό για απουσία κηλίδων αίματος, όπως επεσήμανε το BBC που απευθύνθηκε σε ιατροδικαστή:

Η εμφάνιση κάποιου που έχει πεθάνει από πυροβολισμό ή άλλη πράξη βίας μπορεί να ποικίλλει ευρέως ανάλογα με το όπλο που χρησιμοποιείται, από ποια απόσταση πυροβολήθηκε και ούτω καθεξής.

Δεν υπάρχει πάντα πολύ ορατό αίμα, καθώς μπορεί να λιμνάζει κάτω από ανθρώπους ή να μουλιάζεται σε βαριά ρούχα, ειδικά αν κάποιος είναι ντυμένος για κρύο καιρό. θα μπορούσε να αναφέρεται στο γεγονός ότι το αίμα στο σώμα λιμνάζει προς τα κάτω μετά το θάνατο, καθώς σταματά να κυκλοφορεί γύρω από το σώμα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει το δέρμα να γίνει κοκκινωπό ή μοβ.

Αλλά αν κάποιος είναι ξαπλωμένος, η τοποθεσία αυτής της συγκέντρωσης αίματος και του αποχρωματισμού μπορεί να μην είναι ορατή μόνο από μια εικόνα.

Υπάρχουν δημοσιευμένες φωτογραφίες με κοντινές λήψεις, που δείχνουν αίμα γύρω από ορισμένα νεκρά σώματα.

Ακόμη, για την ερμηνεία των εικόνων που κυκλοφόρησαν στις αρχές Απριλίου από την Μπούτσα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι τις προηγούμενες ημέρες (στα τέλη Μαρτίου), ο καιρός ήταν βροχερός, και η βροχή θα μπορούσε να καθαρίσει τυχόν αίματα στην άσφαλτο, όπως ανέλυσε o David Puente για το Open Online.

Επιπρόσθετα, ο ισχυρισμός για το χρονολόγιο αποχώρησης των ρωσικών δυνάμεων και της λήψης των πρώτων βίντεο ή φωτογραφιών με πτώματα στους δρόμους της Μπούτσα είναι παραπλανητικός.

Συγκεκριμένα, την 1η Απριλίου, ρωσικά μέσα ενημέρωσης μετέδιδαν πληροφορίες ότι «οι μονάδες των αερομεταφερόμενων στρατευμάτων, σε συνεργασία με τους πεζοναύτες, απέκρουσαν επιτυχώς τις ενέργειες των εχθρικών δυνάμεων προς την γραμμή Γκόστομελ – Μπούτσα- Όζερα για πέντε ημέρες. Ως αποτέλεσμα, οι πεζοναύτες μπόρεσαν να πάρουν τον πλήρη έλεγχο του εδάφους από τον ποταμό Ίρπιν προς το Κίεβο, συνολικού μήκους πέντε χιλιομέτρων».

Επιπλέον, είναι ακριβέστερο να ειπωθεί ότι την 1η Απριλίου το απόγευμα, και όχι στις 31 Μαρτίου, ο δήμαρχος της πόλης, Ανατόλι Φεντόρουκ, δήλωσε, όπως προκύπτει από βιντεομήνυμά του που αναρτήθηκε στη σελίδα του Δήμου και μεταφέρθηκε και από τα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης, ότι η 31η Μαρτίου θεωρείται η ημέρα απελευθέρωσης της Μπούτσα. Το εν λόγω μήνυμα βιντεοσκοπήθηκε μπροστά στο δημαρχείο της πόλης – η ακρίβεια της δήλωσης ωστόσο δεν επιβεβαιώνεται πλήρως.

Παράλληλα, το εν λόγω βίντεο αναρτήθηκε και στην ιστοσελίδα του δήμου, όπου αναφερόταν ότι «δυστυχώς, έχουμε πληρώσει πολύ υψηλό τίμημα – ανθρώπινες ζωές» και ότι «από τις αρχές Μαρτίου η πόλη βιώνει ανθρωπιστική κρίση».

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι την ίδια ημέρα (1 Απριλίου), λίγες ώρες νωρίτερα, στη σελίδα του Δήμου στο Facebook είχε δημοσιευθεί μήνυμα του Γραμματέα του Δημοτικού Συμβουλίου, Τάρας Σαπράβσκι, με το οποίο προειδοποιούσε ότι η Μπούτσα δεν είναι ασφαλής περιοχή, και επί του παρόντος βρίσκεται υπό κατοχή. Η απελευθέρωση της πόλης, ανέφερε, συνεχίζεται, και υπάρχουν πτώματα. Τις πληροφορίες για μη πλήρη αποκατάσταση και έλεγχο της πόλης επιβεβαίωνε τότε σε ουκρανική εφημερίδα και άλλο στέλεχος της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Επιπλέον, είναι ψευδές ότι βίντεο με πτώματα στην οδό Yablunska κυκλοφόρησαν μόλις στις 3 Απριλίου. Βίντεο που ελήφθησαν μέσα από οχήματα, και δείχνουν τα ίδια πτώματα στις ίδιες θέσεις, είχαν αναρτηθεί ήδη από το απόγευμα προς βράδυ της 1ης Απριλίου, όπως προκύπτει από αναρτήσεις σε Twitter και Telegram, ενώ το παραπάνω βίντεο (που δείχνει τάχα πτώματα να κινούνται) κυκλοφορούσε ήδη από τις 2 Απριλίου.

Στις 2 Απριλίου ο δήμαρχος είχε δηλώσει το πρακτορείο AFP ότι έχουν ταφεί σε ομαδικούς τάφους 280 νεκροί. Εκείνη την ημέρα είχαν ήδη δημοσιευθεί και από διεθνή πρακτορεία εικόνες και πληροφορίες για νεκρούς στο δρόμο.

Το βίντεο που κυκλοφόρησε την 1η Απριλίου παρουσιάζει την ίδια (με της επόμενης ημέρας) εικόνα στην οδό Yablunska, και είναι το εξής:

Στα παραπάνω στοιχεία θα πρέπει να προστεθεί το σημαντικό εύρημα των New York Times ότι αρκετά πτώματα απεικονίζονται σε δορυφορικές λήψεις ήδη εβδομάδες νωρίτερα, σε χρόνο κατά τον οποίο οι Ρώσοι είχαν τον έλεγχο της πόλης.

Το πρακτορείο Reuters δημοσιοποίησε στις 5 Απριλίου 2022 επιπρόσθετες δορυφορικές εικόνες από περιοχές της πόλης στα μέσα και τέλη Μαρτίου, που υποδεικνύουν επίσης ότι στους δρόμους της πόλης υπήρχαν πτώματα ήδη ημέρες και εβδομάδες νωρίτερα πριν την αναφερόμενη αποχώρηση των στρατευμάτων της Ρωσίας.

Νεότερη ανάλυση από το BBC, που επιβεβαίωσε τις δορυφορικές λήψεις που δημοσίευσαν οι New York Times, έδειξε ότι τα πτώματα στην οδό Yablunska, μαζί με ορισμένα άλλα αντικείμενα – σημεία αναφοράς (κατεστραμμένα οχήματα) απεικονίζονταν στην ίδια θέση ήδη από τις 19 Μαρτίου 2022.

Παράλληλα, ορισμένοι χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης επεσήμαναν ότι κάποια πτώματα έφεραν λευκό περιβραχιόνιο, που αποδεικνύει ότι ήταν Ρώσοι στρατιώτες ή ρωσόφιλοι.

Ωστόσο, συχνά ο ισχυρισμός δεν ακολουθείται από παράθεση συγκεκριμένων εικόνων, και επί του παρόντος δεν έχουν προκύψει ακριβή στοιχεία για την ταυτότητα των ανθρώπων που κείτονταν νεκροί. Εικάζεται ότι η αναφορά προέρχεται από το δεύτερο από τα πτώματα που δήθεν «κινούνται», που πράγματι φέρει στο βραχίονα ένα λευκό ύφασμα, δεν αποκλείεται ωστόσο να πρόκειται για ματωμένο επίδεσμο ή τουρνικέ.

Άλλες κοντινές φωτογραφίες δείχνουν ανευρεθέντα πτώματα που ήταν δεμένα οπισθάγκωνα στους καρπούς, όχι στο βραχίονα.

Τέλος, στις πιο πάνω παρατιθέμενες αναρτήσεις των Ρωσικών Υπουργείων (Άμυνας και Εξωτερικών), αναφέρθηκε ότι «κανείς ντόπιος άμαχος δεν υπέστη κανενός είδους βίας». Αυτό δεν ευσταθεί, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία.

Έχουν δημοσιευθεί πολλές μαρτυρίες από την περιοχή σχετικά με περιστατικά φόνων αμάχων. Πρόσφατα, το Bellingcat ανέλυσε βίντεο από drone στην περιοχή, και, με βάση δορυφορικές εικόνες, έδειξε ότι πρόκειται για οπτικοακουστικό υλικό που γυρίστηκε πριν τις 19 Μαρτίου, ενώ οι New York Times ανέφεραν ότι προέβησαν σε δική τους αξιολόγηση και επιβεβαίωσαν ότι πρόκειται για βίντεο από τα τέλη Φεβρουαρίου, όταν η Ρωσία είχε τον έλεγχο της πόλης.

Στο βίντεο παρακάτω απεικονίζεται ρωσικό τεθωρακισμένο όχημα μάχης να βάλλει κατά ενός ποδηλάτη που έστριβε στην οδό Yablunska. Στο συγκεκριμένο σημείο βρέθηκε και βιντεοσκοπήθηκε, στις αρχές Απριλίου, πτώμα δίπλα σε ποδήλατο.

Συμπέρασμα

Ο ισχυρισμός ότι σε βίντεο που κυκλοφόρησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποκαλύφθηκε πως ένα από τα δυο πτώματα που απεικονίζονται κούνησε το χέρι του και το άλλο σηκώθηκε είναι ψευδής. Στην πρώτη περίπτωση, την ψευδαίσθηση κίνησης μέλους του σώματος προκαλεί άσχετη με το πτώμα σταγόνα βροχής στο παρμπρίζ του αυτοκινήτου. Στη δεύτερη περίπτωση, πρόκειται για παραμόρφωση και κύρτωση ολόκληρης της εικόνας (όχι μόνο του πτώματος) που αντικατοπτρίζεται στον καθρέπτη του οχήματος. Άλλες φωτογραφίες και βίντεο δείχνουν ότι πρόκειται για πραγματικά πτώματα.

Επίσης ψευδής είναι και ο ισχυρισμός ότι αποδεικνύεται η σκηνοθεσία των πτωμάτων γιατί οι Ρώσοι είχαν αποχωρήσει από τις 30 Μαρτίου 2022 από την πόλη ενώ ο δήμαρχος δεν είχε κάνει αναφορά για νεκρούς μέχρι τις 3 Απριλίου που κυκλοφόρησαν οι σχετικές φωτοφραφίες και βίντεο. Τα πρώτα βίντεο κυκλοφόρησαν από το απόγευμα της 1ης Απριλίου. Ο δήμαρχος προέβη σε δηλώσεις την 1η Απριλίου, ισχυριζόμενος ότι η πόλη απελευθερώθηκε από τις 31 Μαρτίου. Ωστόσο, ο Δήμος είχε προειδοποιήσει νωρίτερα την ίδια μέρα ότι η Μπούτσα δεν είναι ασφαλής περιοχή, ότι δεν έχει ολοκληρωθεί η απελευθέρωση, και ότι υπάρχουν ακόμη πτώματα στην πόλη. Δορυφορικές εικόνες υποδεικνύουν ότι αρκετά πτώματα κείτονταν σε δρόμους της Μπούτσα ήδη εβδομάδες νωρίτερα.

Άλλοι ισχυρισμοί για «πτώματα χωρίς αίμα» και «χωρίς νεκρική ακαμψία» δεν αποτελούν απόδειξη για τον ισχυρισμό περί ψεύτικων πτωμάτων στην πόλη της Μπούτσα. Η νεκρική ακαμψία παρατηρείται συνήθως το πρώτο ή και το δεύτερο εικοσιτετράωρο μετά το θάνατο και υπάρχουν φωτογραφίες που απεικονίζουν πτώματα με αίμα γύρω τους. Ακόμη, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι αρκετά πτώματα μπορεί να είχαν μείνει στους δρόμους για ημέρες ή εβδομάδες καθώς και ότι οι καιρικές συνθήκες και ο τρόπος θανάτου κάθε ανθρώπου μπορούν να επηρεάσουν την εικόνα του πτώματος.