EDMO: «Δίκτυο bots ενισχύει τη φιλορωσική προπαγάνδα και παραπληροφόρηση στην Ευρώπη για τον πόλεμο στην Ουκρανία»

Όσο ο ρωσικός κλοιός στα ουκρανικά εδάφη στενεύει, ερευνητές, ακαδημαϊκοί και ελεγκτές γεγονότων απ’ όλο τον κόσμο έχουν στρέψει την προσοχή τους στον πόλεμο της πληροφορίας που λαμβάνει χώρο στο διαδίκτυο. Xάρη στο εγχείρημα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Ψηφιακών Μέσων (European Digital Media Observatory – EDMO), μέλος του οποίου είναι και τα Ellinika Hoaxes, ομάδες ελέγχου γεγονότων ανά την Ευρώπη συνεργάζονται με ειδικούς της (παρα)πληροφόρησης και αναλύουν τη σχετιζόμενη με τον πόλεμο προπαγάνδα.

Παραπληροφόρηση στο Twitter

Ήδη από την απαρχή της Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, το Παρατηρητήριο εντόπισε ένα δίκτυο λογαριασμών, οι οποίοι διαδίδουν ρωσική παραπληροφόρηση διαμέσου της πλατφόρμας του Twitter. Η ύποπτη δραστηριότητα έχει οδηγήσει τους ερευνητές στη διατύπωση της υπόθεσης ότι πίσω από κάποια προφίλ βρίσκονται στρατιές από bots, ενώ πίσω από άλλα βρίσκονται άνθρωποι που δρουν οργανωμένα, διαδίδοντας ψευδείς ειδήσεις και παραπλανητικά αφηγήματα για τον πόλεμο.

Ευρήματα πρόσφατης έρευνας με τίτλο “A pro-Russian bot network in the EU amplifies disinformation about the war in Ukraine”, η οποία δημοσιεύθηκε στις 28 Απριλίου του 2022 από το EDMO, στηρίζουν την ανωτέρω ερευνητική υπόθεση. Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές του EDMO παρακολούθησαν επί ένα μήνα (15 Μαρτίου έως 15 Απριλίου) λογαριασμούς στο Twitter που ανακοινοποιούσαν παραπλανητικές ή αναληθείς αναρτήσεις των Ρωσικών Πρεσβείων στην Ευρώπη για τον πόλεμο.

Μεθοδολογία

Προκειμένου να διασταυρώσουν αν πίσω από αυτούς τους λογαριασμούς κρύβονταν bots ή πραγματικοί χρήστες, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το δωρεάν λογισμικό “Botometer”, το οποίο αναπτύχθηκε από το Πανεπιστήμιο Bloomington της Ιντιάνα. Το λογισμικό στάθμισε τα σκορ κάθε προφίλ σε μια κλίμακα 0 και 1, όπου στο 0 βρίσκονταν οι λογαριασμοί που εμφάνιζαν δραστηριότητα όμοια με εκείνη ενός πραγματικού χρήστη, ενώ στο 1 βρίσκονταν οι λογαριασμοί που η δραστηριότητά τους προσομοίαζε σε εκείνη των bots. Όπως σημειώνει σε σχετική απάντησή του στην πλατφόρμα του Twitter ένας εκ των συντακτών της έρευνας, συνολικά παρακολουθήθηκαν 500 λογαριασμοί.

Ευρήματα

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, σχεδόν το ένα τρίτο (1/3) των ελεγχόμενων λογαριασμών ανήκαν στην κατηγορία “1”, δηλαδή εκείνη των bots. Μεταξύ άλλων, οι εν λόγω λογαριασμοί είχαν ανακοινοποιήσει γνωστά φιλορωσικά αφηγήματα όπως για παράδειγμα την “αποναζιστικοποίηση” της Ουκρανίας και τη θεωρία ύπαρξης Αμερικανικών βιολογικών εργαστηρίων στην Ουκρανική ενδοχώρα.

Στο διάγραμμα που ακολουθεί, οι Francesco Di Blasi και Mahmoud Javadi παρουσιάζουν οπτικοποιημένα τα ευρήματα της έρευνάς τους σχετικά με την ποσοστιαία κατανομή του προφίλ των διαχειριστών (άνθρωπος vs bot) των υπό εξέταση λογαριασμών που κάνουν “re-tweet” τις αναρτήσεις των Ρωσικών Πρεσβειών.

Εν συντομία, πίσω από το 9% των λογαριασμών που αναπαρήγαγαν φιλορωσική προπαγάνδα κρύβονταν λογισμικά (bots), τα οποία ήταν προγραμματισμένα να εκτελούν μια σειρά εντολών. Ομοίως, σύμφωνα με το “Botometer”, υπάρχει ισχυρή ένδειξη πως το 21% των λογαριασμών που ελέγχθηκαν ήταν επίσης ελεγχόμενα από εκπαιδευμένα λογισμικά. Στον αντίποδα, το 29% του δείγματος αφορούσε σε προφίλ τα οποία διαχειρίζονταν άνθρωποι, ενώ το υπολοιπόμενο 41% παρουσίασε αμφιλεγόμενη δραστηριότητα.

Η μελέτη του EDMO έδειξε επίσης ότι το 73% των λογαριασμών που αναλύθηκαν είχε δημοσιεύσει το πρώτο του tweet μετά την 24η Φεβρουαρίου του 2022, ύστερα από αδράνεια έξι μηνών.

Οι ερευνητές στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν το παραπάνω εύρημα, παρέθεσαν δύο πιθανά σενάρια. Στο πρώτο σενάριο, οι λογαριασμοί που δημοσίευσαν το πρώτο τους tweet μετά τις 24/2/2022 δημιουργήθηκαν μόλις ξεκίνησε ο πόλεμος. Κατά το δεύτερο σενάριο, το γεγονός ότι το 73% του δείγματος δημοσίευσε το πρώτο Tweet μετά την 24η Φεβρουαρίου καταδεικνύει πως η μαζική ενεργοποίηση προηγουμένως αδρανών λογαριασμών μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, αποτελεί πιθανώς συντονισμένη ενέργεια.

Ειδικότερα, όπως αναφέρουν, ήδη από την 24η Φεβρουαρίου έχουν εντοπίσει μια αφύσικη αύξηση στον αριθμό των αναρτήσεων των υπό εξέταση λογαριασμών, ενώ δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο πίσω από τον συντονισμό τους να κρύβεται ένα υπουργείο, μια οργάνωση ή μια οποιαδήποτε εταιρεία.

Οι ελεγχόμενοι λογαριασμοί δεν επιτελούσαν απλώς μια τυποποιημένη διαδικασία, αλλά σύμφωνα με τους ερευνητές του EDMO, παρακολουθούσαν στενά τις εξελίξεις του πολέμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η έκρηξη στον αριθμό των αναρτήσεων των υπό εξέταση λογαριασμών, όταν τα διεθνή ΜΜΕ ξεκίνησαν να καλύπτουν τη θηριωδία στην Μπούτσα, στις 3 Απριλίου του 2022. Η αύξηση κλιμακώθηκε δέκα ημέρες αργότερα. Την ίδια στιγμή, καταγραφόταν η δεύτερη υψηλότερη αύξηση στον αριθμό των αναρτήσεων από προηγουμένως αδρανείς λογαριασμούς. Επρόκειτο για μια αύξηση όμοια με εκείνη που σημειώθηκε την 24η Φεβρουαρίου του 2022, δηλαδή την πρώτη ημέρα του πολέμου.

Σύνοψη

Παρότι το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ψηφιακών Μέσων δεν έχει καταφέρει να ταυτοποιήσει τους ιθύνοντες των ρωσικών εκστρατειών παραπληροφόρησης στην Ευρώπη, πρόσφατη έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αρκετά από τα προφίλ που προωθούν φιλορωσική προπαγάνδα στο Twitter ήταν σε ανδράνεια πριν τη Ρωσική εισβολή και επαναδραστηριοποιήθηκαν μετά από αυτή. Οι Francesco Di Blasi και Mahmoud Javadi, που υπογράφουν το δημοσίευμα του EDMO, ισχυρίζονται πως πίσω από τους εξεταζόμενους λογαριασμούς κρύβονται λογισμικά (Bots), τα οποία είναι φτιαγμένα για να διαδίδουν προπαγάνδα για τον πόλεμο, ενώ η μαζική επαναλειτουργία πολλών προηγουμένως αδρανών λογαριασμών μετά την έναρξη του πολέμου αποτελεί συντονισμένη δράση άλλων παραγόντων.