Τι ισχύει για μελλοντικά σενάρια πανδημίας λόγω «νόσου Χ»

Τις τελευταίες μέρες κυκλοφορεί στο διαδίκτυο ο ισχυρισμός πως «έρχεται» ένας νέος ιός που θα είναι μέχρι και 70% θανατηφόρος, με την ονομασία «νόσος Χ». Ο ισχυρισμός βασίζεται σε δηλώσεις της προέδρου της ΕΙΝΑΠ, Ματίνα Παγώνη, οι οποίες όμως παρερμηνεύτηκαν και προκάλεσαν σύγχυση. Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για νόσο που υπάρχει ή που αναμένεται να εμφανιστεί το αμέσως επόμενο διάστημα. Παρακάτω θα δούμε τι ισχύει.

Παραδείγματα σε ιστολόγια: pronews.gr, sportime.gr, enromiosini.gr

Παραδείγματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:

Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα:

Έναν νέο φονικό ιό που θα είναι 70% πιο θανατηφόρος από τον Covid-19 ανακοίνωσε ο ΠΟΥ με την ονομασία «Νόσος Χ». […]

Με την σειρά της, η πρόεδρος της ΕΙΝΑΠ, Ματίνα Παγώνη, μετέφερε την πληροφορία, μιλώντας νωρίτερα σήμερα το πρωί σε τηλεοπτική εκπομπή, τονίζοντας ότι σύμφωνα με τον ΠΟΥ πρόκειται για έναν ιό ο οποίος θα είναι κατά 70% θανατηφόρος.

-Pronews.gr

Σύμφωνα με τα λεγόμενα κυρίας Παγώνη λοιπόν, ο ΠΟΥ εκτιμά ότι η «νόσος Χ» θα είναι ένα παθογόνο το οποίο θα είναι κατά 70% πιο θανατηφόρο από τον κορωνοϊό! Αλήθεια, και γιατί να μην είναι… 99%; Γιατί να μην είναι 30%; Ή γιατί να μην έχει θνητότητα 0,5%; Βάσει ποιων στοιχείων κατέληξαν στο 70%;

Πως είναι δυνατόν να μιλούν για το πόσο θανατηφόρα είναι μια νόσος που δεν έχει καν υπάρξει, άλλα είναι στον… δρόμο; Για την Covid – 19 έκαναν μήνες ολόκληρους για να υπολογίσουν τον δείκτη θνητότητας, και για τη «νόσο Χ» που προς το παρόν είναι ένα αποκύημα επιστημονικής φαντασίας, ακολουθούν τη μέθοδο του μέντιουμ;

-Sportime.gr

Τι ισχύει

Κατά την ομιλία του στην 76η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας στις 22 Μαΐου, ο γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), Τέντρος Αντάνομ Γκεμπρεγέσους, προειδοποίησε για άλλη μια πανδημία και είπε ότι οι χώρες πρέπει να προνοήσουν και να προετοιμαστούν για μελλοντικές απειλές. Ωστόσο, ο επικεφαλής του ΠΟΥ δεν χρησιμοποίησε τον όρο «νόσος Χ». Συγκεκριμένα, ανέφερε:

Η απειλή μιας ακόμη παραλλαγής [COVID-19] που μπορεί να προκαλέσει νέα έξαρση ασθενειών και θανάτων παραμένει. Και η απειλή ενός άλλου αναδυόμενου παθογόνου με ακόμη πιο θανατηφόρο δυναμικό παραμένει. […] Όταν η επόμενη πανδημία χτυπήσει – και θα χτυπήσει – πρέπει να είμαστε έτοιμοι να απαντήσουμε αποφασιστικά, συλλογικά και δίκαια.

Μετά την παραπάνω τοποθέτηση, η πρόεδρος της Ένωσης Ιατρών Νοσοκομείων Αθηνών – Πειραιώς (ΕΙΝΑΠ), Ματίνα Παγώνη, μιλώντας στην εκπομπή «ΣΗΜΕΡΑ» στον ΣΚΑΙ, στις 29 Μαίου 2023, αναφέρθηκε στην προειδοποίηση αυτή του ΠΟΥ, λέγοντας ότι στόχος είναι να ενημερώσει σε πρώτη φάση τα νοσοκομεία και το προσωπικό τους, «για να μην φτάσουμε όπως το 2019, παραμονές του 2020, που δεν ήμασταν προετοιμασμένοι».

Απαντώντας σε ερώτηση του δημοσιογράφου Δημήτρη Οικονόμου, για το αν σχετίζεται η νόσος Χ με την COVID-19 ή αν είναι καινούργια ασθένεια (1:30), η κυρία Παγώνη απάντησε:

Προφανώς είναι κάποιος ιός που μπορεί να προέρχεται από άγρια ζώα ή οικόσιτα και που θα μεταδοθεί στους ανθρώπους και θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να τον αντιμετωπίσουμε. Γιατί πιστεύουν ότι θα είναι περίπου 50 με 70% θανατηφόρος. Ο COVID κατά την εισήγηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο οποίος το ανακοίνωσε κιόλας, θεωρείται μία ήπια νόσος συγκριτικά με αυτή που θα έρθει.

Παράλληλα, διευκρίνισε ότι «δεν χρειάζεται πανικός» και πως «μέχρι στιγμής ασθενείς δεν υπάρχουν» (2:50).

Είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι σε επόμενη ερώτηση (7:35), η κ. Παγώνη φαίνεται να έκανε λόγο για 50% με 70% πιο θανατηφόρα νόσο σε σχέση με την COVID-19, όχι σε απόλυτα νούμερα.

Δημήτρης Οικονόμου: Όταν σου λένε, έρχεται μια πανδημία πιο θανατηφόρα από τον COVID, 50-70%… πόσο είπατε;

Ματίνα Παγώνη: 50% έως 70% πιο θανατηφόρος.

Κάποιες από αυτές τις αναφορές της κ. Παγώνη παρερμηνεύθηκαν από χρήστες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προκαλώντας σύγχυση και ερωτήματα για το πώς θα μπορούσαν οι επιστήμονες να προβλέψουν μία νόσο πριν καν εκδηλωθεί.

Οι απαντήσεις της κ. Παγώνη

Επικοινωνήσαμε με την κ. Παγώνη, η οποία και διέψευσε τους ισχυρισμούς ότι πρόκειται για επικείμενη και συγκεκριμένη ασθένεια, και έκανε λόγο για 50-70% απόλυτη θνητότητα. Συγκεκριμένα, η κ. Παγώνη ανέφερε:

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ενημερώνει τις χώρες στο συνέδριο της Γενεύης ότι μπορεί να υπάρξει μελλοντικά η νόσος Χ και για αυτό την ονομάζουν Χ, μία καινούργια δηλαδή, μια άλλη πανδημία. Οι χώρες πρέπει να είναι προετοιμασμένες στο σύστημα υγείας, δηλαδή εξοπλισμός στα νοσοκομεία, εξοπλισμός ούτως ώστε αν προκύψει τέτοια νόσος να είναι οργανωμένα τα νοσοκομεία και οι χώρες.

Για τη θνητότητα της πιθανής πανδημίας, η πρόεδρος της ΕΙΝΑΠ είπε ότι προκύπτουν βάσει της ιστορίας των πανδημιών:

Στο παρελθόν υπήρχαν πανδημίες που ήταν 50% με 70% θανατηφόρες και δεν ξέρουμε και για αυτήν [την επόμενη πανδημία]. Είπαμε ότι η νόσος COVID-19 είναι πιο ήπια και η επόμενη μπορεί να είναι περισσότερο θανατηφόρα.

Είναι σκόπιμο να επισημανθεί ότι η κ. Παγώνη δεν απέδωσε την εκτίμηση 50-70% θνητότητας στον ΠΟΥ, και παρομοίως, σε επικοινωνία μας με εκπρόσωπο επικοινωνίας του ΠΟΥ, αυτός δεν επιβεβαίωσε την εκτίμηση αλλά μας παρέπεμψε σε σχετικό άρθρο του οργανισμού, το οποίο δεν κάνει καμιά τέτοια αναφορά.

Διευκρινίσεις για τη «νόσο Χ» και την επόμενη πανδημία

Μετά τα προαναφερόμενα δημοσιεύματα, ο ΕΟΔΥ τοποθετήθηκε δημοσίως σχετικά με την άγνωστη «νόσο X» και τον κίνδυνο μιας νέας πανδημίας:

Σε τακτική επιστημονική συνάντηση του ΕΟΔΥ συζητήθηκε η πρόσφατη ανακοίνωση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την άγνωστο νόσο Χ και τον κίνδυνο νέας πανδημίας.

Στην ανακοίνωση, πέραν της διαπίστωσης πως η πανδημία COVID-19 δεν αποτελεί πλέον παγκόσμια έκτακτη ανάγκη – αλλά συνεχίζει να αποτελεί απειλή για τη δημόσια υγεία – αναφέρεται μια λίστα από γνωστά στην επιστήμη παθογόνα με πανδημικό δυναμικό, όπως για παράδειγμα ο ιός Έμπολα ή οι ιοί της γρίπης των πουλερικών. O ΠΟΥ επιπρόσθετα αναφέρεται στην πιθανότητα, μια νέα πανδημία να προκληθεί από μια υποτιθέμενη και «άγνωστη νόσο Χ», που προς το παρόν δεν έχει ταυτοποιηθεί.

Οι ανακοινώσεις του ΠΟΥ για γνωστά και άγνωστα πιθανά αίτια μελλοντικής πανδημίας είναι χρήσιμο να ερμηνεύονται και να επικοινωνούνται με τον κατάλληλο τρόπο ώστε να αποτελούν μέρος της εγρήγορσης και ετοιμότητας, αλλά πολύ περισσότερο της βούλησης και δέσμευσης όλων των εμπλεκόμενων φορέων για την αντιμετώπιση μιας γνωστής ή ενδεχόμενης νέας απειλής για τη δημόσια υγεία.

Όπως έχουμε ξαναγράψει, οι περισσότερες αναδυόμενες μολυσματικές ασθένειες των τελευταίων δεκαετιών έχουν μεταπηδήσει στους ανθρώπους από ζώα (ζωονόσοι) και έχει διαπιστωθεί ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει οδηγήσει σε σημαντική αύξηση του αναφερόμενου ρίσκου.

Σε αυτό το πλαίσιο, το 2015, κράτη μέλη του ΟΗΕ ζήτησαν από τον ΠΟΥ να συντάξει οδηγίες για την καλύτερη προετοιμασία της έρευνας και ανάπτυξης νέων αγωγών και εμβολίων, ειδικά για τα λιγότερο μελετημένα παθογόνα που όμως ήταν ιδιαίτερα πιθανό, λόγω των φυσικών χαρακτηριστικών τους, να προκαλέσουν την επόμενη πανδημία.

Οι οδηγίες συμπεριελάμβαναν και μια λίστα με τα εν λόγω παθογόνα. Η πρώτη λίστα του 2015 τοποθετούσε στην υψηλότερη κατηγορία προτεραιοποίησης τον αιμορραγικό πυρετό του Κονγκό, τους ιούς Ebola και Marburg, τους πυρετούς Lassa, Nipah, Rift Valley, καθώς και τις ασθένειες κορωνοϊού MERS και SARS. Έπειτα, το 2018, η λίστα ανανεώθηκε ώστε να συμπεριλαμβάνει και την έννοια της «νόσου Χ», αναγνωρίζοντας ότι η επόμενη πανδημία θα μπορούσε να προκύψει και από κάποιο νέο άγνωστο παθογόνο, εκτός από τα ήδη γνωστά.

Χρειάζεται να σημειωθεί ότι, ενώ η πανδημία της COVID-19 που ακολούθησε 2 χρόνια αργότερα αντιστοιχούσε σε κάποια από τα θεωρητικά κριτήρια που είχαν προβλεφθεί με την έννοια της «νόσου Χ», ταυτόχρονα δεν επρόκειτο για μια εξ ολοκλήρου μη αναμενόμενη ή άγνωστη νόσο· η COVID-19 παρουσιάζει πολύ κοντινή συγγένεια με τη νόσο SARS, που είχε προκαλέσει έξαρση δύο δεκαετίες νωρίτερα και η οποία συμπεριλαμβανόταν χωριστά στην επίμαχη λίστα. Το γεγονός αυτό είναι που επέτρεψε την, αναλογικά των περιστάσεων, ιδιαίτερα ταχεία εύρεση της πρώτης αποτελεσματικής φαρμακευτικής αγωγής καθώς και την ταχεία ανάπτυξη αποτελεσματικών εμβολίων για την COVID-19.

Η θνητότητα της επόμενης πανδημίας

Όσον αφορά τη θνητότητα που θα μπορούσε να παρουσιάζει η επόμενη πανδημία, δεν εντοπίσαμε καμιά ενιαία εκτίμηση στην βιβλιογραφία αλλά το συμπέρασμα ότι η θνητότητα θα μπορούσε να κυμαίνεται σε ένα πολύ μεγάλο εύρος, ανάλογα με το ακριβές παθογόνο που θα προκαλέσει την έξαρση.

Όπως έχουμε ξαναγράψει, από την προϊστορία η ανθρωπότητα αντιμετώπισε πολυάριθμες νόσους με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά, με ενδεικτικά παραδείγματα την ιλαρά, που παρουσιάζει θνητότητα κάτω του 1%, και την βουβωνική πανώλη, που παρουσιάζει θνητότητα από 30% μέχρι και 90% χωρίς θεραπεία.

Χρειάζεται να σημειωθεί και πάλι ότι η επίμαχη λίστα του ΠΟΥ περιελάμβανε ειδικά τα λιγότερο μελετημένα αλλά επικίνδυνα παθογόνα, όχι συνολικά όσα είναι πιθανότερο να προκαλέσουν νέα έξαρση. Χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα είναι η έξαρση της λεγόμενης «ευλογιάς των πιθήκων (mpox)», που μέχρι προσφάτως συμπεριλαμβανόταν στο υψηλότερο επίπεδο συναγερμού του ΠΟΥ. Η ασθένεια αυτή παρουσιάζει θνητότητα περίπου 0.13%, και μπόρεσε να περιοριστεί λόγω των προϋπαρχουσών στάνταρ τεχνογνωσίας, εμβολίων και αγωγών, που είχαν αναπτυχθεί για την παλιότερη «ανθρώπινη» ευλογιά, θνητότητας 30% (η οποία τελικά εξαλείφθηκε πλήρως με τις εν λόγω πρακτικές).

Χρειάζεται να αναφερθεί ότι τα περισσότερα γνωστά παθογόνα της επίμαχης λίστας παρουσιάζουν υψηλή θνητότητα στη σημερινή τους μορφή, από 10% έως και 90% σε ορισμένους υποπληθυσμούς. Ωστόσο, σε αυτή τη μορφή παρουσιάζουν αντιθέτως σχετικά μικρή μεταδοτικότητα, και αυτός είναι ο βασικός λόγος που δεν είχαμε ακόμη πανδημία με τα παρόντα στελέχη τους.

Χαρακτηριστικά, από πρόσφατες εξάρσεις κορωνοϊών, η SARS παρουσίαζε θνητότητα περίπου 10%, η MERS περίπου 35%, αλλά η COVID-19 περίπου 1%, για ασθενείς χωρίς προϋπάρχουσα ανοσία. Αυτή η παρατήρηση πάντως δεν καλύπτει τις συνολικές επιπτώσεις μιας πανδημίας, καθώς η υψηλή μεταδοτικότητα της COVID-19 προκάλεσε τελικά τάξεις υψηλότερη θνησιμότητα πληθυσμού από των δύο προηγούμενων κορωνοϊών.

Όπως έχουμε ξαναγράψει, η πιο συχνή αιτία πανδημιών κατά τους τελευταίους αιώνες είναι η γρίπη, με τουλάχιστον 5 ξεχωριστές περιπτώσεις τα τελευταία 140 χρόνια. Η πιο φονική εξ αυτών έλαβε χώρα το 1918 με στέλεχος του υποτύπου H1N1 και εκτιμώμενη θνητότητα 2.5%. Η τελευταία πανδημία γρίπης έλαβε χώρα με άλλο στέλεχος του H1N1 το 2009, η οποία όμως, παρότι πιο φονική σε νεαρότερες ηλικίες σε σχέση με τα εποχικά στελέχη γρίπης, παρουσίαζε παρόμοια θνητότητα στο γενικό πληθυσμό, κάτω από 0.1%.

Χρειάζεται πάντως να σημειωθεί ότι, ενώ κάποια παθογόνα γίνονται πιο ήπια καθώς μεταλλάσσονται για ευκολότερη μετάδοση, άλλα αντιθέτως γίνονται επιθετικότερα. Συνολικά, οι διεθνείς αλληλεπιδράσεις που θα οδηγήσουν στην επόμενη πανδημία είναι πολυεπίπεδες, χαώδεις και απρόβλεπτες, και δεν είναι δυνατόν να υπάρξει καμιά ασφαλής πρόβλεψη για την ακριβή θνητότητά της. [πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3]

Συμπέρασμα

Δεν αληθεύει ότι ο ΠΟΥ ανακοίνωσε την ύπαρξη νέου ιού έως και 70% θανατηφόρου, με την ονομασία «νόσος Χ». Η αναφορά βασίζεται σε παρερμηνεία δηλώσεων της προέδρου της ΕΙΝΑΠ, Ματίνας Παγώνη, η οποία διευκρίνισε ότι πρόκειται για όνομα που αποδίδεται σε άγνωστη πιθανή νόσο του μέλλοντος, με σκοπό την προετοιμασία για μια νέα πανδημία.

Ο ΠΟΥ συνέταξε το 2015 μια λίστα για επικίνδυνα παθογόνα που δεν έχουν μελετηθεί αρκετά, στην οποία πρόσθεσε το 2018 και τη «νόσο Χ», αναγνωρίζοντας ότι η επόμενη πανδημία θα μπορούσε να προέλθει και από κάποιο άγνωστο παθογόνο.

Η εκτίμηση 50-70% θνητότητας δεν αποδόθηκε στον ίδιο τον ΠΟΥ και εκπρόσωπός του δεν την επιβεβαίωσε. Η βιβλιογραφία δείχνει ότι η θνητότητα της επόμενης πανδημίας θα μπορούσε να κυμαίνεται σε ένα πολύ μεγάλο εύρος, ανάλογα με το ακριβές παθογόνο που θα την προκαλέσει.