Απορρόφηση CO₂ από τα δέντρα & κλιματική αλλαγή: Τι ισχύει πραγματικά

Το τελευταίο διάστημα, στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης κυκλοφορεί βίντεο με λογότυπο του BBC (Βίντεο 1), στο οποίο διατυπώνεται ο ισχυρισμός ότι τα δάση «χάνουν την ικανότητά τους να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα», μια εξέλιξη, η οποία σύμφωνα με το βίντεο, ενδέχεται να συμβάλει στην αύξηση των επιπέδων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Ο ισχυρισμός αυτός έχει προκαλέσει αντιδράσεις στα κοινωνικά δίκτυα, με ορισμένους χρήστες να αμφισβητούν την εγκυρότητά του, χαρακτηρίζοντάς τον ψευδή.

Στο παρόν άρθρο εξετάζουμε διεξοδικά τι ισχύει, βάσει των πλέον πρόσφατων επιστημονικών στοιχείων και των αξιολογήσεων διεθνώς αναγνωρισμένων επιστημονικών φορέων.

Παραδείγματα αναρτήσεων στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης:

Τι ισχύει

Ισχυρισμός: Είναι ψέμα ότι τα δέντρα χάνουν την ικανότητά τους να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα, συμβάλλοντας στην κλιματική αλλαγή.

Επιστημονικές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι τα δέντρα και εν γένει τα δασικά οικοσυστήματα εξακολουθούν να απορροφούν σημαντικές ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από την ατμόσφαιρα, συμβάλλοντας έτσι στην επιβράδυνση της αύξησης των συγκεντρώσεών του και στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, (ipcc.ch: Σελίδα 3, wmo.int: CO₂). Παρά τις πιέσεις που δέχεται η χερσαία βλάστηση λόγω της κλιματικής μεταβολής και της αποψίλωσης, δεν έχει απωλέσει τη λειτουργία της ως “δεξαμενή άνθρακα”.

Κάθε χρόνο, περίπου το 30% των ανθρωπογενών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) απορροφάται από τα χερσαία οικοσυστήματα (όπως τα δάση, τα δέντρα και τα εδάφη), με το ποσοστό αυτό να παραμένει αξιοσημείωτα σταθερό εδώ και δεκαετίες, (ipcc.ch: Σελίδα 3, wmo.int: CO₂). Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι η ικανότητα των φυσικών αυτών “απορροφητών” διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ενδέχεται να φθίνει στο μέλλον, εξαιτίας της εντεινόμενης κλιματικής θέρμανσης και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, (ipcc.ch: Σελίδα 3, climate.nasa.gov).

1. Τα δέντρα ως φυσικές καταβόθρες άνθρακα

Τα δέντρα μέσω της φωτοσύνθεσης απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) από την ατμόσφαιρα, ενσωματώνοντας το στη βιομάζα τους (κορμούς, φύλλα, ρίζες) και στα δασικά εδάφη. Οι περιοχές όπου η πρόσληψη άνθρακα από τη βλάστηση ξεπερνά τις εκπομπές (π.χ. από αναπνοή οργανισμών ή αποσύνθεση) λειτουργούν ως καταβόθρες άνθρακα (carbon sinks), (climate.nasa.gov). Ταυτόχρονα, τα χερσαία οικοσυστήματα (δάση, λιβάδια, κλπ.) διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, καθώς όσο περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) απορροφούν, τόσο λιγότερο μένει στην ατμόσφαιρα, συμβάλλοντας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, (climate.nasa.gov).

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες αναλύσεις, η συνολική καθαρή απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από τη γη ήταν περίπου 6,6 δισεκατομμύρια τόνους CO₂ ετησίως την περίοδο 2010-2019, (ipcc.ch: Σελίδα 10, ipcc.ch: Σελίδα 10). Η τιμή αυτή προκύπτει ως εξής: η βλάστηση και τα εδάφη απορρόφησαν περίπου 12,5 Gt CO₂/έτος (λόγω φυσικών διεργασιών και ενισχυμένης ανάπτυξης φυτών σε υψηλότερες συγκεντρώσεις CO₂), ενώ παράλληλα οι ανθρώπινες δραστηριότητες στη ξηρά (κυρίως η αποψίλωση και οι πυρκαγιές) επέφεραν εκπομπές περίπου 5,9 Gt CO₂/έτος, μειώνοντας το καθαρό ισοζύγιο, (ipcc.ch: Σελίδα 10, ipcc.ch: Σελίδα 10). Παρ’ όλα αυτά, το ισοζύγιο παραμένει θετικό υπέρ της απορρόφησης, καθώς τα εναπομείναντα δάση και τα χερσαία οικοσυστήματα αφαιρούν από την ατμόσφαιρα περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) απ’ όσο εκλύεται λόγω της καταστροφής τους. Συνεπώς, συνεχίζουν να λειτουργούν συνολικά ως καταβόθρες άνθρακα και όχι ως καθαρές πηγές εκπομπών.

2. Σταθερή απορρόφηση ~30% των εκπομπών από τα δάση

Τα επίσημα στοιχεία αποδεικνύουν ότι οι φυσικές δεξαμενές άνθρακα (ξηρά και ωκεανοί) συμβαδίζουν με την άνοδο των ανθρωπογενών εκπομπών εδώ και δεκαετίες, απορροφώντας μια σχεδόν σταθερή αναλογία αυτών. Από το 1960 έως σήμερα, περίπου το 55-60% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από ανθρώπινες δραστηριότητες έχει απορροφηθεί από φυτά, δάση και ωκεανούς, περιορίζοντας κατά το ήμισυ περίπου τη συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα, (ipcc.ch: Σελίδα 3, ipcc.ch: Σελίδα 3).

Συγκεκριμένα, κατά την πρόσφατη δεκαετία 2010-2019 εκτιμάται ότι το 31% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) απορροφήθηκε από χερσαία οικοσυστήματα (δάση και εδάφη) και ένα επιπλέον σχεδόν 23% απορροφήθηκε από τους ωκεανούς, αφήνοντας μόνο το περίπου 46% να παραμείνει στην ατμόσφαιρα, (ipcc.ch: Σελίδα 3). Αντίστοιχα ποσοστά δίνει και ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός: περίπου 29-31% των εκπομπών καταλήγει στη στεριά, 23-26% στους ωκεανούς, ενώ 43-44% μένει στην ατμόσφαιρα ως καθαρή συσσώρευση την τελευταία δεκαετία, (wmo.int: CO₂).

Όπως συνοψίζει η IPCC, «οι φυσικές δεξαμενές άνθρακα έχουν απορροφήσει ένα σχεδόν σταθερό ποσοστό των εκπομπών μας τα τελευταία 60 χρόνια», (ipcc.ch: Σελίδα 3). Αυτό επιβεβαιώνει ότι τα δάση και οι ωκεανοί εξακολουθούν να επιτελούν κρίσιμο ρόλο στην επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής, “αναχαιτίζοντας” περίπου το ένα τρίτο του ανθρωπογενούς διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), παρά την αυξανόμενη πίεση από τις εκπομπές και την περιβαλλοντική υποβάθμιση.

3. Τάσεις και μελλοντικές προκλήσεις στην απορρόφηση CO₂

Παρότι μέχρι σήμερα τα δάση δεν έχουν απωλέσει την ικανότητά τους να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), οι επιστήμονες εντοπίζουν ενδείξεις σταδιακής μείωσης της αποτελεσματικότητάς τους, κυρίως εξαιτίας ανθρωπογενών επιδράσεων. Με την αύξηση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), τα φυτά αναπτύσσονται αρχικά πιο γρήγορα — ένα φαινόμενο γνωστό ως “CO₂ fertilization effect” — το οποίο έχει συνδεθεί με αύξηση της φυτικής βιομάζας σε ορισμένες περιοχές τις τελευταίες δεκαετίες, (science.nasa.gov).

Ωστόσο, η ευεργετική επίδραση του φαινομένου αυτού παρουσιάζει ενδείξεις εξασθένησης. Σύμφωνα με μελέτη της NASA, η ενίσχυση της φωτοσύνθεσης λόγω υψηλότερων συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) έχει σχεδόν μειωθεί στο μισό από το 1982 έως σήμερα — από περίπου 21% σε περίπου 12% αύξηση ανά +100 ppm CO₂, (climate.nasa.gov). Αυτό υποδηλώνει ότι η ικανότητα των οικοσυστημάτων να απορροφούν ολοένα και περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) φθίνει, καθώς άλλοι περιοριστικοί παράγοντες, όπως η έλλειψη νερού, θρεπτικών συστατικών ή οι αντίξοες θερμοκρασίες, καθίστανται καθοριστικοί, (climate.nasa.gov: What’s Causing It?).

Την ίδια στιγμή, η κλιματική αλλαγή εντείνει τους στρεσογόνους παράγοντες για τα οικοσυστήματα. Συχνότερες ακραίες ξηρασίες, θερμικά κύματα και πυρκαγιές είναι σε θέση να περιορίσουν την καθαρή απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από τα δάση σε ορισμένες περιοχές, (ipcc.ch: Σελίδα 3). Ενδεικτικά, κατά τη διάρκεια του ισχυρού φαινομένου Ελ Νίνιο το 2023, η χερσαία απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) μειώθηκε σημαντικά — σε περίπου 2,3 GtC, από μέσο όρο 3,2 GtC την προηγούμενη δεκαετία — λόγω εξαιρετικά ξηρών και θερμών συνθηκών που πυροδότησαν μεγα-πυρκαγιές και καταπόνησαν τα τροπικά οικοσυστήματα, (essd.copernicus.org: Executive summary, globalcarbonbudget.org).

Οι επιστήμονες τονίζουν ότι τέτοιες μειώσεις είναι κατά κανόνα συγκυριακές και τοπικές· οι φυσικές καταβόθρες άνθρακα συνήθως ανακάμπτουν όταν οι συνθήκες επανέρχονται στα φυσιολογικά επίπεδα, (globalcarbonbudget.org). Ωστόσο, το κρίσιμο ερώτημα είναι κατά πόσο οι φυσικές αυτές “ασφάλειες” θα συνεχίσουν να λειτουργούν αποτελεσματικά σε ένα διαρκώς θερμότερο κλίμα.

Σύμφωνα με τα κλιματικά μοντέλα και τις προβολές της IPCC, εάν συνεχιστεί η αύξηση των εκπομπών, το ποσοστό του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), το οποίο απορροφάται από τη στεριά και τους ωκεανούς αναμένεται να μειωθεί έως τα τέλη του 21ου αιώνα. Με άλλα λόγια, οι φυσικές δεξαμενές άνθρακα δεν θα μπορούν πλέον να “συμβαδίζουν” με τον ρυθμό των εκπομπών σε ένα θερμότερο κλίμα, (ipcc.ch: Σελίδα 3, ipcc.ch).

Η προοπτική αυτή υπογραμμίζει την ανάγκη μείωσης των ανθρωπογενών εκπομπών, διότι η φύση από μόνη της είναι σε θέση να επιβραδύνει αλλά όχι να αποτρέψει τη συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα.

4. Ανθρώπινες δραστηριότητες: αποψίλωση και υποβάθμιση δασών

Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι τα δέντρα δεν παύουν να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) λόγω κάποιου έμφυτου βιολογικού ορίου, αλλά κυρίως επειδή εμείς τα απομακρύνουμε από το οικοσύστημα ή υποβαθμίζουμε την υγεία τους. Η αποψίλωση των δασών και η καταστροφή φυσικών οικοτόπων έχουν διπλό αντίκτυπο στον παγκόσμιο κύκλο του άνθρακα:

• (α). Απελευθερώνουν μεγάλες ποσότητες αποθηκευμένου άνθρακα στην ατμόσφαιρα, είτε μέσω καύσης είτε μέσω αποσύνθεσης της φυτικής ύλης.
• (β). Εξαλείφουν τη δυνατότητα των συγκεκριμένων οικοσυστημάτων να συνεχίσουν να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) στο μέλλον.

Πιο συγεκριμένα, οι εκπομπές που προκύπτουν από αλλαγές χρήσης γης — κυρίως λόγω αποψίλωσης τροπικών δασών — υπολογίζονται σε περίπου 4-5 Gt διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) ετησίως την τελευταία δεκαετία, (uncclearn.orguncclearn.org: Σελίδα 6). Δηλαδή, η αποδάσωση συνεισφέρει περίπου 10% στις συνολικές παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) κάθε χρόνο, μειώνοντας αντίστοιχα τη δυνατότητα καθαρής δέσμευσης άνθρακα από τη βιόσφαιρα.

Παράλληλα, μελέτη της NASA επιβεβαίωσε ότι η ικανότητα των τροπικών δασών να λειτουργούν ως καταβόθρες άνθρακα έχει μειωθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως λόγω εκτεταμένης αποψίλωσης, υποβάθμισης ενδιαιτημάτων και κλιματικών πιέσεων (π.χ. συχνότερες ξηρασίες), (climate.nasa.gov). Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, περίπου το 90% του άνθρακα που απορροφάται από τα δάση επιστρέφει στην ατμόσφαιρα εξαιτίας διαταραχών όπως πυρκαγιές, υλοτομία και ακραία καιρικά φαινόμενα, με αποτέλεσμα μόλις ~10% να καταλήγει σε καθαρή αποθήκευση, (climate.nasa.gov). Αυτό σημαίνει ότι η απορροφητική ικανότητα των δασών παραμένει ενεργή, αλλά περιορίζεται ουσιαστικά λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι τα στοιχεία από τον Αμαζόνιο, καθώς πρόσφατες μετρήσεις δείχνουν ότι τμήματα του νοτιοανατολικού τροπικού δάσους έχουν πλέον μετατραπεί σε καθαρή πηγή άνθρακα — δηλαδή εκπέμπεται περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) απ’ όσο απορροφάται. Η μεταστροφή αυτή αποδίδεται στην εντατική αποδάσωση και την εντεινόμενη ξηρασία και θερμική καταπόνηση της περιοχής, (wmo.int).

Παρότι συνολικά τα τροπικά δάση του πλανήτη εξακολουθούν να αποτελούν καθαρές δεξαμενές άνθρακα, οι περιφερειακές αυτές μεταβολές αποτελούν προειδοποιητικά σημάδια. Αν συνεχιστεί η καταστροφή των δασικών οικοσυστημάτων, υπάρχει ο κίνδυνος η έως σήμερα θετική συμβολή τους στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής να εξασθενήσει ή ακόμη και να αντιστραφεί.

5. Κλιματική αλλαγή: αιτία και όχι αποτέλεσμα της μειωμένης απορρόφησης CO₂ από τα δάση

Τέλος, είναι κρίσιμο να αντιστρέψουμε το συλλογισμό του ισχυρισμού. Η κλιματική αλλαγή δεν επιδεινώνεται επειδή «τα δέντρα έπαψαν να απορροφούν CO₂». Αντιθέτως, επιδεινώνεται επειδή εκπέμπουμε τόσο πολύ διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) που υπερφορτώνουμε τις φυσικές δεξαμενές.

Τα δάση και ωκεανοί έχουν συμβάλει καθοριστικά στον μετριασμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη, απορροφώντας περίπου το 50% των συνολικών ανθρωπογενών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) και περιορίζοντας σημαντικά τη συσσώρευσή του στην ατμόσφαιρα, (ipcc.ch: Σελίδα 3). Απουσία των φυσικών αυτών δεξαμενών άνθρακα, η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) — και κατ’ επέκταση η θερμική ανισορροπία του κλίματος — θα ήταν σήμερα πολύ υψηλότερη.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός, οι φυσικές καταβόθρες άνθρακα συνεχίζουν να απορροφούν περίπου το ήμισυ των εκπομπών, παρά τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, (wmo.int: CO₂, globalcarbonbudget.org). Το γεγονός ότι παρατηρούνται περιστασιακές μειώσεις στην απόδοση των απορροφητών (π.χ. κατά το 2023) δε συνιστά απόδειξη μόνιμης «ανεπάρκειας» των δέντρων, αλλά αντανακλά προσωρινές συνθήκες και αναστρέψιμες τάσεις υπό ευνοϊκότερες κλιματικές συνθήκες, (climatetippingpoints.info: Keeping steady).

Σε κάθε περίπτωση, οι επιστήμονες τονίζουν ότι η μακροπρόθεσμη διατήρηση και ενίσχυση της δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από τα δάση εξαρτάται άμεσα από τις ανθρώπινες ενέργειες: τον περιορισμό της αποψίλωσης, την αειφορική διαχείριση των οικοσυστημάτων και τη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών.

Συνεπώς, τα υγιή δάση αποτελούν σύμμαχο στην καταπολέμηση της κλιματικής μεταβολής, όχι εμπόδιο. Ο ισχυρισμός, λοιπόν, ότι «τα δέντρα έχουν χάσει την ικανότητά τους να απορροφούν CO₂» είναι παντελώς ανακριβής. Η πραγματικότητα, βάσει του συνόλου των επίσημων στοιχείων, είναι ότι τα δέντρα συνεχίζουν να απορροφούν τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, επιβραδύνοντας την κλιματική αλλαγή – και γι’ αυτό είναι ζωτικής σημασίας να προστατεύσουμε και να διατηρήσουμε την ικανότητά τους αυτή.

Συμπέρασμα

Συνολικά, τα επιστημονικά δεδομένα επιβεβαιώνουν ότι τα δέντρα διατηρούν την ικανότητά τους να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα μέσω της φωτοσύνθεσης, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Σε παγκόσμια κλίμακα, τα χερσαία οικοσυστήματα και ιδιαίτερα τα δάση εξακολουθούν να απορροφούν περίπου το ένα τρίτο των ανθρωπογενών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ετησίως, συμβάλλοντας καθοριστικά στον περιορισμό της συσσώρευσής του στην ατμόσφαιρα. Η λειτουργία αυτή δεν έχει παύσει, ούτε έχει υπάρξει κάποια καθολική ή αιφνίδια απώλεια της απορροφητικής ικανότητας των δασών.

Ωστόσο, ορισμένες τοπικές και προσωρινές μειώσεις στην καθαρή απορρόφηση CO₂ έχουν παρατηρηθεί σε συγκεκριμένες περιοχές ή κατά περιόδους έντονων κλιματικών πιέσεων. Αυτές οφείλονται κυρίως σε εξωτερικούς παράγοντες όπως οι πυρκαγιές, οι παρατεταμένες ξηρασίες και η αποψίλωση και όχι στην απώλεια της ικανότητας δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από τα δέντρα. Σε καμία περίπτωση δεν έχει διαπιστωθεί ότι οι εν λόγω μεταβολές αποτελούν τη βασική αιτία της κλιματικής αλλαγής. Αντίθετα, η κλιματική μεταβολή οφείλεται κυρίως στην αύξηση των εκπομπών από την καύση ορυκτών καυσίμων και την καταστροφή φυσικών οικοσυστημάτων.

Επομένως, η επιστημονική εικόνα είναι ξεκάθαρη, τα δάση και τα δέντρα παραμένουν κρίσιμος σύμμαχος στην επιβράδυνση της υπερθέρμανσης και δε συνιστούν παράγοντα επιδείνωσης της κλιματικής αλλαγής. Η παραπλανητική ιδέα ότι «τα δέντρα χάνουν την ικανότητά τους να απορροφούν CO₂, συμβάλλοντας στην κλιματική αλλαγή» δεν αντανακλά τα ευρήματα της επιστημονικής κοινότητας.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

1.https://en.wikipedia.org/wiki/BBC
2.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%AD%CF%81%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CE%B7%CF%80%CE%AF%CE%BF%CF%85
3.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%84%CE%BC%CF%8C%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B1_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%93%CE%B7%CF%82
4.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%BF%CE%BE%CE%B5%CE%AF%CE%B4%CE%B9%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%AC%CE%BD%CE%B8%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B1
5.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BB%CE%B9%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%AE
6.https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/faqs/IPCC_AR6_WGI_FAQ_Chapter_05.pdf#:~:text=For%20decades%2C%20about%20half%20of,change%20in%20a%20way%20that
7.https://wmo.int/news/media-centre/carbon-dioxide-levels-continue-record-levels-despite-covid-19-lockdown#:~:text=Emissions%20from%20combustion%20of%20fossil,unattributed
8.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%AC%CF%83%CF%89%CF%83%CE%B7
9.https://climate.nasa.gov/news/3057/land-ecosystems-are-becoming-less-efficient-at-absorbing-carbon-dioxide/#:~:text=sensing%20and%20state,%E2%80%9D
10.https://essd.copernicus.org/articles/15/5301/2023/
11.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B9%CE%BF%CE%BC%CE%AC%CE%B6%CE%B1
12.https://en.wikipedia.org/wiki/Carbon_sink
13.https://climate.nasa.gov/news/3102/nasa-study-finds-tropical-forests-ability-to-absorb-carbon-dioxide-is-waning/#:~:text=Earth%E2%80%99s%20trees%20and%20plants%20pull,in%20an%20increasingly%20warming%20world
14.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CE%B7%CF%80%CE%AF%CE%BF%CF%85
15.https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/downloads/report/IPCC_AR6_SYR_LongerReport.pdf#:~:text=72%20Comprising%20a%20gross%20sink,These
16.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%AC
17.https://en.wikipedia.org/wiki/CO2_fertilization_effect
18.https://science.nasa.gov/earth/climate-change/co2-is-making-earth-greenerfor-now/#:~:text=A%20quarter%20to%20half%20of,levels%20of%20atmospheric%20carbon%20dioxide
19.https://el.wikipedia.org/wiki/Parts_per_(%CF%80%CE%BF%CF%83%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%AC%CE%B4%CE%B1)
20.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9E%CE%B7%CF%81%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1
21.https://en.wikipedia.org/wiki/Heat_wave
22.https://en.wikipedia.org/wiki/2023%E2%80%932024_El_Ni%C3%B1o_event
23.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%B3%CE%B1%CF%80%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%AC
24.https://essd.copernicus.org/articles/17/965/2025/#:~:text=The%20land%20sink%2C%20the%20global,2
25.https://globalcarbonbudget.org/fossil-fuel-co2-emissions-increase-again-in-2024/#:~:text=of%20the%20satellite%20record%20in,negatively%20impacted%20by%20climate%20change
26.https://www.climate.gov/maps-data/climate-data-primer/predicting-climate/climate-models
27.https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/figures/summary-for-policymakers/figure-spm-7
28.https://www.uncclearn.org/wp-content/uploads/library/GHG-20_en-2.pdf
29.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BD%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%AF%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1
30.https://climate.nasa.gov/news/3102/nasa-study-finds-tropical-forests-ability-to-absorb-carbon-dioxide-is-waning/#:~:text=absorbed%20in%20the%20tropics%20was,released%20by%20such%20disturbances%20as
31.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A5%CE%BB%CE%BF%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1
32.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BA%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%BF_%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CF%86%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF
33.https://en.wikipedia.org/wiki/Amazon_rainforest
34.https://wmo.int/media/news/role-of-amazon-carbon-sink-declines-nature-study#:~:text=They%20found%20that%20total%20carbon,to%20the%20atmosphere
35.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A5%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B8%CE%AD%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CF%80%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%AE%CF%84%CE%B7
36.https://climatetippingpoints.info/2024/12/03/carbon-sinks/#:~:text=Secondly%2C%20while%20large%20the%20land,2.3%20GtC%2C%20versus