Όχι, μελέτη ΔΕΝ συσχέτισε τα εμβόλια κατά της COVID-19 με σοβαρές οφθαλμικές βλάβες

Ευρεία διάδοση γνωρίζει τον τελευταίο καιρό, μέσω δημοσιευμάτων και αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο ισχυρισμός πως πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι τα εμβόλια κατά της COVID-19 συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο οφθαλμικών βλαβών, ακόμα και με τύφλωση. Όπως θα εξετάσουμε στο παρόν άρθρο όμως, οι ισχυρισμοί αυτοί πηγάζουν από παρερμηνεία της ίδιας της μελέτης, τα αποτελέσματα της οποίας διαστρεβλώνονται στους τίτλους ή στο περιεχόμενο των σχετικών δημοσιευμάτων.

Ο ισχυρισμός διαδίδεται μέσω δημοσιευμάτων όπως αυτά που διαβάζουμε στους ιστότοπους in.gr, voicenews.gr, healthpharma.gr, antilalospress.gr, topontiki.gr και oparlapipas.gr, καθώς και μέσω αναρτήσεων στο Facebook:

Τι ισχύει

Πηγή του υπό εξέταση ισχυρισμού αποτελεί δημοσίευμα της Daily Mail, με τίτλο “Scientists discover Pfizer COVID jab linked to major eye damage” (Επιστήμονες ανακάλυψαν πως το εμβόλιο COVID της Pfizer συνδέεται με σοβαρή οφθαλμική βλάβη). Αν και ο τίτλος του δημοσιεύματος δημιουργεί την εντύπωση πως το εμβόλιο συνδέεται με γενική βλάβη στα μάτια, προκαλώντας ανησυχία στο σύνολο των πολιτών, στο πλήρες κείμενο του δημοσιεύματος διευκρινίζεται πως τα αποτελέσματά της μελέτης αφορούν πιθανό ρίσκο για συγκεκριμένες κατηγορίες ασθενών, ενώ οι ίδιοι οι ερευνητές δεν ανέφεραν πως τα αποτελέσματα της αποτελούν αντένδειξη για τον εμβολιασμό.

Τι διαπίστωσε η επίμαχη μελέτη

Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Ophthalmic Epidemiology με τίτλο “Evaluation of the Effects of mRNA-COVID 19 Vaccines on Corneal Endothelium” (Αξιολόγηση των επιδράσεων των εμβολίων mRNA-COVID 19 στο ενδοθήλιο του κερατοειδούς) με σκοπό, όπως αναφέρουν οι συγγραφείς, «να συγκρίνει τις τοπογραφικές και κατοπτρικές μικροσκοπικές παραμέτρους του κερατοειδούς πριν και μετά τον εμβολιασμό με ενεργοποιημένο εμβόλιο mRNA (Pfizer-BioNTech (BNT162b2)) SARS-CoV-2». Πρόκειται δηλαδή για μελέτη ενός μόνο εμβολίου.

Στη μελέτη συμμετείχαν συνολικά 64 ασθενείς, με τους ερευνητές να διαπιστώνουν μικρές αλλά μετρήσιμες αλλαγές συγκεκριμένα στο πάχος του κερατοειδούς χιτώνα και στην πυκνότητα των ενδοθηλιακών κυττάρων μετά τον εμβολιασμό, σε σύγκριση με τις τιμές των ίδιων ασθενών πριν από τον εμβολιασμό:

Η σημαντική αλλαγή στην τοπογραφική αξιολόγηση ήταν η αύξηση μετά τον εμβολιασμό (542,0 (534,25–548,0)) στο κεντρικό πάχος του κερατοειδούς σε σύγκριση με τις τιμές πριν από τον εμβολιασμό (528,0 (520,25–537,75) (p = 0,001). Η πυκνότητα ενδοθηλιακών κυττάρων (ECD) ήταν 2597 (2550,0–2646,50) πριν από τον εμβολιασμό και 2378,0 (2299,0–2419,0) τουλάχιστον δύο μήνες μετά τον εμβολιασμό (p < 0,001). Η διάμεση μέση τιμή του συντελεστή μεταβλητότητας (CV) ήταν 39,0 (38,0–42,0) πριν από τις μετρήσεις εμβολιασμού και 42 (40–44) μετά τις μετρήσεις εμβολιασμού (p < 0,001). Η μέση εξαγωνικότητα ήταν 50,0 (48,25–52,0) πριν από τον εμβολιασμό. και 48 (46–49) μετά τον εμβολιασμό (p < 0,001). Η διάμεση τιμή του κεντρικού πάχους κερατοειδούς (CCT) ήταν 533 (526–538) πριν από τον εμβολιασμό και 548 (543,50–556) μετά τον εμβολιασμό (p < 0,001).

Είναι σκόπιμο να αναφέρουμε πως το δημοσίευμα της Daily Mail αναφέρει πως ο βαθμός των μεταβολών που παρατηρήθηκαν παραμένει εντός των φυσιολογικών ορίων για υγιείς ενήλικες, με το ρίσκο να αφορά όσους έχουν υποβληθεί σε οφθαλμολογική χειρουργική επέμβαση ή έχουν προϋπάρχουσες παθήσεις. Το δημοσίευμα αναφέρει ακόμα πως το ρίσκο αυτό αφορά πιθανή περαιτέρω μείωση των ενδοθηλιακών κυττάρων σε βάθος ετών, κάτι που δεν είναι εφικτό να διαπιστωθεί άμεσα, η οποία θα μπορούσε να επηρεάσει τη διαύγεια του κερατοειδούς. Συνεπώς, στα συμπεράσματά τους οι συγγραφείς δεν αναφέρονται στην πρόκληση βλαβών ή γενικότερων προβλημάτων στην όραση στο γενικό πληθυσμό αλλά συστήνουν στενή παρακολούθηση σε συγκεκριμένους ασθενείς:

Αλλαγές στο ενδοθήλιο του κερατοειδούς εμφανίζονται βραχυπρόθεσμα μετά από δύο δόσεις του εμβολίου mRNA COVID-19 της Pfizer-BioNTech (BNT162b2). Ως εκ τούτου, το ενδοθήλιο θα πρέπει να παρακολουθείται στενά σε άτομα με χαμηλό αριθμό ενδοθηλίων ή που έχουν υποβληθεί σε κερατοειδικό μόσχευμα.

Συνοπτικά, οι αλλαγές που καταγράφηκαν από τους ερευνητές παραμένουν εντός των φυσιολογικών ορίων, ενώ το πιθανό ρίσκο δεν αφορά το σύνολο των ατόμων που έχουν εμβολιαστεί αλλά μόνο όσους ήδη πάσχουν από παθήσεις που οδηγούν σε χαμηλό αριθμό ενδοθηλίων καθώς και άτομα που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση κερατοειδούς, κάτι που δεν αναφέρεται στους τίτλους των υπό εξέταση δημοσιευμάτων, προκαλώντας αδικαιολόγητη ανησυχία στους πολίτες. Οι ερευνητές, ενώ σημειώνουν την ανάγκη προληπτικής παρακολούθησης σε άτομα με προϋπάρχουσες οφθαλμικές παθήσεις, δεν κάνουν καμία αναφορά σε πιθανή σύνδεση του εμβολίου με «σοβαρές βλάβες» ή με «απώλεια όρασης» στο γενικό πληθυσμό.

Τι δείχνουν τα μέχρι τώρα επιστημονικά δεδομένα

Στον αντίποδα, επιστημονικές μελέτες, συστηματικές ανασκοπήσεις και αναλύσεις δεδομένων έχουν ήδη εξετάσει τις αναφορές οφθαλμικών ανεπιθύμητων συμβάντων μετά τον εμβολιασμό κατά της COVID-19, διαπιστώνοντας πως αυτά είναι σπάνια, παροδικά και ανάλογα με επιπλοκές της ίδιας της λοίμωξης από τη νόσο.

Συγκεκριμένα, συστηματική ανασκόπηση με τίτλο “Ocular adverse effects of COVID-19 vaccines: A systematic review” (Οφθαλμικές ανεπιθύμητες ενέργειες των εμβολίων κατά της COVID-19: Μια συστηματική ανασκόπηση) κατέληξε στο συμπέρασμα πως τυχόν γενικότερα οφθαλμικά ανεπιθύμητα συμβάντα μετά τον εμβολιασμό είναι σπάνια και παροδικά, δηλώνοντας πως υπάρχει ανάγκη παρακολούθησης για ορισμένες ομάδες ασθενών και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις:

Οι περισσότερες από τις οφθαλμικές ανεπιθύμητες ενέργειες των εμβολίων είναι παροδικές και υποχωρούν χωρίς συνέπειες, εκτός από περιπτώσεις απόφραξης αμφιβληστροειδών και οφθαλμικών αγγείων και απόρριψης κερατοειδικών μοσχευμάτων.

[…]

Δίνεται έμφαση στη στενή παρακολούθηση και την ανάγκη καθυστέρησης του εμβολιασμού και τροποποιημένης θεραπείας για τον έλεγχο της έξαρσης σημείων και συμπτωμάτων σε ορισμένους υποπληθυσμούς, της νόσου του Graves (αυτοάνοση αιτιολογία), της προϋπάρχουσας φλεγμονής του ραγοειδούς και των περιπτώσεων μοσχεύματος κερατοειδούς.

Επιπροσθέτως, σχετική μελέτη με τίτλο “Risk of New Retinal Vascular Occlusion After Messenger RNA COVID-19 Vaccination Within Aggregated Electronic Health Record Data” που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό JAMA Opthalmology, συνέκρινε το ρίσκο απόφραξης των αγγείων του αμφιβληστροειδούς (retinal vascular occlusion ή RVO) μετά από τον εμβολιασμό για την COVID-19, με το αντίστοιχο ρίσκο μετά από τον εμβολιασμό με το εμβόλιο κατά της γρίπης και το εμβόλιο κατά του τέτανου, της διφθερίτιδας και του κοκκύτη (Tdap).

Οι ερευνητές διαπίστωσαν πως το ρίσκο της RVO μετά τον εμβολιασμό για την COVID-19 ήταν εξαιρετικά σπάνιο και ανάλογο με το ρίσκο εμφάνισης από τα υπόλοιπα εμβόλια που μελετήθηκαν, γεγονός που υποδηλώνει ότι δεν υπάρχει ιδιαίτερη αιτιώδης σχέση μεταξύ της συγκεκριμένης πάθησης και των εμβολίων mRNA κατά της COVID-19.

Βάσει της υπάρχουσας επιστημονικής βιβλιογραφίας, αρμόδιοι οργανισμοί έχουν επίσης προβεί σε μελέτες και ανακοινώσεις. Όπως αναφέρει σχετική ανασκόπηση της Αμερικανικής Ακαδημίας Οφθαλμολογίας (AAO), βασισμένη σε 23 σχετικές μελέτες, οι ανεπιθύμητες οφθαλμικές επιδράσεις που παρατηρήθηκαν μετά τον εμβολιασμό είναι σπάνιες, έχουν καλή πρόγνωση με την κατάλληλη θεραπεία, ενώ είναι παρόμοιες με τις οφθαλμικές εκδηλώσεις που αναφέρθηκαν μετά από λοίμωξη από COVID-19, καταλήγοντας πως τα οφέλη του εμβολιασμού υπερτερούν κατά πολύ των σπάνιων οφθαλμικών κινδύνων.

Επιπροσθέτως, σε αναφορά της προς επαγγελματίες υγείας, η Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας του Καναδά αναφέρει πως σπάνιες οφθαλμικές ανεπιθύμητες ενέργειες εμφανίζονται επίσης μετά τον εμβολιασμό κατά της γρίπης, του κίτρινου πυρετού, της ηπατίτιδας Β και του μηνιγγιτιδόκοκκου, ενώ τονίζει πως τα μέχρι τώρα δεδομένα δεν τεκμηριώνουν αιτιώδη συσχέτιση των αναφορών αυτών με τον εμβολιασμό, και επιβεβαιώνει πως ανάλογες εκδηλώσεις εμφανίζονται μετά από λοίμωξη από SARS-CoV-2:

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι οφθαλμικές ανεπιθύμητες ενέργειες που εμφανίζονται μετά τον εμβολιασμό δεν σχετίζονται απαραίτητα με το εμβόλιο. Δεν έχει τεκμηριωθεί σαφής αιτιώδης συσχέτιση μεταξύ των οφθαλμικών ανεπιθύμητων ενεργειών και των εμβολίων κατά της COVID-19.

Οι διαθέσιμες δημοσιευμένες μελέτες επί του θέματος περιλαμβάνουν αναδρομικές σειρές περιστατικών και αναφορές περιστατικών, οι οποίες δεν επαρκούν για να τεκμηριωθεί αιτιώδης συσχέτιση.

Οι οφθαλμικές ανεπιθύμητες ενέργειες που εμφανίζονται μετά τον εμβολιασμό κατά της COVID-19 θα μπορούσαν να μοιάζουν με οφθαλμικές εκδηλώσεις που είναι γνωστό ότι εμφανίζονται με την ίδια τη λοίμωξη από SARS-CoV-2. Τέτοιες ανεπιθύμητες ενέργειες μετά τον εμβολιασμό παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ενθαρρύνεται η αναφορά στην τοπική δημόσια υγεία.

Η αναφορά καταλήγει πως, δεδομένου του μικρού αριθμού αναφορών για τα εμβόλια κατά της COVID-19, δεν υπάρχουν ανησυχίες για την ασφάλεια των εμβολίων, με τα οφέλη τους να υπερτερούν κατά πολύ των όποιων κινδύνων.

Συμπέρασμα

Ο ισχυρισμός είναι παραπλανητικός. Η υπό εξέταση μελέτη δε συμπέρανε πως τα εμβόλια σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο οφθαλμικών παθήσεων στο γενικό πληθυσμό, ούτε ανέφερε οφθαλμικές βλάβες. Αντιθέτως, μελέτησε αλλαγές που παρατηρήθηκαν στον κερατοειδή μετά τον εμβολιασμό, οι οποίες βρίσκονταν εντός των φυσιολογικών ορίων, και κατέληξε στο συμπέρασμα πως είναι αναγκαία η παρακολούθηση μόνο για ασθενείς με υπάρχον ιστορικό συγκεκριμένων οφθαλμικών παθήσεων που επηρεάζουν τον κερατοειδή, όχι για όλους.

Αρμόδιοι φορείς ξεκαθαρίζουν πως, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα επιστημονικά δεδομένα, δεν έχει τεκμηριωθεί μια σαφής αιτιώδης σχέση μεταξύ του εμβολιασμού και των οφθαλμικών προβλημάτων που έχουν αναφερθεί έως τώρα. Γενικώς, ο κίνδυνος εμφάνισης οφθαλμικών επιπλοκών μετά τον εμβολιασμό είναι σπάνιος και παρόμοιος με αυτόν που παρατηρείται και σε άλλους συνήθεις εμβολιασμούς, ενώ την ίδια στιγμή η νόσος COVID-19 μπορεί να προκαλέσει ανάλογες επιπλοκές.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν

1. https://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-14915995/pfizer-covid-vaccine-eye-changes-damage-risk.html
2. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09286586.2025.2522724
3. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9731019/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37052897/
5. https://www.aao.org/education/editors-choice/rare-ocular-side-effects-have-been-noted-after-cov
6. https://www.canada.ca/en/public-health/services/diseases/2019-novel-coronavirus-infection/guidance-documents/reporting-ocular-adverse-events-following-covid-19-vaccination-communique-healthcare-professionals.html
7. https://www.canada.ca/en/public-health.html