Μύθοι και αλήθειες σχετικά με τη ζάχαρη

Σε πρόσφατο άρθρο της σελίδας parapolitika.gr εκθέτονται διάφοροι ισχυρισμοί περί αρνητικών επιπτώσεων της ζάχαρης στην ανθρώπινη υγεία. Μεγάλο μέρος των πληροφοριών στο άρθρο βασίζονται σε ελλειπή στοιχεία και κοινές παρανοήσεις σχετικά με το εν λόγω προϊόν.

Η κριτική απέναντι στη ζάχαρη δεν αποτελεί νέα τάση. Διάφορα μέσα ενημέρωσης, έντυπα και ηλεκτρονικά έχουν αναφερθεί κατά καιρούς στις, δυνητικά, δυσμενείς επιπτώσεις της κατάχρησης του εν λόγω προϊόντος στην υγεία μας. Παρόλα αυτά μεγάλο μέρος των δημοσιευμάτων διαστρεβλώνουν επιστημονικά δεδομένα στη προσπάθεια να αποδώσουν τις πληροφορίες με εύληπτο και ενδιαφέρον τρόπο στο κοινό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το προς εξέταση άρθρο. Πέραν των οποιονδήποτε παραποιήσεων φυσικά, στο άρθρο αναφέρονται και δεδομένα τα οποία όντως ευσταθούν με χαρακτηριστικά παραδείγματα το γεγονός ότι η αυξημένη κατανάλωση ζάχαρης συμβάλει στην επιδείνωση της στοματικής υγιεινής και στην εμφάνιση διαβήτη τύπου 2. Στο πλαίσιο της ανάλυσης ωστόσο θα εστιάσουμε στις παραποιήσεις οι οποίες καλύπτουν και το μεγαλύτερο μέρος του άρθρου.

Τα θέματα που καλύπτονται είναι χωρισμένα σε τμήματα συνεπώς θα τα εξετάζουμε ξεχωριστά.

Α] “Ξυπνάει τον καρκίνο”

“Έρευνα που διήρκεσε εννέα χρόνια και πραγματοποιήθηκε από το ολλανδικό Κέντρο Βιολογίας του Καρκίνου του Λέουβεν και το Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, έδειξε ότι η κατανάλωση ζάχαρης καθιστά τους καρκινικούς όγκους περισσότερο επιθετικούς. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα καρκινικά κύτταρα τείνουν να διασπούν τα σάκχαρα ταχύτερα από τους υγιείς ιστούς, διαδικασία που περιγράφεται υπό τον όρο «επίδραση Warburg». Τα νεοπλασματικά κύτταρα χρειάζονται περισσότερη ζάχαρη από ότι τα φυσιολογικά κύτταρα. Η επεξεργασμένη ζάχαρη είναι πολύ επικίνδυνη για την υγεία, σε τέτοιο βαθμό που θα έπρεπε να θεωρείται εξίσου τοξική με ουσίες όπως το οινόπνευμα και ο καπνός.”

Στο πλαίσιο της εν λόγω συζήτησης σημαντικό ρόλο παίζουν τόσο οι τεχνικές λεπτομέρειες όσο και η σαφήνεια στην αποτύπωση των συμπερασμάτων.

Τα κύτταρα του οργανισμού μας χρησιμοποιούν μια συγκεκριμένη βιοχημική διεργασία για να παράγουν ενέργεια αξιοποιώντας τη γλυκόζη. Τα καρκινικά κύτταρα ωστόσο, χρησιμοποιούν μια διαφορετική, λιγότερο αποδοτική διαδικασία παραγωγής ενέργειας απο τα υπόλοιπα υγιή κύτταρα του οργανισμού, η οποία ονομάζεται αεροβική γλυκόλυση. Αυτή η διαδικασία παράγει ενέργεια πιο γρήγορα ώστε να καλύπτει τις μεγάλες ενεργειακές ανάγκες των καρκινικών κυττάρων, ωστόσο απαιτεί πολύ μεγαλύτερα ποσά γλυκόζης απο ένα τυπικό υγιές κύτταρο.

Το εν λόγω φαινόμενο, δηλαδή η επιστράτευση διαφορετικής μεταβολικής διαδικασίας για την αξιοποίηση της γλυκόζης απο τα καρκινικά κύτταρα, έμεινε γνωστό ως Φαινόμενο Warburg απο τον Γερμανό γιατρό Otto Warburg ο οποίος το ταυτοποίησε. Ωστόσο αυτό που δεν κατάφερε να αποδείξει ο Warburg ή οποιοσδήποτε επιστήμονας μέχρι σήμερα, συμπεριλαμβανομένων και των ερευνητών που εξετάζουμε σε αυτό το άρθρο, είναι αν αυτό το εν λόγω φαινόμενο συμβάλει στην ανάπτυξη καρκίνου ή αν είναι απλώς συνέπεια ενός καρκίνου.

Η μελέτη την οποία επικαλείται η αρθρογράφος, δημοσιεύτηκε στο Nature Communications τον Οκτώβριο του 2017 και δεν επιβεβαίωσε ότι η ζάχαρη συνδέεται με τη καρκινογένεση ούτε έδειξε αιτιώδη συνάφεια μεταξύ φαινομένου Warburg και καρκινογέννεσης. Ίσως το πιο βασικό σημείο είναι πως η μελέτη δεν έγινε καν σε ανθρώπινα καρκινικά κύτταρα αλλά σε κύτταρα μαγιάς. Τα εν λόγω κύτταρα επιλέχθηκαν λόγω της μεγάλης ομοιότητας στη μεταβολική τους δραστηριότητα με ανθρώπινα καρκινικά κύτταρα αλλά τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στο άρθρο που εξετάζουμε χωρίς καμία απολύτως διάκριση σχετικά με τη φύση της μελέτης, αφήνοντας να εννοηθεί ότι πρόκειται για βάσιμο κίνδυνο στην ανθρώπινη υγεία.

Τα κύτταρα, όπως είπαμε πριν, έχουν μηχανισμούς για μεταφορά σημάτων, σαν μικρά κούριερ που μεταφέρουν γράμματα μεταξύ των διάφορων υπηρεσιών του κυττάρου. Ένα απο αυτά τα κούριερ είναι μια ομάδα πρωτεϊνών που ονομάζονται Ras. Αυτές οι πρωτεΐνες, όταν ενεργοποιηθούν, οδηγούν στην επιτάχυνση του ρυθμού αναπαραγωγής των κυττάρων. Αυτό σημαίνει ότι αν οι πρωτεΐνες Ras υπερλειτουργούν ο ρυθμός αναπαραγωγής αυξάνεται περισσότερο και αν κάτι πάει στραβά και οι Ras δε μπορούν να απενεργοποιηθούν υπάρχει πλέον σοβαρός κίνδυνος λόγω άκρατου πολλαπλασιασμου του εκάστοτε κυττάρου.

Οι ερευνητές εξέτασαν ένα συγκεκριμένο παράγωγο του μεταβολισμού της γλυκόζης, συγκεκριμένα την 1,6 διφωσφορική φρουκτόζη η οποία σύμφωνα με τη μελέτη οδηγεί στην υπερλειτουργεία των πρωτεϊνών Ras στα εξεταζόμενα κύτταρα. Η όλη διαδικασία οδηγεί σε σημαντική αύξηση του ρυθμού αναπαραγωγής των καρκινικών κυττάρων και δεδομένου του ότι αυτή η έκβαση οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας δημιουργείται ένας συνεχής κύκλος ανατροφοδότησης.

Με πολύ απλά λόγια λοιπόν, οι ερευνητές εξέτασαν σε βάθος έναν μηχανισμό ο οποίος μπορεί να εξηγεί τελικά πως λειτουργεί το φαινόμενο Warburg στη πορεία εξέλιξης του καρκίνου. Δεν βρήκαν ωστόσο σύνδεση του εν λόγω φαινομένου με τη μετατροπή ενός υγιούς κυττάρου σε καρκινικό.

Όσων αφορά τον ισχυρισμό ότι η επεξεργασμένη ζάχαρη είναι εξίσου επικίνδυνη με τον καπνό αποτελεί μύθευμα με μηδενική βάση. Δεν υφίσταται έρευνα η οποία να έχει κάνει τέτοιου είδους σύγκριση πόσο μάλλον μετα-αναλύσεις που να την έχουν επιβεβαιώσει. Αυτό ο μύθος διασπείρεται απο σελίδες ενημέρωσης χρησιμοποιώντα ως βάση δηλώσεις μεμονωμένων ερευνητών χωρίς να έχει δωθεί μέχρι στιγμής στέρεη βιβλιογραφία.

Β] “Προκαλεί ρυτίδες”

Σύμφωνα με έρευνα της Καθηγήτριας και Μοριακής Βιολόγου Cynthia Kenyon, μια διατροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και υδατάνθρακες έχει άμεση επίδραση στη γήρανση και τη μακροζωία, καθώς τα αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης (η οποία απελευθερώνεται από το πάγκρεας για να ρυθμίσει τη γλυκόζη) «μπλοκάρουν» ένα γονίδιο που βοηθάει στην τόνωση του ανοσοποιητικού, επιδιορθώνει τα κύτταρα και παράγει ζωτικές πρωτεΐνες αναδόμησης. Συνεπώς, όσο περισσότερη ζάχαρη τρώμε, τόσο περισσότερη γλυκόζη κυκλοφορεί στον οργανισμό μας, τόσο απελευθερώνεται ινσουλίνη για να τη ρυθμίσει και άρα μπλοκάρεται το γονίδιο της… επιδιόρθωσης.

Η έρευνα της Dr. Cynthia Kenyon στην οποία πάτησε η αρθρογράφος αφορά το πως η χορήγηση γλυκόζης στο μέσο ανάπτυξης των σκουλικιών C. Elegans μείωσε το προσδόκιμο ζωής τους επηρεάζοντας ένα συγκεκριμένο βιοχημικό μηχανισμό. Παρότι η έρευνα της Dr. Kenyon είναι σίγουρα ενδιαφέρουσα και πάτημα για μελέτη των μηχανισμών γύρανσης σε ζώντες οργανισμούς δε μπορούμε να γενικεύσουμε για άλλους οργανισμούς, ιδιαίτερα τόσο περίπλοκους όσο ο ανθρώπινος. Υπάρχει συγκεκριμένη δόμηση των σταδίων μελέτης για ένα συγκεκριμένο φαινόμενο και η μελέτη σε ανθρώπους είναι σχεδόν το τελευταίο στάδιο. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται απο την αρθρογράφο λοιπόν είναι στη καλύτερη περίπτωση παραπλανητική καθώς αφήνει να εννοηθεί πως τα συμπεράσματα της Dr. Kenyon αφορούν την ανθρώπινη υγεία.

Γ] “Οδηγεί σε λίπος στο συκώτι”

“Η παρουσία λίπους στο συκώτι χωρίς να ευθύνεται το αλκοόλ συμβαίνει όλο και πιο συχνά, ακόμη και σε παιδιά και, σύμφωνα με τους ειδικούς, οφείλεται στην κατανάλωση φρουκτόζης. Τα υψηλά επίπεδα φρουκτόζης προκαλούν τη δημιουργία σφαιριδίων λίπους στο συκώτι (λιπογένεση), κάτι που μπορεί, όμως, να αλλάξει με σωστή διατροφή και προσοχή στην κατανάλωση ζάχαρης.”

Και πάλι τα στοιχεία δεν συνηγορούν υπέρ του εν λόγω ισχυρισμού. Η διαταρχή NAFLD (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease – Νόσος Λιπώδους Συκωτιού που δε σχετίζεται με τον Αλκοολισμό) είναι μια χρόνια νόσος η οποία οδηγεί στην εναπόθεση λίπους στο συκώτι. Μέχρι στιγμής υπάρχουν πολλές μεμονωμένες μελέτες σχετικά με τη σύνδεση φρουκτόζης και της NAFLD αλλά καμία δεν αποτελεί απο μόνη της επαρκές τεκμήριο για εξαγωγή συμπερασμάτων, ενώ έχουν εγερθεί σοβαρές ενστάσεις σχετικά με τη ποιότητα ορισμένων εξ αυτών. Η μόνη μεγάλη μετα-ανάλυση που βρέθηκε σχετικά με το θέμα έγινε απο το περιοδικό European Journal of Clinical Nutrition. Τα κριτήρια των ερευνητών πληρούσαν 8 αναφορές οι οποίες περιλάμβαναν 13 κλινικές δοκιμές 260 ασθενών συνολικά. Τα αποτελέσματα δεν έδειξαν σύνδεση μεταξή της φρουκτόζης που λαμβάνουμε απο τη διατροφή και της διαταραχής NAFDL.

Το άρθρο αποτελεί μια, ως επι τω πλείστον, πρόχειρη διατύπωση πραγματικών ερευνητικών αποτελεσμάτων με τρόπο που σκοπεύει να τραβήξει τη προσοχή του αναγνώστη. Η εν λόγω τακτική ειναι ιδιαίτερα επιζήμια καθώς οδηγεί σε διαστρέβλωση της κατανόησης του κοινού τόσο για τις ίδιες τις επιστημονικές εξελίξεις όσο και για το πως λειτουργεί η επιστημονική μέθοδος εν γένει.