Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα ΔΕΝ περιστρέφεται

Δημοσίευμα που ανακυκλώνεται εδώ και αρκετά χρόνια στο διαδίκτυο, ισχυρίζεται, ψευδώς, ότι ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του.

Παραδείγματα: fumara.gr, diaforetiko.gr, heptapolis.com, activenews.gr, periergaa.blogspot.com, athensmagazine.gr,

Μοναδικό φαινόμενο στην Ελλάδα. Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα που… περιστρέφεται (βίντεο)

Όπως έχουμε δείξει και σε παλαιότερο άρθρο μας, ο συγκεκριμένος ισχυρισμός έκανε την εμφάνισή του το 2009, με τη δημοσίευση του άρθρου ”Ο Ναός του Επικούρειου Απόλλωνα στην Ηλεία – Ο Ναός που περιστρέφεται και ο Ναός που δονείται...”  το οποίο προέρχεται από το βιβλίο “Ερευνώ βρίσκω και γράφω” του μαθηματικού Στυλιανού Πετράκη.

Όπως αναφέρει ο συγγραφέας έκανε την “ανακάλυψη” που επιβεβαιώθηκε με την παρατήρησή του ένα βράδυ. “Ιδίοις όμμασι”:

Σκέφτηκα πως αν η θεωρία μου για τη λειτουργία του Ναού και ως συσκευής παρατήρησης του Ουράνιου θόλου είναι σωστή τότε θα έπρεπε να έχουμε ακόμα και σήμερα τις αποδείξεις για την εναρμόνιση του με την ουράνια γεωμετρία.

Ο άξονας του, όπως διαγράφεται από τον προσανατολισμό του και από τις πλάκες του δαπέδου, είναι στραμμένος προς τον Ουράνιο Βορρά. Πριν από 2.400 χρόνια έδειχνε τον Α΄ του Δράκοντα. Σήμερα θα έπρεπε να «δείχνει» τον Α΄ της Μικρής ’Aρκτου» «Διαπίστωσα ιδίοις όμμασι το φαινόμενο, στις 2 Αυγούστου του 1972», Περίμενα υπομονετικά να νυχτώσει, έχοντας σταθεί πίσω από τον κυκλικό βωμό που βρίσκεται στο εσωτερικό του Ναού. Όταν τα αστέρια εμφανίστηκαν είδα πως προεκτείνοντας νοερά τις δύο βόρειες μεσαίες κολόνες προς τον ουρανό συναντούσα ανάμεσά τους, στο κέντρο ακριβώς, τον Ισημερινό Πολικό Αστέρα, τον Α΄ της Μικράς Aρκτου

Για πολλούς συντηρητικά σκεπτόμενους, ενδεχόμενα σαν και αυτό της τεχνητής ολίσθησης του Ναού είναι απίστευτα, ωστόσο οι μαθηματικοί και αστρονομικοί υπολογισμοί τα αποδεικνύουν υπενθυμίζοντας μας πως καμιά φορά ο πολύς ορθολογισμός ή και η επιστημονική αλαζονεία μπορεί να αποκλείσουν εκδοχές που, ενώ δείχνουν απίστευτες, είναι ίσως οι πραγματικές.

Απόσπασμα: Στυλιανού Πετράκη : “Ερευνώ Βρίσκω Και Γράφω”

Τη μεθοδολογία που ακολούθησε ο συγγραφέας και τον τρόπο που ερεύνησε το θέμα και κατέληξε στην παραπάνω διαπίστωση, περιγράφει ο ίδιος:

Μέ μέθοδο καί φαντασία καί προπαντός απροκατάληπτα. Ερευνά τά κείμενα τών Αρχαίων καί τούς Αρχαιολογικούς Χώρους καί συνδέει τό αποτέλεσμα μέ τή σύγχρονη Φυσική, τήν Ιατρική καί τά Μαθηματικά. Δέν παίρνει σάν αξιώματα τίς θέσεις τού Επιστημονικού κατεστημένου γιά τήν Ιστορία, τόν Πολιτισμό καί τίς Επιστήμες, αλλ’ ανοίγει παράθυρα σέ νέες πιθανότητες καί δυνατότητες.

Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καμία απόδειξη για τον παραπάνω ισχυρισμό. Επιτροπές συντήρησης, εφορία αρχαιοτήτων, Έλληνες και ξένοι αρχαιολόγοι, συντηρητές, μηχανικοί ή άλλοι ειδικοί που μελέτησαν ή εργάστηκαν, τώρα ή στο παρελθόν, στις ανασκαφές, τις στατικές μελέτες, τις αναστηλωτικές επεμβάσεις του ναού, δεν έχουν δημοσιεύσει ποτέ κάποια επιστημονική μελέτη για κάτι τέτοιο.

Ο Ναός

O ναός του Επικούριου Απόλλωνα είναι το πρώτο ελληνικό μνημείο που εντάχθηκε στον κατάλογο της UNESCO το 1986. Ο ναός συγκεντρώνει ορισμένες ιδιαιτερότητες που συνθέτουν τη μοναδικότητά του. Ο βόρειος προσανατολισμός του έρχεται σε αντίθεση με τον συνηθισμένο ανατολικό προσανατολισμό των αρχαιοελληνικών ναών, ενώ αρχιτεκτονικά συνδυάζονται ο δωρικός με τον ιωνικό και κορινθιακό ρυθμό στο μνημείο. Τα αρχιτεκτονικά ευρήματα των ανασκαφών δείχνουν ότι πριν από αυτόν τον ναό ναό υπήρχε αρχαϊκό τέμενος με έναν ή ίσως με δύο ναούς.

Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε ο τοπικός στρωσιγενής ασβεστόλιθος (γκρίζα ντόπια πέτρα), εκτός από ορισμένα μέρη τόσο της οροφής, της στέγης και του σηκού, που τα οποία ήταν μαρμάρινα.

Για τη διαμόρφωση του πλατώματος, στο οποίο επρόκειτο να κτιστεί ο ναός, έγιναν αλλού απολαξεύσεις του βράχου (ανατολικά) και αλλού επιχωματώσεις (δυτικά). Γι’ αυτό το λόγο, τα αντίστοιχα τμήματα τόσο του κρηπιδώματος όσο και των τοίχων του σηκού, στηρίχτηκαν στην πρώτη περίπτωση στο βράχο, είτε απευθείας είτε με τη μεσολάβηση χαμηλού θεμελίου, ενώ στη δεύτερη, λόγω της κατωφέρειας του εδάφους, με τη μεσολάβηση μεγάλου ύψους θεμελίωσης (Τζώρτζη Κ., Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα).

Εξαιτίας του σαθρού εδάφους πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε, αλλά και το έντονο σεισμογενές της περιοχής, οι κατασκευαστές του είχαν λάβει ειδικά μέτρα για τη στήριξή του, όπως η τοποθέτηση μεταλλικών συνδέσμων (από σίδηρο και μολύβι, γνωστοί στην ελληνική αρχιτεκτονική) και πλακών στα θεμέλιά του.

Με το πέρασμα όμως δύο και πλέον χιλιετιών, ο ναός λόγω του εδάφους σε συνδυασμό με τον ανθρώπινο παράγοντα (η ανεύρεση του μετάλλου που κρυβόταν μέσα του έπαιξε κύριο ρόλο στην καταστροφή του κτιρίου) και των σεισμών στους οποίους οφείλονται οι επιμέρους παραμορφώσεις, όπως η διεύρυνση των αρμών ώσεως, η απόκλιση των κιόνων από την κατακόρυφο και η στρέψη ή μετατόπιση των σπονδύλων, είχε σαν αποτέλεσμα να κινδυνεύει ακόμη και με κατάρρευση.

Η αναφορά του γνωστού περιηγητή της αρχαιότητας Παυσανία, ο οποίος επισκέπτεται τις Βάσσες το 174 μ.Χ., αποτελεί τη μοναδική μνεία του ναού του Επικούριου Απόλλωνα (ή του Βασσίτα Απόλλωνα, όπως αλλιώς λεγόταν στους αρχαίους χρόνους) σε αρχαία γραπτή πηγή. Ο Παυσανίας, αν και περιέργως δεν κάνει εκτενή αναφορά στο μνημείο, σχολιάζει περί του κάλλους και της αρμονίας των λίθων του, παρέχοντας έτσι έμμεσα, μεταξύ των άλλων στοιχειών που παραθέτει στο βιβλίο του, και την τεχνική πληροφορία ότι το μνημείο έξι αιώνες περίπου μετά από την ανέγερσή του δεν παρουσιάζει παραμορφώσεις, άρα ούτε αξιοσημείωτη βλάβη ή κατάρρευση (Αρκαδικά, Βιβλίο VIII, κεφ. 41, παρ. 8).

Λίγα επιπλέον (πραγματικά) στοιχεία για το ναό από την αρχαιολόγο Ολυμπία Βικάτου:

Η ανέγερσή του τοποθετείται στο 420-400 π.Χ. και αρχιτέκτονάς του θεωρείται ο Ικτίνος, που σε αυτό το δημιούργημά του κατόρθωσε να συνδυάσει πολλά αρχαϊκά χαρακτηριστικά, που επέβαλλε η συντηρητική θρησκευτική παράδοση των Αρκάδων, με τα νέα γνωρίσματα της κλασικής εποχής. Ο ναός που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης δεν είναι ο αρχαιότερος που κτίσθηκε στο χώρο.

Ο πρώτος ναός του Απόλλωνα οικοδομήθηκε γύρω στα τέλη του 7ου αι. π.Χ., πιθανότατα στην ίδια θέση. Ακολούθησαν μία ή δύο οικοδομικές φάσεις του, γύρω στο 600 και γύρω στο 500 π.Χ., αντίστοιχα, από τις οποίες σώζονται πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη, όπως το κεντρικό δισκοειδές πήλινο ακρωτήριο με την πλούσια πολύχρωμη γραπτή διακόσμηση, κεραμίδια και πήλινα ακροκέραμα. Ο κλασικός ναός έχει θεμελιωθεί πάνω στο φυσικό βράχο, σε ειδικά διαμορφωμένο πλάτωμα. Δεν έχει το συνήθη προσανατολισμό Α-Δ, αλλά Β-Ν, ίσως για λατρευτικούς λόγους, που συνδέονται με την αρκαδική θρησκευτική παράδοση, δεδομένου ότι και άλλοι ναοί στην περιοχή παρουσιάζουν τον ίδιο προσανατολισμό.

Ο ναός είναι ο μοναδικός που συνδυάζει στοιχεία των τριών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας. Είναι δωρικός, περίπτερος, δίστυλος εν παραστάσι, με πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο. Έχει 6 κίονες στις στενές και 15 στις μακρές πλευρές, αντί της καθιερωμένης για την εποχή αναλογίας 6 x 13. Έτσι, η μορφή του είναι περισσότερο επιμήκης, όπως στους αρχαϊκούς ναούς. Η πρώτη σημαντική καταστροφή του σημειώθηκε όταν έπεσε η στέγη του, λόγω της φυσικής φθοράς των ξύλινων δοκών που τη συγκρατούσαν, ενώ σοβαρές ζημιές υπέστη και από την ανθρώπινη επέμβαση, που έγινε για την απόσπαση του μετάλλου των συνδέσμων. Ο ναός ταυτίσθηκε επιτυχώς το 1765 από το Γάλλο αρχιτέκτονα J. Bocher και η πρώτη συστηματική ανασκαφή του έγινε το 1812 από ομάδα αρχαιόφιλων επιστημόνων.

Ανασκαφές και αναστηλωτικές επεμβάσεις ξεκίνησαν το 1902 από την Αρχαιολογική Εταιρεία, ενώ το 1975 συστάθηκε η Επιτροπή Συντηρήσεως του Ναού του Επικουρίου Απόλλωνος, που ανέλαβε τον προγραμματισμό και τη σύνταξη των σχετικών μελετών για τα έργα συντήρησης και αναστήλωσης. Το 1982 έγινε ανασύσταση της επιτροπής και το Υπουργείο Πολιτισμού ανέλαβε συστηματικά το εξαιρετικά δύσκολο έργο αποκατάστασης του μνημείου. Από το 1987 ο ναός προστατεύεται από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες με ειδικό στέγαστρο, που θα απομακρυνθεί μετά την ολοκλήρωση των απαραίτητων εργασιών.

Για την τοποθεσία και την στατικότητα του ναού, μπορούμε να διαβάσουμε ένα απόσπασμα από την εργασία με τίτλο “Η Σεισμική Απόκριση των Κιόνων της Περίστασης του Ναού του Επικούριου Απόλλωνα” των Κ. Παπαδόπουλου, (Πολιτικός Μηχανικός, Υπεύθυνος έργου αποκατάστασης ναού Επικούριου Απόλλωνα) και της καθηγήτριας Ε.Βιντζηλάου:

Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα κτίστηκε κατά το τελευταίο τέταρτο του 5ου π.Χ. αιώνα σε ένα από τα φυσικά πλατώματα του όρους Κωτίλιου (Βάσσες), σε υψόμετρο 1130 μ., κοντά στην αρχαία αρκαδική πόλη της Φιγάλειας και σε οδική απόσταση 14 χιλιομέτρων νότια από τη σημερινή κωμόπολη της Ανδρίτσαινας. Ο ναός είναι περίπτερος, διαμορφωμένος σε πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόναο· έχει κατασκευαστεί, κυρίως, από τον τοπικό λευκότεφρο πλακώδη ασβεστόλιθο.

Το κτήριο είναι προσανατολισμένο από βορρά προς νότο. Ο ναός σώζεται σήμερα, ως ανοικτό ερείπιο, σε μορφή που έλαβε ύστερα από, εν πολλοίς, άγνωστες οικοδομικές περιπέτειες και την ευρεία αναστηλωτική προσπάθεια των αρχών του 20ου αιώνα, κατά την οποία αναστηλώθηκαν σχεδόν στο σύνολό τους οι τοίχοι του σηκού και οι δύο νότιοι κίονες της δυτικής πλευράς -σήμερα μόνος κατακείμενος κίονας από το περιστύλιο είναι ο νοτιοανατολικός.

Στην υπάρχουσα κατάστασή του το μνημείο παρουσιάζει πολλές και εκτεταμένες γεωμετρικές παραμορφώσεις: έντονες διαφορικές καθιζήσεις, αποκλίσεις κιόνων από την κατακόρυφο, μετατοπίσεις και στροφές σπονδύλων, μετακινήσεις επιστυλίων κ.α., ενώ μεγάλα είναι και τα προβλήματα με το υλικό του, αφού τα περισσότερα αρχιτεκτονικά μέλη είναι κατακερματισμένα και αποσαθρωμένα.

Οι βλάβες αυτές αποτελούν συνέπεια πολλών παραγόντων που συνέδρασαν στη μακρόχρονη ιστορία του ναού, οι πιο καθοριστικοί από τους οποίους θεωρούνται η αστοχία της θεμελίωσης και οι διάφορες ανθρώπινες επεμβάσεις που, με στόχο τον προσπορισμό των μετάλλων των συνδέσεων, προκάλεσαν τη κατεδάφιση των τοίχων και τις πλείστες απολαξεύσεις μελών.

Συγκεκριμένα, για τις παραμορφώσεις των κιόνων της περίστασης, οι αποκλίσεις από την κατακόρυφο και οι απώλειες της πλήρους έδρασης τους οφείλονται κυρίως στις καθιζήσεις της θεμελίωσης και στις συνακόλουθες θραύσεις των λίθων της κρηπίδας, ενώ οι μετακινήσεις των σπονδύλων τους προκλήθηκαν από τους σεισμούς που διέγειραν το μνημείο στην μακραίωνη ιστορία του.

Έχουμε να κάνουμε λοιπόν με έναν ναό που έμεινε όρθιος στο χρόνο, παρόλο που θεμελιώθηκε πάνω σε σαθρό έδαφος, δείχνοντας τις εντυπωσιακές ικανότητες και γνώσεις των αρχαίων, οι οποίοι σημειωτέο έχτιζαν πάνω στο μητρικό πέτρωμα της περιοχής.

Η μετακίνηση του ναού (ή “ολίσθηση” κατά τον συγγραφέα) οφείλεται απλά και μόνο στην αστοχία της θεμελίωσης, στις καθιζήσεις, τους σεισμούς, το έδαφος και τις ανθρώπινες επεμβάσεις (πχ απόσπαση του μετάλλου των συνδέσμων) και δεν είναι τεχνητή. Δεν υπάρχει κάποιος κρυφός μηχανισμός ούτε κάποιο άγνωστο κατασκευαστικό τέχνασμα.

Η κατασκευή είναι ογκώδης, μονολιθική και ιδιαίτερα άκαμπτη. Λόγω των απαραμόρφωτων υλικών, δεν υπάρχουν περιθώρια ελαστικών παραμορφώσεων. Συνεπώς εάν προσπαθούσε κάποιος να δημιουργήσει έναν περιστροφικό μηχανισμό, είναι εξαιρετικά αβέβαιο, έως απίθανο να επιτύχει περιστροφή όλης της κατασκευής πέριξ ενός άξονα, ακόμη και του άξονα συμμετρίας, χωρίς να δημιουργηθεί εντατική κατάσταση σε κάποιο κόμβο, γεγονός που θα οδηγούσε σε άμεση δημιουργία μηχανισμού κατάρρευσης. Είναι απλοϊκή σκέψη να φαντάζεται κάποιος περιστροφή μίας τεράστιας κατασκευής, βάρους χιλιάδων τόνων, η οποία θα ολισθαίνει με ακρίβεια χιλιοστού και θα περιστρέφεται χωρίς να δημιουργείται η παραμικρή εντατική φόρτιση σε κάποιο κρίσιμο στατικά σημείο.

Ένας τέτοιος μηχανισμός θα απαιτούσε μία λεία κυκλική πλατφόρμα που θα παρέμενε καθαρή από χώμα και άλλα εμπόδια για χιλιάδες χρόνια. Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να υπάρχει, ούτε από δορυφορικές εικόνες που βλέπει κανείς εύκολα από το google earth/maps, ούτε από επιτόπια παρατήρηση. Εκτιμάται δε, από αρχαιολόγους, ότι ένας λόγος για τον οποίον ο ναός κατασκευάστηκε με προσανατολισμό βορά-νότου αντί για ανατολής-δύσης ήταν η έλλειψη χώρου στην άλλη κατεύθυνση, που δεν θα ήταν πρόβλημα αν υπήρχε η απαραίτητη λεία περίμετρος για μία υποτιθέμενη περιστροφή.

Επίσης κατά τη διάρκεια δεκάδων ετών συντήρησης κι αποκατάστασης του ναού (αναστηλωτικές εργασίες γίνονται από το 1902) δεν παρατηρήθηκε, ούτε επιβεβαιώθηκε το παραμικρό σημείο της εικασίας του συγγραφέα.

Εκτός των πρόσφατων παρατηρήσεων δεν υπάρχει και καμία ιστορική πηγή που να καταγράφει τον ισχυρισμό του συγγραφέα. Όπως προείπαμε, η αναφορά του Παυσανία το 174 μ.Χ., αποτελεί τη μοναδική μνεία του ναού σε αρχαία γραπτή πηγή και δεν αναφέρει τίποτα σχετικό για το υποτιθέμενο φαινόμενο.

Σχετικά με τους ισχυρισμούς περί αστρονομικών παρατηρήσεων

Η μετάπτωση των ισημεριών δεν λειτουργεί όπως μάλλον τη φαντάζονται όσοι ισχυρίζονται ότι γίνεται μία περιστροφή κατά 50.2 δευτερόλεπτα της μοίρας ανά ημέρα ώστε να είναι ο ναός προσανατολισμένος με το Σείριο.

Αν βλέπουμε σήμερα τον Ήλιο να ανατέλλει μαζί με το Σείριο από την ανατολή στα μέσα του καλοκαιριού, τότε ύστερα από 13,000 χρόνια θα τον βλέπουμε πάλι να ανατέλλει μαζί με το Σείριο στο ίδιο μέρος – όμως τότε θα είναι χειμώνας, επειδή η περιφορά της Γης θα έχει γυρίσει έτσι ώστε το βόρειο ημισφαίριο της να είναι στραμμένο από την αντίθετη πλευρά, που είναι το φαινόμενο που δημιουργεί τις εποχές.

Ένας ακίνητος ναός θα βλέπει περίπου το ίδιο, αν και υπό κάπως διαφορετική γωνία γιατί η αυγή είναι αργότερα το χειμώνα από ό,τι το καλοκαίρι. Αν όμως ο ναός περιστρέφεται με τον υποτιθέμενο ρυθμό, αντί για την ανατολή θα κοιτάζει τότε προς τη δύση και δεν θα βλέπει τίποτα. Οπότε, αστρονομικά αυτή η υπόθεση δεν βγάζει νόημα.

Επιπλέον η μετάπτωση των ισημεριών ανακαλύφθηκε στην Ελλάδα τον 2ο αιώνα π.Χ. από τον Ίππαρχο. Αυτό είναι είναι ιστορικά κατοχυρωμένο γεγονός, αν και υπάρχουν υποθέσεις για μυστηριακή επίγνωση του φαινομένου στο Μεσοποταμιακό χώρο από παλαιότερα, χωρίς όμως αυτό να είχε καταγραφεί επιστημονικά, αν όντως είχε παρατηρηθεί. Οι κατασκευαστές του ναού δεν θα μπορούσαν να το είχαν λάβει υπόψη τόσους αιώνες νωρίτερα.

Ένας μηχανισμός τέτοιας ακρίβειας για περιστροφή ενός ολόκληρου ναού για χιλιάδες χρόνια θα ήταν ένα από τα θαύματα του κόσμου. Η τεχνολογία για κάτι τέτοιο σε μία εποχή χωρίς σύγχρονες πηγές ενέργειας και μηχανοκίνησης θα ήταν κάτι το τόσο εντυπωσιακή που ακόμα και αν είχε μείνει κρυφή μέχρι τις αρχαιολογικές ανασκαφές θα ήταν πλέον διασημότερο από τις Πυραμίδες και τον Παρθενώνα. Αντ’ αυτού, οι μόνες αναφορές που βρίσκουμε είναι σε κάποιες αμφιβόλου ποιότητας ελληνικές ιστοσελίδες που αναδημοσίευσαν το αρχικό άρθρο.

Εν κατακλείδι, δεν υπάρχει καμία επιστημονική απόδειξη ότι ο ναός περιστρέφεται ή περιστρέφονταν κάποτε στο παρελθόν. Η υπόθεση του συγγραφέα βασίζεται απλά και μόνο στη δική του φαντασία.