Η φωτογραφία ΔΕΝ απεικονίζει την «ποδοσφαιρική» ανακωχή στρατευμάτων του δυτικού μετώπου τα Χριστούγεννα του 1914

Σε εγχώρια και διεθνή μέσα ανακυκλώνονται κατά καιρούς φωτογραφίες που δήθεν απεικονίζουν στιγμές εκεχειρίας ανάμεσα σε Βρετανούς και Γερμανούς στρατιώτες, που αντιμάχονταν στο δυτικό μέτωπο εν μέσω του Μεγάλου πολέμου, τα Χριστούγεννα του 1914. Ωστόσο, αυτές οι φωτογραφίες παρουσιάζονται εκτός θεματικού και ιστορικού πλαισίου. Ας δούμε τι ισχύει.

Παραδείγματα: huffingtonpost.gr, gazzetta.gr, eleftherostypos.gr, newsnowgr.com, philenews.com, millennials.gr, zarpanews.gr

Η επίμαχη φωτογραφία:

Στα εξεταζόμενα δημοσιεύματα διαβάζουμε τα εξής:

Δεν έλειψε το ποδόσφαιρο

Στην πρωτοφανή αυτή κίνηση δε θα μπορούσε να λείψει και ο αθλητισμός καθώς οι δύο πλευρές άρχισαν να παίζουν ποδόσφαιρο χρησιμοποιώντας μπάλες από άχυρο δεμένο με σπάγκο ή άδεια τενεκεδάκια. Το ίδιο πρόχειρα ήταν και τα τέρματα, για τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ξύλα, χλαίνες και κράνη. Άλλα ματς διεξάγονταν με 50 παίκτες και άλλα με 10 και διαρκούσαν περίπου μία ώρα. Έπειτα, οι παίκτες, που για μέρες είχαν στερηθεί τον ύπνο, έπεφταν εξαντλημένοι στο παγωμένο έδαφος αναζητώντας λίγη ξεκούραση.

Ένας από τους τελευταίους επιζώντες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου ήταν ο Μπέρτι Φέλσταντ, ο οποίος μέχρι τις τελευταίες ημέρες της ζωής του, το φθινόπωρο του 2001, και σε ηλικία 106 ετών, θυμόταν με πολλές λεπτομέρειες την ιστορική ανακωχή: «Τα όπλα σίγησαν και οι στρατιώτες άρχισαν να βγαίνουν από τα χαρακώματά τους .Αφήσαμε και εμείς τα όπλα μας και συναντήσαμε τον εχθρό. Απ” όσο θυμάμαι, οι Γερμανοί βγήκαν πρώτοι και άρχισαν να έρχονται προς το μέρος μας. Τους αντιγράψαμε αυθόρμητα. Χαιρετηθήκαμε και αρκετοί από εμάς άρχισαν να παίζουν ποδόσφαιρο. Μην φαντάζεστε τίποτα οργανωμένο. Μια αυτοσχέδια μπάλα βρέθηκε από το πουθενά και περίπου 50 άτομα αλλάζαμε πάσες».

Σε άλλα δημοσιεύματα διαβάζουμε επίσης:

Βρετανοί και Γερμανοί στρατιώτες παράτησαν τα χαρακώματα, γιορτάζοντας τα Χριστούγεννα με μία αυθόρμητη κατάπαυση του πυρός κι έναν ποδοσφαιρικό αγώνα – Πηγή: Wikimedia

Κάποιοι αξιοποίησαν την ολιγόωρη κατάπαυση για να ανακτήσουν τα νεκρά σώματα των συστρατιωτών που είχαν πέσει μεταξύ των δύο μετώπων… Άλλοι, με μία μπάλα από άχυρο και αυτοσχέδια τέρματα από ξύλα και χλαίνες, έπαιξαν έναν αγώνα που έμεινε στην ιστορία ως μία αυθόρμητη ανταρσία στην κτηνωδία του πολέμου, έναν θρίαμβο της ανθρωπιάς κόντρα στην αποκτήνωση.

Τι ισχύει

Σε άρθρα και ρεπορτάζ για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο συχνά μνημονεύεται η ιστορία του άτυπου ποδοσφαιρικού αγώνα ανάμεσα σε στρατιώτες αντίπαλων στρατοπέδων, ο οποιος εκτυλίχθηκε την ημέρα των Χριστουγέννων του 1914, σε γκρίζα ζώνη του δυτικού μετώπου.

Τα εν λόγω δημοσιεύματα συνοδεύει, ανάμεσα σε άλλες, και μια ασπρόμαυρη φωτογραφία στην οποία απεικονίζονται μερικοί άνδρες να παίζουν ποδόσφαιρο.

Αν και δεν επιβεβαιώνεται η διεξαγωγή κάποιου ποδοσφαιρικού αγώνα, οι ιστορικοί, βασιζόμενοι σε μαρτυρίες, υποστηρίζουν ότι οι στρατιώτες αντάλλαξαν μερικές πάσες. Συγκεκριμένα, ύστερα από έρευνα για την ιστορική εγκυρότητα του θρυλικού αγώνα, ο Iain Adams σημειώνει:

Είναι λογικό σε μια γκρίζα ζώνη όπου περιφέρονται 1000 νέοι άνδρες οι οποίοι αδυνατούν να επικοινωνήσουν ουσιαστικά μεταξύ τους, όταν εξαντληθούν οι προσπάθειες επικοινωνίας με νοηματική ή η ανταλλαγή μπιχλιμπιδιών, κάποιος να κλώτσησε από τη μια μεριά κάτι, και κάποιος από την άλλη να το κλώτσησε πίσω.

Σε κάθε περίπτωση το επίμαχο στιγμιότυπο δεν σχετίζεται με το ιστορικό πλαίσιο. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με το ιστορικό αρχείο του πολεμικού μουσείου Imperial, η φωτογραφία ελήφθη τα Χριστούγεννα του 1915 λίγο έξω από την πόλη της Θεσσαλονίκης, και απεικονίζει άνδρες τις 26ης μεραρχίας του βρετανικού στρατού. [πηγή]

Αφίξεις των συμμάχων

Καταρχάς, αξίζει να αναφερθεί πως η υπαγόμενη στο 12ο σώμα στρατού της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, 26η μεραρχία ήταν ανάμεσα στις βρετανικές δυνάμεις που κατέφθασαν τον Οκτώβριο και το Νοέμβρη του 1915 στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να συνδράμουν στο Μακεδονικό Μέτωπο.

Οι θέσεις των στρατοπέδων

Με τη χαρτογράφηση του μετώπου αλλά και των θέσεων των συμμαχικών στρατοπέδων στην πόλη της Θεσσαλονίκης ασχολήθηκε εκτενώς ο καθηγητής του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Δρ. Παρασκευάς Σαββαΐδης. Ο ίδιος σημειώνει χαρακτηριστικά:

Το κύριο γαλλικό στρατόπεδο βρισκόταν στο Ζεϊτενλίκ. Καταλάμβανε το συνοικισμό της Σταυρούπολης -Τερψιθέας, και έφθανε μέχρι το Χαρμάνκιοϊ (Εύοσμος – Ελευθέριο Κορδελιό). 

Το Αγγλικό Στρατόπεδο βρίσκονταν δίπλα στην νυν οδ. Λαγκαδά (μετά το Ζέϊτενλικ και του Παύλου Μελά)και αναπτύσσονταν προς την Πολίχνη (Καραϊσίν) και μέχρι τη σημερινή Ευκαρπία (Λεμπέτ).

Το αρχείο του Imperial

Χάρη στο φωτογραφικό υλικό από την πλόυσια συλλογή του πολεμικού μουσείου Imperial, έχουμε στη διάθεσή μας κι άλλα στιγμιότυπα από τα Χριστούγεννα των στρατιωτών της 26ης μεραρχίας, στη Θεσσαλονίκη του 1915. Έτσι, και σε συνδυασμό με τις ιστορικές πηγές για τις θέσεις των συμμαχικών στρατευμάτων στην πόλη, μπορούμε, έστω προσεγγιστικά, να βρούμε τη γεωγραφική θέση στην οποία έλαβε χώρα ο ποδοσφαιρικός αγώνας.

Για παράδειγμα εντοπίσαμε την ακόλουθη φωτογραφία, η οποία σύμφωνα με την περιγραφή της απεικονίζει επίσης τον ποδοσφαιρικό αγώνα ανάμεσα σε οπλίτες των μονάδων ανεφοδιασμού και μεταφορών της 26ης μεραρχίας και των αξιωματικών της, ανήμερα των Χριστουγέννων του 1915.

Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψιν τα ανωτέρω σχετικά με τη γεωγραφική θέση του στρατοπέδου των Άγγλων, μπορούμε να υποθέσουμε πως στο βάθος της υπό εξέταση φωτογραφίας φαίνεται ο λόφος του Παλαιοκάστρου.

Επομένως, με βάση την περιγραφή του κ. Σαββαΐδη, το στρατόπεδο των Άγγλων βρισκόταν στην ακόλουθη γεωγραφική ζώνη, χρωματισμένη με πορτοκαλί χρώμα. Η σημειωμένη διακεκομμένη καμπύλη απεικονίζει την οδό Σερρών (νυν οδό Λαγκαδά), η οποία ήταν ιδαίτερα σημαντική για τη μεταφορά εφοδίων μιας και στα βορειοδυτικά της πόλης το οδικό δίκτυο ήταν «ανύπαρκτο». (Σαββαΐδης, 2017:18)

Συνεπώς, με βάση τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά επιβεβαιώνεται πως η φωτογραφία του ποδοσφαιρικού αγώνα των ανδρών της 26ης μεραρχίας την ημέρα των Χριστουγέννων του 1915, τραβήχτηκε στα βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης.

Το μέτωπο της Θεσσαλονίκης

Τα βρετανικά στρατεύματα του 12ου σώματος στρατού βρίσκονταν έξω από τον αστικό ιστό της πόλης, στα δυτικά έως τον Αξιό ποταμό. Εκεί εντοπίζεται και η πρώτη γραμμή του Μακεδονικού Μετώπου για την οχύρωση της πόλης. Η θέση της 26ης μεραρχίας φαίνεται στον ακόλουθο χάρτη από το βιβλίο “A short military history of World War I” και την προσωπική συλλογή του καθηγητή Σαββαΐδη.

Ένα ακόμη παράδειγμα

Η φωτογραφία των ανδρών της 26ης μεραρχίας από την αλάνα της Θεσσαλονίκης του 1915, δεν είναι η μοναδική που παρουσιάζεται εκτός ιστορικού πλαισίου σε άρθρα για την ανακωχή των στρατιωτών του δυτικού μετώπου, τα Χριστούγεννα του 1914. Για παράδειγμα, σε δημοσιεύματα συναντάμε την ακόλουθη λήψη:

Παρότι παρουσιάζεται ως ντοκουμέντο από το 1914, η εν λόγω φωτογραφία τραβήχτηκε στις 20 Δεκεμβρίου του 2014. Ειδικότερα, με αφορμή τον εορτασμό των 100 ετών από την κατάπαυση πυρών στο δυτικό μέτωπο τα Χριστούγεννα του 1914, εθελοντές συγκεντρώθηκαν και αναβίωσαν την ιστορική εκεχειρία στη Βελγική πόλη Ploegsteert. [πηγή]

Συμπέρασμα

Συνοψίζοντας, η υπό εξέταση φωτογραφία πλαισιώνεται λανθασμένα με την ιστορία της ανακωχής αντιμαχόμενων Βρετανών και Γερμανών στρατιωτών του δυτικού μετώπου, τα Χριστούγεννα του 1914. Σύμφωνα με το αρχείο του πολεμικού μουσείου Imperial, η φωτογραφία απεικονίζει άνδρες της 26ης μεραρχίας του 12ου σώματος στρατού της Βρετανικής κοινωπολιτείας, να παίζουν ποδόσφαιρο σε αλάνα της Θεσσαλονίκη τα Χριστούγεννα του 1915.

Ερευνώντας άλλες φωτογραφίες της 26η μεραρχίας από τα Χριστούγεννα του 1915, σε συνδυασμό με τις ιστορικές πηγές σχετικά με τις θέσεις των συμμάχων στη Θεσσαλονίκη, οι φωτογραφέις φαίνεται πως τραβήχτηκαν βορειοδυτικά της πόλης, σε Αγγλικό στρατόπεδο ανάμεσα στην σημερινή Πολίχνη και την Ευκαρπία.

Άλλες φωτογραφίες από σύγχρονες αναπαραστάσεις του θρυλικού αγώνα από εθελοντές, παρουσιάζονται επίσης λανθασμένα, ως σχετιζόμενες με την εκεχειρία του 1914.