Τα στοιχεία του ΕΟΔΥ εξακολουθούν να υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού της COVID-19

Σύμφωνα με δημοσιεύματα που κυκλοφόρησαν στο διαδίκτυο, τα στοιχεία του ΕΟΔΥ για τους θανόντες από COVID-19 δείχνουν ότι οι εμβολιασμένοι αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο από τους ανεμβολίαστους. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για διαστρέβλωση των επιστημονικών δεδομένων.

Ο ισχυρισμός δημοσιεύτηκε αρχικά σε ανάρτηση του ιατρού Δημήτρη Γάκη στον λογαριασμό Twitter του:

ΑΠΕΔΕΙΧΘΗ: ΕΧΟΥΜΕ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΕΝΩΝ.
Τρέχα, Πλεύρη,να βάλεις σε «αναστολή» τους Εμβολιασμένους. Έγγραφο ΕΟΔΥ: Ιουν-Σεπ 2022. Θάνατοι σε εμβολ. 72,4% +2,8 μονοεμβολιασμένοι=75,4% (ποσοστό πλήρως εμβολ Ελλάδος 73% του πληθ.). Όχι μόνο δεν προφυλάσσει αλλά αυξάνει τον κίνδυνο

Τα στοιχεία που υποτίθεται ότι υποστηρίζουν τον ισχυρισμό παρατέθηκαν σε αναλυτικότερη ανάρτηση του κ. Γάκη στον λογαριασμό Facebook του:

Το τελευταίο δημοσίευμα αναπαράχθηκε σε πολυάριθμα ιστολόγια. Παραδείγματα: pronews.gr, vhmavochas.gr, press-gr.com, choratouaxoritou.gr, gegonotstomikroskpio.com, aetos-apokalypsis.com.

Τι ισχύει

Οι επίμαχες αναφορές βασίζονται σε στοιχεία του ΕΟΔΥ που δημοσιεύτηκαν από τον Παύλο Πολάκη, πρώην υφυπουργό υγείας. Σύμφωνα με τον ίδιο, αποστάλθηκαν από τον ΕΟΔΥ στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ), στο πλαίσιο της έρευνας του τελευταίου αναφορικά με την συνταγματικότητα της απομάκρυνσης των ανεμβολίαστων υγειονομικών. Η περιγραφή αυτή φαίνεται να επαληθεύεται και από την πρώτη σελίδα του εγγράφου.

Ο βασικός ισχυρισμός αφορμάται από την 5η δημοσιευμένη σελίδα, η οποία δείχνει ότι μεταξύ Ιουνίου και Νοεμβρίου 2022 το 72.4% των καταγεγραμμένων θανάτων COVID-19 έλαβε χώρα σε πλήρως εμβολιασμένους:

Το ίδιο διάστημα το ποσοστό των πλήρως εμβολιασμένων ήταν 73.5%, συνεπώς ελαφρώς υψηλότερο από τους αντίστοιχους θανάτους, όχι μικρότερο όπως διατείνεται ο επίμαχος ισχυρισμός. Ο ισχυρισμός αυτός βασίζεται σε μια άκυρη μαθηματική πράξη. Στην προσπάθεια να βρεθεί το ποσοστό των θανόντων που έλαβαν τουλάχιστον μια δόση εμβολίου, προστίθεται το ποσοστό των ελλιπώς εμβολιασμένων του γενικού πληθυσμού στο ποσοστό των πλήρως εμβολιασμένων θανόντων, ενώ οι δύο ομάδες διαφοροποιούνται και η πρόσθεσή τους δεν έχει νόημα.

Το ζητούμενο ποσοστό δεν υπάρχει στα διαθέσιμα δεδομένα και δεν μπορεί να εκτιμηθεί, καθώς ο ΕΟΔΥ αναφέρει μόνο τα στοιχεία θανάτων σε δύο ευρείες κατηγορίες: «ανεμβολίαστοι / μερικώς εμβολιασμένοι» και «[πλήρως] εμβολιασμένοι». Σε κάθε περίπτωση, το ποσοστό αυτό δεν συνιστά κατάλληλη επιλογή για την αξιολόγηση της χρησιμότητας του εμβολιαστικού προγράμματος, καθώς ο πλήρης εμβολιασμός ήταν ο συνιστώμενος και επίσημα αναγνωρισμένος.

Το κεντρικό πρόβλημα του επίμαχου ισχυρισμού όμως εντοπίζεται στο γεγονός ότι δεν λαμβάνει υπόψη τα διαφορετικά ποσοστά εμβολιασμού και θνησιμότητας ανά ηλικιακή ομάδα. Στο παρακάτω γράφημα συλλογής δεδομένων από τις δημόσιες αναφορές του ΕΟΔΥ, φαίνεται ότι η μεγάλη πλειοψηφία των θανάτων έλαβε χώρα στις ηλικίες 65 ετών και άνω:

Αντίστοιχα, στην πλατφόρμα εμβολιαστικών στατιστικών του θεσμού ECDC φαίνεται ότι αυτή η ομάδα έχει και τα μεγαλύτερα ποσοστά εμβολιασμού. Η ομάδα κάτω των 18 ετών, παρουσιάζει τόσο την μικρότερη εμβολιαστική κάλυψη όσο και την μικρότερη θνησιμότητα. Έτσι, είναι παραπλανητικό το να λαμβάνονται ισότιμα υπόψη τα διαφορετικά ποσοστά εμβολιασμού ομάδων με διαφορετική συμμετοχή στους θανόντες.

Τα δημόσια δεδομένα δεν επιτρέπουν ακριβείς εκτιμήσεις αποτελεσματικότητας εμβολιασμού αλλά, για ένα ενδεικτικό παράδειγμα μιας ορθότερης εκτίμησης, θα θεωρήσουμε ότι η ομάδα των 60 ετών και άνω (με τους περισσότερους θανάτους) είναι αντιπροσωπευτική και των υπόλοιπων ομάδων. Στα μέσα της εξεταζόμενης περιόδου, το ποσοστό εμβολιασμού σε αυτήν την ομάδα ανερχόταν σε 89.7% και, βάσει των στοιχείων του ΕΟΔΥ, θεωρούμε προσεγγιστικά ότι το 72.4% των θανάτων σε αυτήν την ομάδα έλαβε χώρα σε εμβολιασμένους.

Σε αυτό το παράδειγμα, η αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού έναντι του θανάτου COVID-19, ανέρχεται σε 70%. Αν οι εμβολιασμένοι όντως βρίσκονταν σε μεγαλύτερο κίνδυνο, η αποτελεσματικότητα θα ήταν κάποιο αρνητικό νούμερο, κάτω από 0%.

Χρειάζεται να αναφερθεί ότι η μόνη ορθή και εμπεριστατωμένη μελέτη που έχει δημοσιευτεί σε επιστημονικό περιοδικό για την αποτελεσματικότητα του ελληνικού εμβολιαστικού προγράμματος κάλυψε την περίοδο Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου 2021 (πριν το στέλεχος Όμικρον) και εκτίμησε ότι η αποτελεσματικότητα έναντι θανάτου COVID-19 ήταν υψηλότερη από 90%.

Για να γίνει κατανοητή η διαφορά μεταξύ των δύο προαναφερόμενων ποσοστών αποτελεσματικότητας, είναι σκόπιμο να παραθέσουμε κάποιες διευκρινήσεις. Στην πρώτη φάση του εμβολιαστικού προγράμματος, ο πλήρης εμβολιασμός παρουσίαζε υψηλότατη προστασία, όχι μόνο από θάνατο αλλά ακόμα και από γενική λοίμωξη και μετάδοση του SARS-CoV-2. Ωστόσο, με το πέρασμα του χρόνου, την εμφάνιση ολοένα και πιο απαιτητικών στελεχών του SARS-CoV-2 και την επέκταση της φυσικής προστασίας έπειτα από τη μαζική νόσηση του πληθυσμού, η εμβολιαστική προστασία σταδιακά μειώθηκε και πλέον παραμένει υψηλότερη και σταθερότερη κυρίως απέναντι στη νοσηλεία και τον θάνατο.

Η παρατήρηση αυτή δεν αμφισβητεί τη γενική σπουδαιότητα του εμβολιαστικού προγράμματος, που εκτιμάται ότι έσωσε παραπάνω από 10 εκατομμύρια ζωές διεθνώς κατά το πρώτο έτος του, και θα μπορούσε να σώσει πολύ περισσότερες με υψηλότερη συμμετοχή του κοινού και ικανότερη συστημική διαχείριση.

Το γεγονός ότι ο εμβολιασμός παραμένει ιδιαίτερα προστατευτικός, επιβεβαιώνεται από τα διεθνή επιστημονικά δεδομένα. Χαρακτηριστικό είναι το εξής γράφημα για τις ΗΠΑ που ενημερώνεται ζωντανά από τον θεσμό CDC, και δείχνει ότι οι ανεμβολίαστοι παρουσιάζουν πολλαπλάσια θνησιμότητα COVID-19 σε σχέση με τους εμβολιασμένους:

Τέτοια γραφήματα όμως δεν είναι ιδανικά, καθώς συνήθως δε λαμβάνουν υπόψη ατομικούς παράγοντες διαφοροποίησης, όπως υποκείμενα νοσήματα, οι οποίοι απαιτούν εξειδικευμένες μελέτες. Μια αρμόδια ομάδα ειδικών, παρακολουθεί στενά τη διεθνή βιβλιογραφία για αντίστοιχες μελέτες, και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναδημοσιεύει τακτικά τα ευρήματά της.

Παρακάτω βλέπουμε ενδεικτικά τα αποτελέσματα της πιο πρόσφατης έκδοσης της ανασκόπησης αποτελεσματικότητας του εμβολιασμού Pfizer/BioNTech (με και χωρίς αναμνηστική δόση), απέναντι στη βαριά νόσηση και θάνατο από το στέλεχος Όμικρον. Στο σύνολο των μελετών, η προστασία εμφανίζεται από σημαντική έως πολύ υψηλή, για όλες τις ηλικίες.

Ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδηγούν στην ετερογένεια που παρατηρείται μεταξύ μερικών εκ των παραπάνω μελετών, είναι τα διαφορετικά χρονικά διαστήματα από την χορήγηση της τελευταίας δόσης εμβολιασμού που έλαβαν διαφορετικοί συμμετέχοντες.

Έτσι, πιο εύληπτα ευρήματα έχει αποδώσει μια από τις αναλυτικότερες σχετικές μελέτες, που διεξήχθη στο σύστημα υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου. Εκεί φαίνεται ότι για τις δύο δόσεις και μετά τους 10 μήνες, η αποτελεσματικότητα έναντι του θανάτου φτάνει το 52%, αλλά μέχρι και λίγες εβδομάδες μετά τη χορήγηση της αναμνηστικής δόσης ανεβαίνει στο 85% και έπειτα σταδιακά μειώνεται και πάλι, μέχρι που στους 6-10 μήνες μετά βρίσκεται στο 63%. Οι συντάκτες της μελέτης σημείωσαν επίσης ότι, αναμενόμενα, κάποιοι θάνατοι με COVID-19 που συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη είχαν διαφορετική υποκείμενη αιτία θανάτου, γεγονός που υποτιμά μερικώς την πραγματική αποτελεσματικότητα.

Μοντελοποιήσεις έχουν δείξει ότι η αυξημένη χορήγηση αναμνηστικών δόσεων, ειδικά σε ευπαθείς ομάδες, έχει μεγάλα κοινωνικο-οικονομικά οφέλη, τόσο από άποψη αποτροπής νοσηλειών και θανάτων όσο και εξοικονόμησης κόστους περίθαλψης. Πρόσφατα, έχουν γίνει διαθέσιμες και επικαιροποιημένες αναμνηστικές δόσεις, που κατά το ήμισυ στοχεύουν υποπαραλλαγές του στελέχους Όμικρον. Αυτές οι αναμνηστικές δόσεις αναμένονται ελαφρώς αποτελεσματικότερες από τις αρχικές και η γενική αποτελεσματικότητά τους έχει ήδη επαληθευτεί σε δεδομένα πραγματικού κόσμου.

Τέλος, είναι σκόπιμο να αναφέρουμε ότι σε προηγούμενα άρθρα μας έχουμε διαψεύσει αντίστοιχες διαστρεβλώσεις δεδομένων αποτελεσματικότητας εμβολιασμού, που είχε δημοσιεύσει ο καρδιολόγος Κωνσταντίνος Αρβανίτης.

Συμπέρασμα

Είναι ψευδές ότι τα στοιχεία του ΕΟΔΥ για τους θανόντες από COVID-19 δείχνουν ότι οι εμβολιασμένοι αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο από τους ανεμβολίαστους. Ο ισχυρισμός δεν λαμβάνει υπόψη ότι οι μικρότερες ηλικιακές ομάδες, που γενικά παρουσιάζουν το μικρότερο ρίσκο θνησιμότητας για την COVID-19, έχουν και τα μικρότερα ποσοστά εμβολιασμού. Τα διαθέσιμα δεδομένα του ΕΟΔΥ δεν επιτρέπουν ακριβείς εκτιμήσεις αλλά, προκαταρκτικά, φαίνεται να καταγράφουν προστασία θανάτου COVID-19 περίπου 70% για τους εμβολιασμένους. Στην τωρινή φάση της πανδημίας, η αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού δεν παραμένει στα ίδια υψηλότατα επίπεδα που παρατηρούταν στην αρχή του εμβολιαστικού προγράμματος αλλά διεθνείς μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι με την χορήγηση αναμνηστικής δόσης η προστασία από θάνατο ανεβαίνει πάνω από 80% για πολλές εβδομάδες και παραμένει πάνω από 60% για πολλούς μήνες. Η αυξημένη χορήγηση αναμνηστικών δόσεων, ειδικά σε ευπαθείς ομάδες, έχει μεγάλα κοινωνικο-οικονομικά οφέλη, τόσο από άποψη αποτροπής νοσηλειών και θανάτων όσο και εξοικονόμησης κόστους περίθαλψης.