Όχι, η Τουρκία ΔΕΝ κατέλαβε – προσάρτησε τη βραχονησίδα Ζουράφα

Στα τέλη του Οκτώβρη του 2023, ξεκίνησε να διαμοιράζεται ανάμεσα σε χρήστες του Facebook η «είδηση» ότι η Τουρκία προσάρτησε ελληνική βραχονησίδα του βορειοανατολικού Αιγαίου και ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας μας παρέμειναν αδρανείς. Ο λόγος γίνεται για την Ζουράφα (ή Λαδοξέρα), μια ακατοίκητη νησίδα με συνολική έκταση 9 τετραγωνικών μέτρων που βρίσκεται στις συντεταγμένες 40.472092,25.838558, ανατολικά της Σαμοθράκης. Βέβαια, ο υπό εξέταση ισχυρισμός δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ας δούμε τι ισχύει. 

Παραδείγματα σε ηλεκτρονικά ΜΜΕ: evaggelatos.com, indobserver, anixneuseis.gr.

Παραδείγματα στο Facebook:

Όροι κλειδιά 

Προτού περάσουμε στην ανάλυση του εξεταζόμενου ισχυρισμού, κρίνουμε σκόπιμο να ξεκινήσουμε αυτό το άρθρο με την επεξήγηση τριών βασικών τεχνικών όρων, η κατανόηση των οποίων θα κάνει ευκολότερη την ανάγνωση της έρευνάς μας. Ας δούμε, λοιπόν, τι είναι το FIR, οι NOTAMs και ο εθνικός εναέριος χώρος.

• FIR: Ο παγκόσμιος εναέριος χώρος έχει διαχωριστεί και κατανεμηθεί από τον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας σε επιμέρους περιοχές ευθύνης. Ο όρος FIR (Flight Information Region) αφορά σε μια τέτοια οριοθετημένη περιοχή ευθύνης, εντός της οποίας κάθε κράτος παρέχει υπηρεσίες πληροφοριών πτήσης σε αεροσκάφη πολιτικής αεροπορίας, συναγερμού αλλά και άλλες συμβουλευτικές υπηρεσίες. Αυτή η κατανομή συμβάλλει στην διατήρηση της ασφάλειας των αερομεταφορών και τον καλύτερο έλεγχο της εναέριας κυκλοφορίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
  
• NOTAMs: Με τον όρο NOTAMs αναφερόμαστε σε οδηγίες-προειδοποιήσεις σχετικά με πιθανούς κινδύνους για την πορεία μιας πτήσης, οι οποίες εκδίδονται από υπηρεσίες της αεροπορίας και διανέμονται μέσω δικτύου τηλεπικοινωνιών σε αεροναυτιλομένους. Για παράδειγμα, εκδίδεται NOTAM για την ενημέρωση του πιλότου όταν ο αεροδιάδρομος που σκόπευε να προσγειωθεί έχει καλυφθεί από χιόνι ή πάγο. Ομοίως, εκδίδεται NOTAM όταν σε ορισμένο τμήμα του εναέριου χώρου πρόκειται να πραγματοποιηθούν ασκήσεις από την πολεμική αεροπορία.
  
• ΕΕΧ: Σύμφωνα με το ελληνικό εθνικό δίκαιο, το εύρος του ελληνικού εθνικού εναερίου χώρου στο οποίο η Ελλάδα ασκεί κυριαρχία εκτείνεται στα 10 ναυτικά μίλια από τις ακτές της. Η Τουρκία αμφισβητεί τα 10 ναυτικά μίλια στον εναέριο χώρο.

Πλαίσιο

Ήδη από την 30η Οκτωβρίου του 2023, σε αναρτήσεις χρηστών της πλατφόρμας του Facebook, κυκλοφορούν οι ακόλουθοι ισχυρισμοί:

• Η Τουρκία προσάρτησε ελληνικά εδάφη.
• Η Τουρκία κατέλαβε τη Ζουράφα. 
• Η Ελλάδα παρέδωσε αμαχητί τη Ζουράφα. 

Κάποιοι από τους χρήστες παραθέτουν δημοσιεύματα ιστολογίων με τίτλους που κάνουν λόγο για προσάρτηση εδαφών και αδιαφορία των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (εδώ κι εδώ). Μια μέρα νωρίτερα, στις 29 Οκτωβρίου του 2023, στο κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας “Δημοκρατία” είχε δημοσιευθεί άρθρο της κ. Κύρας Αδάμ με τίτλο:

Η Τουρκία «προσάρτησε» βραχονησίδα στρατηγικής σημασίας!

Μεταξύ άλλων, στο εν λόγω άρθρο διαβάζουμε:

Στις 20 Οκτωβρίου, αμέσως μετά την άνευρη ελληνοτουρκική συνάντηση για τον πολιτικό διάλογο, η Τουρκία ανήγγειλε επισήμως, διεθνώς και εγγράφως ότι η βραχονησίδα Ζουράφα βρίσκεται αποκλειστικά και μόνον μέσα στο FIR Κωνσταντινούπολης, εντός του οποίου η Τουρκία έχει αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα, δηλαδή η Ζουράφα ανήκει στην τουρκική επικράτεια/κυριαρχία. Πρόκειται για την πρώτη επίσημη διεθνή, τουρκική ανακοίνωση υφαρπαγής/προσάρτησης ελληνικής βραχονησίδας στο Β. Αιγαίο και παράνομης ένταξής της στην τουρκική κυριαρχία/επικράτεια.

[…] Η «κυριακάτικη δημοκρατία» αποκαλύπτει την Ελληνική Αγγελία Α 3789/23, στην οποία η κυβέρνηση αναγράφει ότι η περιοχή των τουρκικών δοκιμών καταλαμβάνει ελληνική κυριαρχία, χωρίς όμως να καταγγέλλει την Τουρκία στους διεθνείς οργανισμούς για να προστατεύσει την ελληνική κυριαρχία.

Η αντίδραση της Τουρκίας ήταν αστραπιαία, δηλώνοντας ότι ολόκληρη η περιοχή της άσκησης βρίσκεται αυστηρώς μέσα στο FIR Κωνσταντινούπολης, στο οποίο η Τουρκία έχει αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα και η κατάληψη της ελληνικής κυριαρχίας στη Ζουράφα, που ισχυρίζεται η Ελλάδα, αποτελεί τουρκική επικράτεια και γι’ αυτό η άσκηση θα γίνει κανονικά.

Η «κυριακάτικη δημοκρατία» παρουσιάζει ως τεκμήριο την τουρκική Διεθνή Αγγελία Α7847/23, με την οποία η Αγκυρα περιλαμβάνει στην τουρκική επικράτεια/κυριαρχία την ελληνική περιοχή της Ζουράφας. […]

Συνοψίζοντας, σύμφωνα με το άρθρο της κ. Αδάμ, βάσει δύο αεροπορικών οδηγιών η Τουρκία ανήγγειλε επίσημα πως η βραχονησίδα Ζουράφα βρίσκεται αποκλειστικά και μόνον μέσα στο FIR Κωνσταντινούπολης, εντός του οποίου η Τουρκία έχει αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα. Η Τουρκική NOTAM αποτελεί για την αρθρογράφο την πρώτη επίσημη ανακοίνωση υφαρπαγής/προσάρτησης της εν λόγω βραχονησίδας.

Τι ισχύει

Προκειμένου να επαληθεύσουμε τα στοιχεία του δημοσιεύματος και τον εξεταζόμενο ισχυρισμό, αναζητήσαμε και παρουσιάζουμε το ιστορικό των δημόσια διαθέσιμων αεροπορικών οδηγιών.

Το ιστορικό

Στις 12 Οκτωβρίου του 2023 εκδόθηκε από την Τουρκία η οδηγία για αεροναυτιλομένους με αριθμό NOTAM A7623/23 σχετικά με επερχόμενη στρατιωτική άσκηση. Η εν λόγω οδηγία δεν συμπεριλαμβάνεται στο άρθρο της κ. Αδάμ.

Μέσω αυτής, η τουρκική πλευρά κοινοποιεί τα γεωγραφικά όρια της άσκησης σε μορφή συντεταγμένων έξι σημείων. Παρουσιάζουμε την περιοχή στον χάρτη με οροσήμανση:

Επτά μέρες αργότερα, στις 19 Οκτωβρίου του 2023, η ελληνική πλευρά εξέδωσε την οδηγία NOTAM A3789/23, δια της οποίας ανακοίνωσε πως η προηγηθείσα τουρκική ΝΟΤΑΜ περιλαμβάνει “τμήμα που βρίσκεται εντός της ελληνικής κυριαρχίας” και ότι θα πρέπει να θεωρείται άκυρη ως προς το τμήμα αυτό.

Υπενθυμίζουμε σε αυτό το σημείο πως πάγια θέση της Ελλάδας είναι ότι το εύρος του εθνικού εναέριου χώρου, στον οποίο ασκεί κυριαρχία, βρίσκεται στα 10 ναυτικά μίλια. Δεδομένου ότι ο δεσμευόμενος εναέριος χώρος για τους σκοπούς της τουρκικής άσκησης βρισκόταν σε απόσταση μικρότερη των 10 ναυτικών μιλιών από τη Ζουράφα (περίπου στα 6 ν.μ.), τέθηκε θέμα παραβίασης του ελληνικού Εθνικού Εναέριου Χώρου και ως εκ τούτου εκδόθηκε ακυρωτική ΝΟΤΑΜ. Ωστόσο, η Τουρκία δεν αναγνωρίζει τη ζώνη εύρους των 10 ν.μ. για τον εθνικό εναέριο χώρο στο Αιγαίο αλλά τα 6 ν.μ., που συμπίπτουν με τα όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης (χωρικά ύδατα).

Την επομένη, η τουρκική πλευρά εκδίδει την NOTAM A7847/23, απαντώντας στην ελληνική αντίστοιχη πως τα όρια του πεδίου της άσκησης βρίσκονται εντός του FIR Κωνσταντινούπολης, το οποίο εμπίπτει στην τουρκική κυριαρχία. Ακόμη, μέσω αυτής ξεκαθαρίζει πως η οδηγία δεν αφορά σε κάποια διεκδίκηση για την εκ νέου οροθεσία των συνόρων ανάμεσα στις δύο χώρες.

Βρίσκεται η Ζουράφα στο FIR Κωνσταντινούπολης;

Είναι ψευδής ο ισχυρισμός ότι μέσω της NOTAM A7847/23 η Τουρκία δηλώνει ότι η βραχονησίδα Ζουράφα βρίσκεται μέσα στο FIR Κωνσταντινούπολης, άρα υπό τουρκική κυριαρχία. Ομοίως, δεν ευσταθεί ο ισχυρισμός ότι η NOTAM A7847/23 αποτελεί την «πρώτη επίσημη δήλωση προσάρτησης της βραχονησίδας από την Τουρκία».

Ερμηνεύοντας την επίμαχη NOTAM προκύπτει το εξής:

• Αφενός η Τουρκία δεν λογίζει ως έδαφός της τη Ζουράφα, ωστόσο, αφετέρου, δεν αναγνωρίζει στην Ελλάδα την πλήρη επήρεια του αέρα σε εύρος 10 ναυτικών μιλιών από τη βραχονησίδα.

Πρόκειται, δηλαδή, για μια οδηγία συμβατή με τη γνωστή θέση της Τουρκίας απέναντι στο εύρος του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου των 10 ναυτικών μιλιών, το οποίο αμφισβητεί.

Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί πως η τουρκική NOTAM A7847/23 δεν αναφέρει ότι η Ζουράφα βρίσκεται εντός του FIR Κωνσταντινούπολης αλλά ότι ο δεσμευμένος για την στρατιωτική άσκηση εναέριος χώρος, ο οποίος απέχει περίπου 6 ν.μ. από τη βραχονησίδα, βρίσκεται εντός αυτού. Φυσικά, ούτε η Ελλάδα δέχεται ότι το FIR Κωνσταντινούπολης έχει εμβέλεια εντός του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου.

Σε ό,τι αφορά τα όρια του FIR Αθηνών αξίζει να επισημάνουμε όσα γράφονται στο λήμμα της ιστοσελίδας του ελληνικού ΥΠΕΞ:

Το FIR (Αθηνών) καλύπτει τον ελληνικό εθνικό εναέριο χώρο και επιπλέον διάσπαρτα τμήματα του διεθνούς εναερίου χώρου, δεδομένου ότι δεν άπτεται ζητημάτων κυριαρχίας, αλλά δικαιοδοσίας.

Αξίζει να σημειωθεί πως η εξεταζόμενη ερμηνεία των NOTAMs κοινοποιήθηκε στη Βουλή στις 2 Νοεμβρίου του 2023 από τον κ. Μιχάλη Κατρίνη, τον κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο του ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής.

[…] Αναφέρομαι στην συμπερίληψη της βραχονησίδας Ζουράφα , κοντά στη Σαμοθράκη, σε τουρκική στρατιωτική άσκηση. Μάλιστα εξέδωσε συγκεκριμένη NOTAM η Τουρκία αναφέρει ότι η βραχονησίδα αυτή βρίσκεται στον χώρο κυριαρχίας της. Ότι η περιοχή ασκήσεων σε ανακοίνωση με αριθμό A7847/23 έχει σίγουρα τα αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα της Τουρκίας, βρίσκεται εντός των συνόρων του FIR Κωνσταντινούπολης και ότι η νησίδα είναι τουρκικό έδαφος και ως εκ τούτου θα πραγματοποιηθεί η άσκηση. […]

Με αφορμή το δημοσίευμα της εφημερίδας “Δημοκρατία”, ερώτημα κατέθεσαν επίσης στον Υπουργό Εξωτερικών 13 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ.

Η «είδηση» ότι η Τουρκία ενέταξε τη Ζουράφα στο FIR «της δικής τους χώρας» μεταδόθηκε και από τον ραδιοφωνικό σταθμό Focus FM και τον Κυριάκο Βελόπουλο, τον πρόεδρο της Ελληνικής Λύσης.

Σύγκριση στον χάρτη

Παρότι δεν καταφέραμε να αποκτήσουμε πρόσβαση στους ενημερωμένους αεροναυτικούς χάρτες του ICAO, ώστε να παρουσιάσουμε τα εξωτερικά όρια του FIR Αθηνών, αξιοποιώντας δεδομένα από την πλατφόρμα ICAO GIS παρουσιάζουμε σε χάρτη την τοποθεσία της Ζουράφας (⚓), κατά προσέγγιση* τα όρια του FIR Αθηνών / FIR Κωνσταντινούπολης (κίτρινη γραμμή) και την περιοχή που θα λάμβαναν χώρα οι στρατιωτικές ασκήσεις της Τουρκίας (μοβ γραμμή).

Από τα παραπάνω προκύπτει πως:

• Η βραχονησίδα Ζουράφα ΔΕΝ βρίσκεται στο πεδίο άσκησης της Τουρκίας.
• Η βραχονησίδα Ζουράφα ΔΕΝ βρίσκεται στο FIR Κωνσταντινούπολης, αλλά εντός του FIR Αθηνών.

Φυσικά, το γενικότερο πρόβλημα παραμένει. Δεδομένου πως η Ελλάδα θεωρεί πως η ελληνική εθνική κυριαρχία, ως προς τον εθνικό εναέριο χώρο, επεκτείνεται κατά 4 ναυτικά μίλια πέρα από αυτά που αναγνωρίζει η Τουρκία, είναι αναμενόμενο να υπάρχουν ακυρωτικές NOTAM και από τις δύο πλευρές.

Τι μας είπαν ΥΠΕΘΑ και ΓΕΕΘΑ

Σε επικοινωνία μας με το ΥΠΕΘΑ, την 4η Νοεμβρίου του 2023, ενημερωθήκαμε πως:

Δεν υπάρχει καμία προσάρτηση νησίδας. Η νησίδα Ζουράφα δεν βρίσκεται εντός της τουρκικής ΝΟΤΑΜ, ούτε υπήρξε στρατιωτική δραστηριότητα στη νησίδα.

Ομοίως, ύστερα από τηλεφωνική επικοινωνία με το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας, στις 2 Νοεμβρίου, επιβεβαιώθηκε πως:

Η βραχονησίδα Ζουράφα δεν βρίσκεται στο πεδίο άσκησης, ούτε στο FIR Κωνσταντινούπολης.

Συμπέρασμα

Είναι ψευδής ο ισχυρισμός ότι η Τουρκία κατέλαβε τη βραχονησίδα Ζουράφα στο βορειοανατολικό Αιγαίο.

Η «είδηση» της υποτιθέμενης προσάρτησης ελληνικών εδαφών από την Τουρκία εντοπίζεται στο διαδίκτυο την επομένη της κυκλοφορίας δημοσιεύματος με τίτλο: “Η Τουρκία «προσάρτησε» βραχονησίδα στρατηγικής σημασίας!”.

Στο άρθρο εμφανίζεται ο ισχυρισμός ότι η Τουρκία ανήγγειλε πως η βραχονησίδα Ζουράφα βρίσκεται αποκλειστικά και μόνον μέσα στο FIR Κωνσταντινούπολης, εντός του οποίου η Τουρκία έχει αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα. Ως τεκμήρια παρουσιάζονται από την αρθρογράφο δύο οδηγίες προς αεροναυτιλομένους (NOTAMs). Ωστόσο, από την αλυσιδωτή επικοινωνία ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική πλευρά λείπει η πρώτη οδηγία της 12ης Οκτωβρίου, μέσω της οποίας ανακοινώνεται η δέσμευση συγκεκριμένου τμήματος του εναέριου χώρου του FIR Κωνσταντινούπολης για τους σκοπούς αεροπορικής άσκησης.

Δεν προκύπτει από την ερμηνεία των NOTAM πως αυτές αποτελούν «την πρώτη επίσημη διεθνή, τουρκική ανακοίνωση υφαρπαγής/προσάρτησης ελληνικής βραχονησίδας στο Β. Αιγαίο» και αυτό γιατί η Ζουράφα βρίσκεται εκτός του προαναφερθέντος δεσμευμένου τμήματος του εναέριου χώρου. Ομοίως, στην τουρκική NOTAM δεν γίνεται λόγος για τον τουρκικό εθνικό εναέριο χώρο αλλά για το FIR Κωνσταντινούπολης.

Δεν τίθεται τελικά ζήτημα πρώτης επίσημης ανακοίνωσης για προσάρτηση ελληνικού εδάφους από την Τουρκία αλλά μάλλον για την γνωστή άρνηση της τουρκικής πλευράς να αναγνωρίσει στην Ελλάδα την πλήρη επήρεια του εθνικού εναέριου χώρου στα 10 ναυτικά μίλια.