Τι ισχύει για τη μελέτη που εντόπισε PFAS και φυτοφάρμακα στα ελληνικά αυγά

Με αφορμή πρόσφατη δημοσίευση μελέτης από Έλληνες ερευνητές σχετικά με την ανίχνευση χημικών ουσιών σε ελληνικά αυγά, δημοσιεύματα και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ξεκίνησαν να προβαίνουν σε υπερβολικούς ισχυρισμούς, μιλώντας για «δηλητήριο στο πιάτο μας», για «αυγά-βόμβες», για «καρκίνο από τα ελληνικά αυγά» και για «απειλή για τη δημόσια υγεία», αγνοώντας το πραγματικό πλαίσιο της μελέτης. Όπως θα αναλύσουμε στο παρόν άρθρο, η μελέτη αφορούσε δειγματοληψία σε συγκεκριμένες περιοχές, όχι στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας, ενώ οι συγκεντρώσεις που εντοπίστηκαν κατά περιπτώσεις ξεπερνούν, υπό προϋποθέσεις, τα θεσπισμένα όρια, ωστόσο βάσει της συγκέντρωσής τους δεν αποτελούν ευρύτερο κίνδυνο για τη δημόσια υγεία.

Οι υπό εξέταση ισχυρισμοί διαδίδονται από δημοσιεύματα όπως αυτά που διαβάζουμε στους ιστότοπους flash.gr, e-peiraias.gr, koolnews.gr, ieidiseis.gr, και npress.gr, καθώς και σε αναρτήσεις στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης:

Τι ισχύει

Η μελέτη, την οποία επικαλούνται τα υπό εξέταση δημοσιεύματα, αφορά έρευνα που διεξήχθη από ερευνητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science of The Total Environment στις 20 Αυγούστου 2025, με τίτλο “Occurrence of per- and polyfluoroalkyl substances, pesticides, pharmaceuticals, and heavy metals in Greek backyard chicken eggs and estimation of the consumption risk” (Εμφάνιση υπερ- και πολυφθοροαλκυλιωμένων ουσιών, φυτοφαρμάκων, φαρμακευτικών ουσιών και βαρέων μετάλλων σε αυγά ελληνικών οικόσιτων κοτόπουλων και εκτίμηση του κινδύνου κατανάλωσης), αρχειοθετημένη εδώ.

Σκοπός της μελέτης, όπως αναφέρεται στο κείμενό της, ήταν να εντοπιστούν πιθανές περιοχές με εμφάνιση PFAS σε αυγά εγχώριας οικιακής παραγωγής, όχι σε πτηνοτροφικές μονάδες μαζικής παραγωγής, και να εκτιμηθεί πιθανός κίνδυνος από αυτά:

Οι κύριοι στόχοι αυτής της μελέτης ήταν να εξεταστεί η εμφάνιση PFAS σε αυγά εγχώριας οικιακής παραγωγής που συλλέχθηκαν από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, να εντοπιστούν πιθανώς μολυσμένες περιοχές και να εκτιμηθεί ο πιθανός κίνδυνος πρόσληψης PFAS μέσω της κατανάλωσης αυγών.

Τι είναι τα PFAS

Όπως εξηγεί ο ιστότοπος της αμερικανικής Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA), οι ουσίες ανά- και πολυφθοροαλκυλίου, γνωστές ως PFAS, είναι μια ομάδα χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία και στα καταναλωτικά προϊόντα από τη δεκαετία του 1940. Υπάρχουν χιλιάδες διαφορετικοί τύποι PFAS, με κοινό χαρακτηριστικό τους το ότι διασπώνται πολύ αργά και μπορούν να συσσωρευτούν στον οργανισμό ανθρώπων, ζώων και στο περιβάλλον με την πάροδο του χρόνου.

Στο περιβάλλον, μπορούν να εντοπιστούν στο νερό, στο έδαφος κοντά σε βιομηχανικούς χώρους, σε συσκευασίες τροφίμων, όπως σε περιτυλίγματα και σε δοχεία, σε οικιακά προϊόντα και σε ρούχα, ακόμα και σε προϊόντα όπως καλλυντικά και σαμπουάν. Λόγω της ευρείας χρήσης τους και της αργής διάσπασής τους, οι άνθρωποι μπορεί να εκτεθούν σε αυτά μέσω της χρήσης υλικών που κατασκευάζονται ή περιέχουν PFAS, μέσω ζωικών τροφών από ζώα που έχουν εκτεθεί σε αυτές, και μέσω πόσης μολυσμένου νερού και εισπνοής μολυσμένου, αέρα ειδικά σε περιπτώσεις εργασίας σε συγκεκριμένα επαγγέλματα.

Η τρέχουσα επιστημονική έρευνα δείχνει ότι η έκθεση σε ορισμένα είδη PFAS μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα υγείας, όπως επιπτώσεις στη γονιμότητα, στο ανοσοποιητικό σύστημα, στο κυκλοφορικό σύστημα, στη λειτουργία ορμονών, στα επίπεδα χοληστερόλης, ακόμα και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων καρκίνων. Ωστόσο, οι κίνδυνοι αυτοί εξαρτώνται από τα επίπεδα έκθεσης, το χρονικό διάστημα έκθεσης και το είδος των PFAS, με σχετικές μελέτες να βρίσκονται σε εξέλιξη.

Η μεθοδολογία και τα αποτελέσματα της επίμαχης μελέτης

Οι ερευνητές για τους σκοπούς της μελέτης συνέλεξαν 75 αυγά κότας εγχώριας οικιακής παραγωγής και ελεύθερης βοσκής από 17 κοτέτσια μεταξύ Απριλίου και Οκτωβρίου 2023. Τα δείγματα ελήφθησαν την ίδια ημέρα για να διασφαλιστεί ότι προέρχονταν από διαφορετικές κότες. Οι περιοχές λήψης περιελάμβαναν μία ιδιαίτερα αστικοποιημένη περιοχή στην Αττική, δύο ιδιαίτερα βιομηχανικές περιοχές στη Μαγνησία και στη Βοιωτία και δύο αγροτικές περιοχές στις Σέρρες και στην Ηλεία. Στη μελέτη τους, τονίζουν πως η αγροτική περιοχή της Ηλείας βρίσκεται κοντά σε αεροδρόμιο.

Στα αποτελέσματα των αναλύσεων τους, αναφέρουν πως 8 εκ των 17 δειγμάτων παρουσίασαν συγκέντρωση τεσσάρων PFAS ανώτερη από το όριο που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υποδεικνύοντας τη μόλυνση των εν λόγω αυγών, με υψηλότερη αυτή στο δείγμα από το Νομό Ηλείας:

Λαμβάνοντας υπόψη ότι το ανώτατο όριο που έχει ορίσει η ΕΕ για το άθροισμα αυτών των τεσσάρων PFAS (Σ4PFAS) στα αυγά είναι ίσο με 1,7 μg/kg ww (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023) και ακολουθώντας την υπόθεση, που προτείνεται από τον Κανονισμό της ΕΕ 2023/915, ότι όλες οι τιμές κάτω από το όριο ποσοτικού προσδιορισμού (LOQ) θα πρέπει να θεωρούνται μηδενικές (επίπεδο LB), μόνο 9 από τα 17 δείγματα που αναλύθηκαν συμμορφώνονταν με αυτό το όριο. Για τα δείγματα που υπερβαίνουν το μέγιστο καθορισμένο επίπεδο, οι συγκεντρώσεις Σ4PFAS κυμαίνονταν από 1,71 (EBC4) έως 5,30 (EBC13) μg/kg ww. Αυτά τα αποτελέσματα υποδεικνύουν τη σημαντική μόλυνση των εγχώριας παραγωγής αυγών από ρυθμιζόμενα PFAS. Τα δείγματα που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο αυτής της μελέτης, από διαφορετικές ελληνικές περιοχές, δείχνουν ότι η μόλυνση είναι υψηλότερη στο Νομό Ηλείας.

Όσον αφορά την εκτίμηση του κινδύνου που προκύπτει από τα ευρήματα αυτά, οι ερευνητές διαπίστωσαν πως η εκτιμώμενη τιμή εβδομαδιαίας πρόσληψης (EWI) υπερβαίνει την τιμή ανεκτής εβδομαδιαίας πρόσληψης (TWI), κάτι που εγείρει ανησυχίες συγκεκριμένα για τις ηλικιακές ομάδες εφήβων και ηλικιωμένων και κυρίως στο νομό Ηλείας:

Για την εκτίμηση του κινδύνου που προκύπτει από αυγά μολυσμένα με PFAS, οι εβδομαδιαίες προσλήψεις (EWI) PFAS μέσω της κατανάλωσης αυγών υπολογίστηκαν επίσης χρησιμοποιώντας την Εξίσωση 1. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του επιπέδου LB (καλύτερο σενάριο), οι τιμές EWI για τις συνδυασμένες εκθέσεις σε PFOS, PFOA, PFNA και PFHxS ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης αυγών κήπου αντιστοιχούν σε μέση εβδομαδιαία πρόσληψη 7,05, 4,26 και 6,20 ng/kg σωματικού βάρους για εφήβους, ενήλικες και ηλικιωμένους στην Ελλάδα, αντίστοιχα (Πίνακας S11 και Σχήμα 4b). Αυτές οι τιμές για τις ηλικιακές ομάδες εφήβων και ηλικιωμένων υπερβαίνουν την ανεκτή εβδομαδιαία πρόσληψη (TWI) της EFSA για τα τρόφιμα (4,4 ng/kg/w) και ως εκ τούτου εγείρουν σημαντικές ανησυχίες για την υγεία των καταναλωτών αυγών. Ο αριθμός (%) των μελετηθέντων EBC στην Ελλάδα, στα οποία το EWI ήταν πάνω από τις οδηγίες υγείας της EFSA, κυμαινόταν μεταξύ 29% και 53% ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα. Η σύγκριση των σχετικών αριθμών σε διαφορετικές ελληνικές περιοχές δείχνει σημαντικές διαφορές με τον υψηλότερο κίνδυνο που παρατηρήθηκε στον Νομό Ηλείας, όπου όλα τα EBCs υπερέβησαν τις οδηγίες υγείας της EFSA για όλες τις ηλικιακές ομάδες. Όταν ο κίνδυνος από την κατανάλωση αυγών εκτιμήθηκε αποκλειστικά για τα PFOS και τα PFOA, συγκρίνοντας τις σχετικές τιμές EWI με τα μέγιστα ανεκτά όρια κινδύνου για αυτές τις ενώσεις, η πρόσληψη αποδείχθηκε συγκριτικά χαμηλή για όλες τις περιοχές και τις ηλικιακές ομάδες που μελετήθηκαν.

Όσον αφορά άλλες ουσίες, η μελέτη κάνει αναφορά σε φυτοφάρμακα και υπολείμματα φαρμακευτικών ουσιών που ανιχνεύθηκαν, χωρίς ωστόσο να αναφέρεται σε πιθανό κίνδυνο από αυτά, πέρα από το PCP (πενταχλωροφαινόλη) που εντοπίστηκε σε αυγά από συγκεκριμένα κοτέτσια, όπου δήλωσαν πως θα πρέπει η έρευνα να επικεντρωθεί τοπικά, όχι γενικά. Για τις συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων στα δείγματα αναφέρουν πως ήταν χαμηλές, χωρίς απειλή για τη δημόσια υγεία:

Μεταξύ των φυτοφαρμάκων, σε όλα τα δείγματα βρέθηκαν το dinoterb και το N,N-διαιθυλο-m-τολουαμίδιο (DEET). Το DEET είχε την υψηλότερη μέση συγκέντρωση (8,25 μg/kg κ.β.). Το οξολινικό οξύ ήταν η φαρμακευτική ουσία που ανιχνεύθηκε συχνότερα, με μέση συγκέντρωση 1,03 μg/kg κ.β.

[…]

Λαμβάνοντας υπόψη ότι στην παρούσα μελέτη ανιχνεύθηκε PCP σε αυγά που προέρχονταν από δύο συγκεκριμένα κοτέτσια, η μελλοντική έρευνα θα πρέπει να επικεντρωθεί σε αυτούς τους τομείς, ενώ οι αναλύσεις διοξινών θα πρέπει να διεξάγονται παράλληλα.

[…]

Οι συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων ήταν χαμηλές και δεν αποτελούσαν απειλή για τη δημόσια υγεία. 

Στα συμπεράσματά τους, οι ερευνητές δήλωσαν πως ενώ τα αποτελέσματα της μελέτης τους δείχνουν πιθανό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, αυτός δεν είναι κοινός αλλά διαφέρει ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα και την περιοχή της μελέτης. Όσον αφορά συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων και μακροστοιχείων, αυτές ήταν μεν υψηλότερες σε αυγά που συγκεντρώθηκαν σε περιοχές χωρίς έντονη ρύπανση, αλλά παρέμειναν εντός ορίων. Κλείνοντας, οι ερευνητές καλούν για περαιτέρω μελέτη όσον αφορά τους τρόπους έκθεσης των αυγών σε PFAS, μέσω οδών έκθεσης στα ελληνικά κοτόπουλα.

Διαπιστώθηκε πιθανός κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία λόγω της εμφάνισης PFAS σε αυγά ελληνικών οπωροκηπευτικών. Μόνο 9 από τα 17 δείγματα συμμορφώνονταν με το όριο των 1,7 μg/kg ww που έχει ορίσει η ΕΕ για το άθροισμα των PFHxS, PFOS, PFOA και PFNA. Ο υπολογισμός του PFAS EWI μέσω της κατανάλωσης αυγών έδειξε ότι ο κίνδυνος διαφέρει ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα και την περιοχή μελέτης, με τους υψηλότερους κινδύνους να εκτιμώνται για τους εφήβους και τον Νομό Ηλείας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι, σύμφωνα με την EFSA, το TWI βασίζεται επί του παρόντος στην εμφάνιση 4 PFAS (PFHxS, PFOS, PFOA και PFNA), ενώ ο αριθμός των PFAS που βρέθηκαν σε κάθε δείγμα αυγών κυμαινόταν μεταξύ 17 και 24, δεν μπορεί να αποκλειστεί η υποεκτίμηση του πιθανού κινδύνου για την ανθρώπινη υγεία. Οι συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων και μακροστοιχείων στα εξεταζόμενα αυγά ήταν σύμφωνες με τις τιμές που αναφέρονται στη βιβλιογραφία, αν και γενικά χαμηλότερες από ό,τι στα αυγά που συλλέχθηκαν από περιοχές με έντονη ρύπανση. Σε κάθε περίπτωση, η δυνητικά τοξική περιεκτικότητα σε μέταλλα δεν αποτελεί κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Για πρώτη φορά, βρέθηκαν υπολείμματα φαρμακευτικών προϊόντων και φυτοφαρμάκων σε αυγά κοτόπουλων. Η συστηματική παρουσία των περισσότερων από αυτά σχετίζεται με κοινώς εφαρμοζόμενες γεωργικές πρακτικές. Περαιτέρω έρευνα θα πρέπει να επικεντρωθεί στις οδούς έκθεσης που ευθύνονται για τα PFAS που βρέθηκαν σε δείγματα αυγών από ελληνικά κοτόπουλα.

Συνοπτικά, η μελέτη των ελληνικών Πανεπιστημίων διαπίστωσε πιθανό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, σε δείγματα αυγών οικιακής παραγωγής, και ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα και την περιοχή της μελέτης, όχι στην ευρύτερη Ελληνική επικράτεια και στο σύνολο του πληθυσμού. Οι ερευνητές βασίστηκαν σε συγκεκριμένα δείγματα, γεγονός που καθιστά τη γενίκευση των αποτελεσμάτων της, και την αναφορά σε δηλητήρια και καρκίνο, άτοπη. Επιπροσθέτως, όπως θα δούμε στη συνέχεια, ο ισχυρισμός πως οι ίδιοι οι ερευνητές χαρακτήρισαν τα ευρήματα τους «κίνδυνο για τη δημόσια υγεία», όπως διαδίδεται μέσω δημοσιευμάτων [παράδειγμα 1][παράδειγμα 2][παράδειγμα 3][παράδειγμα 4], είναι ψευδής.

Μέλος της ερευνητικής ομάδας αποκλείει κίνδυνο για τη δημόσια υγεία από τα ευρήματα της μελέτης

Ενώ τα σχετικά δημοσιεύματα και οι τίτλοι τους προκαλούν γνήσια ανησυχία στους πολίτες, ο καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκος Θωμαΐδης, ένας εκ των ερευνητών της συγκεκριμένης μελέτης, μιλώντας στο parapolitika.gr ήταν καθησυχαστικός, κάνοντας λόγο για «αποσπασματική και λανθασμένη ανάγνωση της μελέτης». Όπως δήλωσε:

«Πρόκειται για ίχνη τέτοιων ουσιών τα οποία δεν προκαλούν ούτε μπορούν να προκαλέσουν οποιονδήποτε κίνδυνο για τη δημόσια υγεία στη χώρα μας και το μόνο στο οποίο παρωθούν τα ευρήματά μας είναι η ευρωπαϊκή νομοθεσία όχι μόνον να εφαρμόζεται από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., όπως την εφαρμόζει με αυστηρότητα ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) για την Ελλάδα, αλλά, επιπλέον, αυτή η ευρωπαϊκή νομοθεσία να καταστεί ακόμη πιο στιβαρή όσον αφορά τη χρήση και τον έλεγχο των φυτοφαρμάκων, αλλά και των άλλων βιομηχανικά παραγομένων ουσιών, οι οποίες χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία».

Σύμφωνα με το δημοσίευμα, ο κ. Θωμαΐδης μίλησε επίσης για τη διατροφική αξία των αυγών και πως δεν υπάρχει λόγος αυτά να αφαιρεθούν από τη διατροφή μας, βάσει της λανθασμένης ανάγνωσης και των στοιχείων της μελέτης, τονίζοντας πως οι ποσότητες που διαπιστώθηκαν στα αυγά ήταν απειροελάχιστες, σε επίπεδα ίχνους, και πως σχετικοί έλεγχοι από τον ΕΦΕΤ σε όλα τα τρόφιμα δεν σταματούν:

«[…] τα αυγά, όπως επίσης άλλες τροφές, έχουν πολύ υψηλή διατροφική αξία για τον άνθρωπο και δεν είναι δυνατόν να τα αφαιρέσουμε από το διαιτολόγιό μας επικαλούμενοι δήθεν –επαναλαμβάνω δήθεν– κινδύνους για την υγεία μας, οι οποίοι προκύπτουν από τη λανθασμένη ανάγνωση της μελέτης μας ή ακόμη και από τα απειροελάχιστα ίχνη των ουσιών τις οποίες εντοπίσαμε δειγματοληπτικά και οι οποίες κυκλοφορούν σε όλο τον κόσμο. Να γνωρίζει ο κάθε ενδιαφερόμενος πολίτης ότι οι ενδεδειγμένοι έλεγχοι των τροφίμων από τον ΕΦΕΤ διενεργούνται στη χώρα μας συστηματικά σε όλα τα τρόφιμα της διατροφικής αλυσίδας μας και εκείνο το οποίο πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι οι έλεγχοι αυτοί δεν πρέπει να σταματούν ποτέ, όπως ακριβώς δεν σταματούν, στην πραγματικότητα, ποτέ».

Σε μεταγενέστερη συνέντευξη στο Πρώτο Θέμα, ο κ. Θωμαΐδης διευκρίνισε επίσης πως τα δείγματα της μελέτης δεν προήλθαν από κτηνοτροφικές μονάδες παραγωγής, ούτε από την αγορά, τονίζοντας πως σε αυτές τις περιπτώσεις τα προϊόντα που πωλούνται για κατανάλωση είναι κατάλληλα ελεγμένα:

«Άρα, το τι κυκλοφορεί σε πιστοποιημένα σημεία πώλησης είναι ελεγμένο κατά πλειοψηφία, δειγματοληπτικά πάντα. Δηλαδή, εμείς πήραμε τυχαία δείγματα τα οποία δεν πωλούνται στην ανοιχτή αγορά. Πήγαμε από την πλευρά της περιβαλλοντικής έκθεσης να δούμε. Επομένως, σε γενικές γραμμές αυτό το οποίο πρέπει να πούμε στους καταναλωτές είναι ότι δεν χρειάζεται κανένας λόγος ανησυχίας. Αυτές οι έρευνες θα συνεχίσουν να γίνονται και θα βλέπουν το φως της δημοσιότητας» τόνισε, σημειώνοντας πως όπως ισχύει για όλα τα τρόφιμα πρέπει ο καταναλωτής να προτιμά τα πιστοποιημένα προϊόντα».

Τέλος, στο ίδιο το κείμενο της μελέτης δε γίνεται καμία αναφορά σε «κίνδυνο για τη δημόσια υγεία».

Συμπέρασμα:

H μελέτη διεξήχθη μέσω δειγματοληψίας σε συγκεκριμένες περιοχές, αφορά αυγά οικιακής παραγωγής από 17 κοτέτσια και εντόπισε αυξημένη περιεκτικότητα PFAS η οποία ξεπερνά τα όρια της εκτιμώμενης πρόσληψης κατά περίπτωση, συγκεκριμένα στις ηλικιακές ομάδες εφήβων και ηλικιωμένων, ειδικότερα στην περιοχή της Ηλείας. Λόγω της μεθοδολογίας της μελέτης, τα ευρήματα της δε μπορούν να γενικευτούν σε όλη την επικράτεια, ενώ ισχυρισμοί πως οι ίδιοι οι ερευνητές χαρακτήρισαν τα ευρήματα «κίνδυνο για τη δημόσια υγεία» δεν ισχύουν. Σε συνέντευξή του, ένας εκ των ερευνητών της μελέτης, ο καθηγητής Αναλυτικής Χημείας Νίκος Θωμαΐδης, τόνισε πως τα δεδομένα και τα αποτελέσματά της προβάλλονται αποσπασματικά και με λανθασμένο τρόπο, καθώς τα ποσοστά PFAS που εντοπίστηκαν ήταν απειροελάχιστα, σε επίπεδα ίχνους, ενώ ξεκαθάρισε πως δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος για τη δημόσια υγεία.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν

1. https://www.sciencedirect.com/journal/science-of-the-total-environment
2. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969725018935
3. https://www.epa.gov/pfas/our-current-understanding-human-health-and-environmental-risks-pfas
4. https://echa.europa.eu/el/hot-topics/perfluoroalkyl-chemicals-pfas
5. https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2023/915/oj/eng
6. https://www.parapolitika.gr/ugeia/article/1604520/nikos-thomaidis-sto-parapolitikagr-apolutos-kanenas-kindunos-gia-ti-dimosia-ugeia-apo-ta-auga/
7. https://nikosthomaidis.gr/βιογραφικό/
8. https://www.protothema.gr/greece/article/1688166/thomaidis-gia-tis-apagoreumenes-ousies-pou-edopistikan-se-auga-uparhoun-padou-/