Εξαφανίζεται το 95% των ασθενειών με την Πυθαγόρεια διατροφή;

Ένα δημοσίευμα που κυκλοφορεί πολλά χρόνια, ισχυρίζεται πως με την Πυθαγόρεια διατροφή εξαφανίζεται το 95% των ασθενειών. Τι ισχύει; 

Το είδαμε στα tilestwra.com, womantoc.gr, athensmagazine.gr, thesecretrealtruth.gr, mikroskopio.gr, viralpage.gr και αρκετά ακόμη blog.

Ενημέρωση: Νέες αναδημοσιεύσεις τον Δεκέμβριο 2018. Το είδαμε στα: news247.gr,
pronews.gr, makeleio.gr, lamianow.gr, tastyday.gr, koolnews.gr, oxafies.com, newslight.eu, sarotiko.gr και europost.gr

Ψευδείς ισχυρισμοί – υπερβολή – ψευδοεπιστήμη

Οι αρχικές πηγές του άρθρου ανάγονται σε ξένο «αφυπνισμένο» website του 2011, και δεν έκαναν αναφορά στον Πυθαγόρα, αλλά στο «Δόγμα των Υπογραφών». Πρόκειται για ένα ψευδοιατρικό σύστημα που ανέπτυξε ο Παράκελσος (1493-1541) και γνωστοποίησε περισσότερο ο Jakob Böhme (1575–1624), το οποίο βασίζεται στο σκεπτικό ότι τα τρόφιμα ωφελούν τα όργανα που παρομοιάζουν το σχήμα τους.

Με την πρόοδο της επιστήμης, το σκεπτικό καταρρίφθηκε πλήρως, καθώς στην σύγχρονη διατροφολογία γνωρίζουμε ότι το μόνο που μετράει στην ωφελιμότητα των τροφίμων είναι η σύσταση των θρεπτικών συστατικών τους, που δεν έχει να κάνει με το σχήμα τους (τρόφιμα με παρόμοια σχήματα συχνά φέρουν πολύ διαφορετική διατροφική αξία).

Αυτή η διατροφή δεν αναφέρεται πουθενά στα σχετιζόμενα με τους Πυθαγόριους γραπτά, και ούτε θα μπορούσε, καθώς πολλά από τα τρόφιμα που περιέχει δεν ήταν διαθέσιμα στην Αρχαία Ελλάδα του 500 π.Χ., όπως τα κόκκινα φασόλια, το αβοκάντο, η γλυκοπατάτα, που κατάγονται από την Αμερική και δεν ήρθαν στην Ευρώπη μέχρι μετά το 1500, σε ακολουθία των ταξιδιών του Κολόμβου.

Τα ελληνικά άρθρα πρόσθεσαν την ψευδή αναφορά σε αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους προφανώς για μεγαλύτερη απήχηση στο ελληνικό κοινό, και επιπλέον έκαναν ορισμένες αλλαγές στη διατροφική λίστα: αφαίρεσαν τον ισχυρισμό ωφέλειας της ελιάς στις ωοθήκες και πρόσθεσαν ισχυρισμούς περί κρεμμυδιών, σκόρδου, λεμονιού και αμυγδάλων.

Η ιστορικά τεκμηριωμένη άποψη του Πυθαγόρα για τη διατροφή βρίσκεται εδώ:

«Μεγάλη δε σημασία απέδιδε στην διατροφή με ελαφρές τροφές, όπως ο κρίθινος άρτος, τα λαχανικά, το μέλι, και οι φρέσκοι ή αποξηραμένοι καρποί. Έλεγε πως δεν πρέπει κανείς να τρώει το παράγον μαζί με το παραγόμενο (π.χ. κοτόπουλο και αυγό) και να αποφεύγει σχεδόν όλα γενικώς τα θαλασσινά.

Δίδασκε την πλήρη αποχή από την κρεοφαγία με εξαίρεση το κρέας της ιεροθυσίας, δηλαδή κρέας από σφάγια που θυσιάστηκαν κι αυτό όχι από κάθε μέρος του ζώου αλλά να αποφεύγουν την μέση, τους όρχεις και τα αιδοία, τον μυελό, τα πόδια και το κεφάλι. Σπάνια δε ο ίδιος θυσίαζε έμψυχα και συχνότερα προσέφερε κριθάλευρο, πλακούντες, στεφάνους ανθέων και θυμιάματα.

Ο Πορφύριος καταγράφει την παραδοθείσα εκδοχή ότι κάποια φορά που ο Πυθαγόρας θυσίασε βόδι από ζυμάρι, ανακάλυψε ότι η υποτείνουσα του ορθογωνίου τριγώνου έχει την ίδια δύναμη με τις πλευρές που την περιέχουν. Αυτό έμελλε να γίνει γνωστό ως Πυθαγόρειο θεώρημα και να χρησιμεύσει μεταξύ των Πυθαγορείων ως σημαντικό εργαλείο μελέτης των αρρήτων μεγεθών (αριθμοί που δεν εκφράζονται ως λόγος ακεραίων, όπως η τετραγωνική ρίζα του 2).»

Επίσης, σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Ρωμαϊκά προβλήματα, αρ. 95), ο Πυθαγόρας απέφευγε τα φασόλια, κάτι που αντικρούεται με το πρώτο τρόφιμο που αναφέρει η διατροφή.

«Άραγε αυτό είναι συνέχεια της συνήθειας των Πυθαγορείων, που απέφευγαν τα κουκιά για τα γνωστά αίτια, όπως απέφευγαν τα μπιζέλια και τα ρεβύθια, εξ αιτίας της συνάφειας των ονομάτων με την Λήθη και το Έρεβος; Ή εξ αιτίας του οτι κατά τα νεκρικά δείπνα και τις νεκρικές επικλήσεις χρησιμοποιούνται αυτά τα όσπρια; Ή μάλλον επειδή για να αντέξει κάποιος στην εγκράτεια, πρέπει να έχει το σώμα καθαρό και όχι επιβαρυμένο. Γνωστό επιπλέον είναι οτι τα όσπρια παράγουν αέρια και τότε είναι απαραίτητο να χρησιμοποιεί κάποιος συχνά καθαρτικά και πλύσεις. Ή επειδή εξ αιτίας της πρόκλησης αερίων τα όσπρια αυτά υποκινούν στην ανώμαλη λαγνεία;»

Αλλά ακόμα και η διατροφή που όντως σύστηνε ο Πυθαγόρας δεν σημαίνει ότι έφερε καμιά ξεχωριστή βαρύτητα, καθώς αναφερόμαστε σε μια εποχή που η επιστήμη δεν ξεχώριζε από την δεισιδαιμονία. Εδώ για παράδειγμα, το αντιλαμβανόμαστε από την προτροπή του να μην τρώμε κρέας που δεν έχει θυσιαστεί. Πολλοί αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι πρέσβευαν θεωρίες που σήμερα έχουν καταρριφθεί εμφατικά, από την περιφορά της μήτρας στο σώμα της γυναίκας (Ιπποκράτης), μέχρι την φέξη του φωτός από τα μάτια μας (Πλάτωνας).

Αντιοξειδωτικά και ελεύθερες ρίζες

Στο σημείο αυτό, ας κάνουμε κάποιες ευρύτερες παρατηρήσεις για την σχέση διατροφής και υγείας, με μια ανασκόπηση της σφαιρικής ανάλυσης της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Harvard για τα αντιοξειδωτικά (για περισσότερες λεπτομέρειες μπορείτε να ανατρέξετε σε αυτή).

Ένας από τους πιο συνηθισμένους ισχυρισμούς αναφορικά με τον τρόπο που διάφορα τρόφιμα είναι σε θέση να μας προστατεύουν από ασθένειες, είναι η περιεκτικότητά τους σε αντιοξειδωτικά, τα οποία μπορούν να εξουδετερώσουν τις ελεύθερες ρίζες στο σώμα μας.

Οι ελεύθερες ρίζες (free radicals) είναι χημικά που «κλέβουν» ηλεκτρόνια από τα γύρω στοιχεία, και έτσι, είναι σε θέση να προκαλέσουν προβλήματα στα κύτταρα και το DNA μας. Τα αντιοξειδωτικά είναι ουσίες που παρέχουν στις ελεύθερες ρίζες αυτά τα επιπλέον ηλεκτρονία ώστε να τις καταστήσουν ακίνδυνες.

Τα πιο συνηθισμένα αντιοξειδωτικά που περιέχονται στις τροφές είναι η βιταμίνες C και E, η β-καροτίνη, μαζί με τα ορυκτά σελίνιο και μαγνήσιο. Παρότι ανήκουν στην ίδια «οικογένεια», δεν διαθέτουν εναλλαξιμότητα, το οποίο θα πει ότι δεν μπορεί μόνο το ένα τους να κάνει την δουλειά όλων των άλλων.

Το αντιοξειδωτικά έγιναν γνωστά τη δεκατία του ’90, όταν οι ερευνητές ανακάλυψαν τα πρώτα ευρήματα που πιθανολογούσαν ότι η χαμηλή κατανάλωση αντιοξειδωτικών εμπλεκόταν σε καρδιολογικά προβλήματα, όρασης, ή καρκινικά. Η βιομηχανία της διατροφής δεν περίμενε πιο σαφή ή τεκμηριωμένα συμπεράσματα, και γέμισε την αγορά με σχετικά προϊόντα (π.χ. πράσινο τσάι) και συμπληρώματα διατροφής, με συνοδεία ιατρικής φύσης υποσχέσεων.

Ωστόσο, οι πιο ασφαλείς έρευνες που έχουμε ολοκληρώσει πλεον, τυχαιοποιημένες διπλά τυφλές μελέτες με τεράστια δείγματα συμμετεχόντων, δεν έχουν επαληθεύσει τις παλιότερες υψηλές προσδοκίες για τα αντιοξειδωτικά, μερικές φορές καταλήγοντας σε αντικρουώμενα συμπεράσματα, και σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμα και σε λόγους ανησυχίας. Η δράση των αντιοξειδωτικών στο σώμα μας φαίνεται ότι είναι πολύ πιο περίπλοκη απ’ ότι σε δοκιμαστικούς σωλήνες (in vivo σε αντίθεση με in vitro).

Όσον αφορά καρδιακές ασθένειες και καρκίνο, η συνολική εικόνα της βιβλιογραφίας αυτή τη στιγμή δεν είναι σαφέστατη, αλλά φαίνεται να τείνει στο ότι δεν υπάρχουν σχετικά οφέλη από την αυξημένη κατανάλωση αντιοξειδωτικών, παρότι το ρίσκο παθήσεων σε ορισμένες μελέτες μειώνεται σε όσους είχαν εξαρχής μειωμένη πρόσληψη των αντιοξειδωτικών που χορηγήθηκαν. Και πιθανόν τα αποτελέσματα να παρατηρούνται κυρίως σε συγκεκριμένες υποομάδες, όπως σε αυτή τη μελέτη για τη βιταμίνη Ε που έδειξε προστατευτικά αποτελέσματα στην στεφανιαία νόσο σε άτομα με διαβήτη τύπου 2, που παρουσίαζαν μεγαλύτερη γενετική προδιάθεση στο οξειδωτικό στρες.

Όσον αφορά οπτικές παθήσεις, μια συστηματική ανάλυση του 2008 εξέτασε τον ρόλο των αντιοξειδωτικών στην εξέλιξη της ωχράς κοιλίδας. Παρότι δεν βρήκε στοιχεία για την πρόληψη της πάθησης, βρήκε στοιχεία για την μείωση της ταχύτητας εξέλιξης της ασθένειας. Η μεγαλύτερη μελέτη της ανάλυσης, AREDS, σημειώνει επίσης ότι δεν βρήκε στοιχεία για την καταπολέμηση του καταράκτη.

Η πιο μακροχρόνια μελέτη που έχουμε, που εξέτασε την νοητική εξασθένιση 4052 συμμετεχόντων μετά από 18 χρόνια, βρήκε ότι η κατανάλωση β-καροτίνης συσχετιζόταν με μια μικρή προφύλαξη από την πάθηση, παρότι η βραχυπρόθεσμη κατανάλωσή της δεν απέδωσε στατιστικώς σημαντικά αποτελέσματα.

Από την άλλη έχουμε και ορισμένα ανησυχητικά ευρήματα, όπως αυτή τη συστηματική μελέτη του 2007 που εξέτασε τον ρόλο των συμπληρωμάτων αντιοξιδωτικών στην θνησιμότητα, και βρήκε ότι η β-καροτίνη, η βιταμίνη Α και η βιταμίνη Ε, μόνες ή σε συνδιασμό, την αύξαναν στατιστικώς σημαντικά (η βιταμίνη C και το σελήνιο δεν την επηρέαζαν). Ή ένα από τα συμπεράσματα που προέκυψαν απ’ τη SU.VI.MAX μελέτη (δείγμα 7876 γυναικών και 5141 ανδρών), που βρήκε πως η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του δέρματος ήταν αυξημένη στις γυναίκες (και όχι στους άντρες) που έπαιρναν ένα συμπλήρωμα διατροφής με βιταμίνες C και Ε, β-καροτίνη, σελήνιο και ψευδάργυρο. Ή αυτή τη μελέτη σε 29133 άντρες βαρείς καπνιστές, που διακόπηκε πρόωρα όταν βρέθηκε πως η πρόσληψη β-καροτίνης σε συμπλήρωμα διατροφής συσχετιζόταν με ελαφρώς αυξημένες πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα. Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα όμως δεν έχουν επαληθευτεί ευρύτερα, και κατά κύριο λόγο είναι ενδεικτικά της αβεβαιότητας της βιβλιογραφίας.

Αυτό που φαίνεται να ισχύει ευρύτερα είναι ότι όταν καταναλώνονται οι συνιστούμενες ημερίσιες δόσεις πακέτων θρεπτικών συστατικών (αντιοξειδωτικά, ορυκτά, φυτικές ίνες κα), όπως τις βρίσκουμε σε μια ισορροπημένη διατροφή, όντως μειώνονται οι κίνδυνοι για πολλές χρόνιες παθήσεις. Ωστόσο, οι μεγάλες δόσεις συγκεκριμένων αντιοξειδωτικών δεν φαίνεται να καταφέρνουν το ίδιο.

Ανάλυση τροφίμων

Παρακάτω θα δούμε τα τεκμηριωμένα στοιχεία για το κάθε ένα τρόφιμο της προαναφερόμενης «Πυθαγόρειας» διατροφής, αντλώντας στοιχεία από τα πιο πρόσφατα βιβλιογραφικά ευρήματα.

Θεωρούμε ότι ένας από τους καλύτερους τρόπους να περιγράψουμε την διατροφική αξία του εκάστοτε τροφίμου είναι να δώσουμε τον πίνακα με τα συστατικά του και την κάλυψη που παρέχει στη συνιστώμενη ημερίσια κατανάλωση του κάθε συστατικού, όπως αναγράφονται στη Wikipedia και με πληροφορίες του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ. Ωστόσο, αξίζει να λαμβάνεται υπόψη ότι η διατροφική αξία δίνεται ανά 100g, μια ποσότητα που ανάλογα με το τρόφιμο καταναλώνεται πολύ πιο εύκολα ή πολύ πιο δύσκολα.

1) Κόκκινα φασόλια

Το άρθρο ισχυρίζεται: «πραγματικά μπορούν να θεραπεύσουν και να βοηθήσουν στη διατήρηση της καλής νεφρικής λειτουργίας – και μοιάζουν ακριβώς όπως τα ανθρώπινα νεφρά.»

Σύμφωνα με τη Wikipedia, υπάρχούν τρία είδη κόκκινου φασολιού, αλλά εδώ αναφερόμαστε συγκεκριμένα στα kidney beans που μοιάζουν με ανθρώπινα νεφρά.

Αποτελούν ιδανικό μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής, καθώς είναι μια από τις καλύτερες πηγές φυτικής πρωτεΐνης και είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά όπως βιταμίνες και ίνες. Ωστόσο, είναι τοξικά χωρίς καλό μαγείρεμα, και παρά την διατροφική αξία τους, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις προσφοράς τους στα νεφρά.

2) Καρύδια

Το άρθρο ισχυρίζεται: «μοιάζει με έναν μικρό εγκέφαλο, ένα αριστερό και ένα δεξί ημισφαίριο, τον άνω και κάτω εγκέφαλο και την παρεγκεφαλίδα. Τα καρύδια βοηθούν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και την εγκεφαλική λειτουργία.»

Είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά και σε λιπαρά ωφέλιμα για τη καρδιά. Η συχνή κατανάλωσή τους πιθανόν να μειώνει το ρίσκο για ορισμένα είδη καρκίνου, να καθυστερεί το Αλτσχάιμερ και να βελτιώνει την λειτουργικότητα του εγκεφάλου, αλλά για να αποφανθούμε σχετικά χρειαζόμαστε περίσσοτερες μελέτες που να εγκαθιστούν το σύνδεσμο αιτιακά και όχι μόνο σχεσιακά.

3) Καρότα

Το άρθρο ισχυρίζεται: «Η διατομή του καρότου μοιάζει με το ανθρώπινο μάτι. Τα καρότα ενισχύουν σε μεγάλο βαθμό τη ροή του αίματος στα μάτια και ενισχύουν γενικά την λειτουργία των ματιών.»

Τα καρότα είναι μια πολύ καλή πηγή θρεπτικών συστατικών, και η συχνή κατανάλωση καροτενοειδών που περιέχουν, σε κάποιες μελέτες έχει συνδεθεί με μειωμένο ρίσκο ανάπτυξης διαφόρων ειδών καρκίνου και καρδιοπαθειών. Ωστόσο, μια συστηματική μελέτη του 2008 αναφορικά με το καρκίνο του πνεύμονα, σημειώνει ότι η σχετική προστασία που παρέχουν τα καροτενοειδή είναι μικρή και συχνά στατιστικά ασήμαντη, που ίσως να δηλώνει απλά τα αποτελέσματα μιας ευρύτερα υγιέστερης ζωής ή αποφυγής καπνίσματος.

Όσον αφορά την όραση, η βιταμίνη Α που βοηθούν να παραχθεί, μειώνει το ρίσκο ανάπτυξης νυκταλωπίας (δυσκολότερη όραση στο σκοτάδι, παρουσιάζεται στις μεγαλύτερες ηλικίες), ενώ τα καροτενοειδή ίσως μειώνουν το ρίσκο ανάπτυξης εκφυλισμού ωχράς κηλίδας.

Από την άλλη η δημιουργία βιταμίνης Α από β-καροτίνη δεν είναι αρκετά αποτελεσματική, καθώς απαιτεί μεγάλες ποσότητες καρότου για σημαντικά αποτελέσματα, και έτσι μερικοί ειδικοί συστήνουν τη κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής της βιταμίνης Α κατευθείαν.

Συνολικά, το ότι «τα καρότα βοηθούν τη ροή του αίματος προς τα μάτια και γενικά την λειτουργία τους» είναι ακραίος ισχυρισμός, στα όρια της ψευδοεπιστήμης.

4) Σέλινο

Το άρθρο ισχυρίζεται: «μοιάζει με τα οστά. Το σέλινο στοχεύει ειδικά στην ενδυνάμωση και την αντοχή των οστών. Τα τρόφιμα με νάτριο, όπως το σέλινο τροφοδοτεί με τα απαραίτητα, τις σκελετικές ανάγκες του σώματος.»

Γενικά, το σέλινο είναι κατάλληλο για δίαιτες απώλειας βάρους, λόγω του υψηλού ποσοστού του σε φυτικές ίνες και της ευρύτητάς του σε βιταμίνες και αντιοξειδωτικά, παράλληλα με τις χαμηλές του θερμίδες.

Αλλά οι ισχυρισμοί του άρθρου σχετικά με τα οστά είναι ανυπόστατοι. Καταρχάς, το σέλινο δεν περιέχει κατά 23% νάτριο (sodium στα αγγλικά), αλλά κατά 0.08%. Επιπλέον, το νάτριο δεν σχετίζεται με την υγεία των οστών, ενώ το σημαντικότερο θρεπτικό συστατικό που βοηθά σχετικά είναι το ασβέστιο (calcium στα αγγλικά). Για να κάνουμε μια κατανοητή σύγκριση (παρότι το φυτικό και το ζωϊκό ασβέστιο απορροφώνται σε διαφορετικά ποσοστά), το σέλινο περιέχει 40mg ασβεστίου ανά 100g, ενώ το πλήρες αγελαδινό γάλα 113mg. Και από πρακτικής άποψης, το γάλα καταναλώνεται πολύ πιο εύκολα σε μεγάλες ποσότητες απ’ ότι το σέλινο.

5) Αβοκάντο

Το άρθρο ισχυρίζεται: «στοχεύει στην υγεία και στη καλή λειτουργία της μήτρας και του τραχήλου της μήτρας της γυναίκας. Τα Αβοκάντο βοηθούν τις γυναικείες ορμόνες να έλθουν σε ισορροπία, να ρίξει ανεπιθύμητο βάρος μετά τη γέννηση, και την αποτροπή του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.»

Είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά και αντιοξειδωτικά, μεταξύ άλλων και σε καροτενοειδή των οποίων τις θετικές επιδράσεις σε ορισμένα οπτικά προβλήματα περιγράψαμε ήδη. Είναι ίσως μοναδικό φρούτο με τέτοια ποσότητα μονοακόρεστων λιπαρών οξέων, κάτι που ίσως βοηθά στη μείωση του ρίσκου καρδιοπαθειών, διαβήτη και καρκίνου.

Αλλά η σύνδεση με τη μήτρα που επιχειρεί το άρθρο λόγω σχήματος είναι αβάσιμη, και επιπλέον το φρούτο χρειάζεται 15 με 18 μήνες από την βλάστηση μέχρι την αποκομιδή του, όχι 9.

6) Σύκα

Το άρθρο ισχυρίζεται: «υποκαθιστούν τους όρχεις και είναι γεμάτα από σπόρους και κρέμονται ανά ζεύγη, όταν μεγαλώνουν. Τα σύκα αυξάνουν την κινητικότητα των αρσενικών(+) σπερματοζωαρίων, καθώς αυξάνουν και τον αριθμό των σπερματοζωαρίων, για βοηθήσουν, να ξεπεραστεί η ανδρική στειρότητα.»

Είναι καλή πηγή φυτικών ινών, αλλά κατά τα άλλα, παρότι περιέχουν αρκετές βιταμίνες και αντιοξειδωτικά, δεν είναι αρκετά πλούσια σε αυτά. Οι ισχυρισμοί περί σπερματοζωαρίων παραμένουν αβάσιμοι.

7) Μανιτάρια

Το άρθρο ισχυρίζεται: «Τα μανιτάρια μπορούν να βοηθήσουν τη βελτίωση της ακοής, όπως ακόμη, τα μανιτάρια είναι ένα από τα λίγα τρόφιμα που περιέχουν βιταμίνη D. Η συγκεκριμένη βιταμίνη είναι σημαντική για υγιή οστά, η οποία ισχυροποιεί ακόμα και τα μικροσκοπικά οστάρια που βρίσκονται μέσα στο αυτί τα οποία μεταδίδουν τον ήχο προς τον εγκέφαλο.»

Το μανιτάρια δεν είναι φυτά όπως συχνά κατηγοριοποιούνται, αλλά μύκητες. Υπάρχουν πολλά είδη με διαφορετικές συστάσεις, αλλά γενικά έχουν υψηλή συγκέντρωση πολλών Β βιταμινών, οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της χοληστερίνης και άρα στο κίνδυνο ορισμένων καρδιακών παθήσεων.

Επίσης, είναι ίσως το μόνο μη ζωικό τρόφιμο που μπορεί να περιέχει υψηλά ποσοστά βιταμίνης D (και όχι γενικά, όπως υπονοεί το άρθρο). Αλλά όπως και ο άνθρωπος, τα μανιτάρια την παράγουν με έκθεση στο φως του ηλίου, και γι’ αυτό τα καλλιεργούμενα μανιτάρια συχνά δεν την προσφέρουν (όταν αναπτύσσονται σε κλειστούς χώρους, χωρίς έστω τεχνητή έκθεση σε φως).

Η έλλειψη βιταμίνης D όντως μπορεί να αποτρέψει την απορρόφηση ασβεστίου και άρα να βλάψει τα κόκαλα, αλλά η σύνδεση που κάνει το άρθρο με την ακοή είναι αβάσιμη.

8) Σταφύλια

Το άρθρο ισχυρίζεται: «Μια διατροφή υψηλή σε φρέσκα φρούτα, όπως τα σταφύλια, έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα και το εμφύσημα. Οι σπόροι σταφυλιών περιέχουν επίσης μια χημική ουσία που ονομάζεται proanthocyanidin, η οποία φαίνεται να μειώνει τη δριμύτητα του αλλεργικού άσθματος.»

Έχουν υψηλή συγκέντρωση σε βιταμίνες Β και αντιοξειδωτικές ουσίες και έχουν συνδεθεί με πιθανά οφέλη σε καρδιοπάθειες, αλλά στα ευρήματα δεν βρίσκουμε αναφορά ωφέλειας σε πνευμονοπάθειες.

Όσον αφορά τον επόμενο ισχυρισμό του άρθρου, οι ουσίες proanthocyanidins (PAs) που περιέχονται στη φλούδα και στο σπόρο του σταφυλιού, σε μια μελέτη όντως εμφάνισαν θετικά αποτελέσματα στην καταπράυνση του οξύ άσθματος. Αυτό όμως δεν δηλώνει σχεδόν τίποτα για την σχετική χρησιμότητα των ίδιων των σταφυλιών, καθώς η μελέτη ήταν προκαταρκτική, έγινε σε ποντίκια, όχι ανθρώπους (τα οποία γνωρίζουμε ότι συχνά αντιδρούν διαφορετικά στις ίδιες ουσίες), και χρησιμοποίησε εξαιρετικά συμπυκνωμένα ποσά PAs, που δεν είναι δυνατόν να πάρουμε από φυσιολογικές δοσολογίες σταφυλιών:

Σύμφωνα με το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ, ο μέσος όρος συγκέντρωσης PAs σε σταφύλια είναι τα 0.7 mg/g, με το κάθε σταφύλι να ζυγίζει περίπου 5.1g, άρα έχουμε περίπου 3.57 mg PAs σε κάθε σταφύλι. Στη μελέτη που προαναφέραμε, παρατηρήθηκαν μετριοπαθή θετικά αποτελέσματα σε ποντίκια με δοσολογίες 50 mg ανά kg ποντικιού. Για έναν άνθρωπο 70 κιλών λοιπόν, αυτό θα θα αντιστοιχούσε σε κατανάλωση 3500mg PAs, που περιέχονται σε περίπου 980 σταφύλια. Και αναφερόμαστε σε κατανάλωση τόσων σταφυλιών σε μικρό χρονικό διάστημα, καθώς στα ποντίκια χορηγήθηκε σε εφάπαξ ενέσιμη μορφή. Και επιπλέον, η κοιλιακή ένεση επιτρέπει αρκετά μεγαλύτερη απορροφητικότητα απ’ ότι η διατροφική καταλάνωση, άρα σε ρεαλιστικά σενάρια αναφερόμαστε σε αρκετά περισσότερα σταφύλια.

9) Πιπερόριζα (ginger)

Το άρθρο ισχυρίζεται: «Ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματά της είναι η υποβοήθηση της πέψης, ενώ είναι επίσης μια δημοφιλής θεραπεία για κινητικά προβλήματα-ασθένειες.»

Περιέχει μετριοπαθείς ποσότητες βιταμίνης Β6 και ορισμένων θρεπτικών συστατικών, αλλά γενικά δεν είναι ξεχωριστά θρεπτική.

Είναι αλήθεια ότι σε κάποιο βαθμό, έχει συνδεθεί και επιστημονικά με θετικά αποτελέσματα κατά της ναυτίας. Μια μετανάλυση του 2014 για την αντιμετώπιση της ναυτίας του τοκετού κατέληξε ότι μάλλον βοηθούσε στην ένταση των συμπτωμάτων, αν και όχι στη συχνότητα των επεισοδίων, παρότι η ποιότητα των μελετών δεν ήταν επαρκής για σίγουρα συμπεράσματα. Μια συστηματική μελέτη του ίδιου έτους για την αντιμετώπιση της ναυτίας των χημειοθεραπειών δεν κατέληξε σε ακριβές συμπέρασμα, καθώς από τις ποιοτικότερες μελέτες, 3 παρουσίασαν ισάξια αποτελέσματα με το σχετικό φάρμακο μετοκλοπραμίδη, 2 παρουσίασαν θετικά αποτελέσματα μόνο στην έντονη ναυτία ή στην καθυστέρησή της, και 2 δεν βρήκαν θετικά αποτελέσματα.

Όσον αφορά την αντιμετώπιση του πόνου, μια συστηματική μελέτη του 2011 συνολικά βρήκε θετικά αποτελέσματα της πιπερόριζας στις διαθέσιμες μελέτες, αλλά και οι ποιοτικότερες αντικειμενικά ενείχαν σημαντικά προβλήματα σχεδίασης, και έτσι, τα διαθέσιμα δεδομένα κρίθηκαν ανεπαρκή για να υπάρξει συμπέρασμα. Παρατηρήθηκαν ωστόσο μετριοπαθείς αποδείξεις για τον αντιφλεγμονώδη ρόλο της πιπερόριζας, που μπορεί να μειώσει την υποκειμενική αίσθηση του πόνου σε ορισμένες παθήσεις όπως η οστεοαθρίτιδα.

Υπάρχουν επίσης περιορισμένα στοιχεία (δυο μελέτες με μικρά δείγματα και μεθοδολογία που δυσκολεύει τις γενικεύσεις) που υποστηρίζουν την άποψη ότι η πιπερόριζα επιβοηθά μερικά στάδια της πέψης.

Η συνολική εικόνα των ερευνητών είναι ότι η πιπερόριζα είναι υποσχόμενη για την αντιμετώπιση της ναυτίας και μερικών ειδών πόνου, αλλά χρειάζονται περισσότερες καλοσχεδιασμένες μελέτες προτού μπορέσει να υπάρξει σύσταση κλινικής χρήσης, στη θέση πιστοποιημένων φαρμάκων.

Τέλος, στα πιθανά ρίσκα κατανάλωσής της βρίσκεται η πρόκληση καουρών και η αρνητική αλληλεπίδραση με τη πέτρα του συκωτιού ή ορισμένα φάρμακα όπως η ασπιρίνη. Επιπλέον, αμάσιτη πιπερορίζα ή μεγάλες ποσότητές της μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα σε άτομα με γαστρεντερολογικά θέματα (π.χ. έλκος).

10) Γλυκοπατάτα

Το άρθρο ισχυρίζεται: «Οι γλυκοπατάτες μοιάζουν με το πάγκρεας και πράγματι επιφέρουν ισορροπία το γλυκαιμικό δείκτη των διαβητικών.»

Γενικά είναι αρκετά θρεπτική, πλούσια σε περίπλοκους υδατάνθρακες, φυτικές ίνες, β-καροτίνη, και με μετριοπαθή περιεκτικότητα σε άλλα θρεπτικά συστατικά, όπως βιταμίνες Β5, Β6 και C.

Όντως είναι τροφή χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη και άρα κατάλληλη για διαβητικούς, αλλά αυτό ισχύει για πολυάριθμα τρόφιμα ποικίλων σχημάτων, π.χ. και για τα καρότα που εξετάσαμε προηγουμένως.

11) Ελιά

Το αρχικό άρθρο του richardcassaro.com ισχυρίζεται: «βοηθούν την υγεία και λειτουργικότητα των ωοθηικών.»

Τουλάχιστον το παραγόμενο απ’ αυτές ελαιόλαδο, έχει αναγνωριστεί και επιστημονικά ως τρόφιμο με πιθανότατα ευεργετικές ιδιότητες: μια μετανάλυση του 2011 κατέληξε ότι η κατανάλωσή της συσχετίζεται με μειωμένες πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου όλων των ειδών, ενώ μια μετανάλυση του 2014 κατέληξε ότι η αυξημένη κατανάλωσή της συσχετίζεται με μειωμένο ρίσκο θνησιμότητας όλων των ειδών, καθώς και καρδιαγγειακών προβλημάτων. Ειδικά στην πρώτη περίπτωσή όμως, για να βεβαιώσουμε ότι υπάρχει ρόλος αιτιότητας και όχι απλά συσχετισμού, αναμένουμε τα αποτελέσματα ακόμα ποιοτικότερων μελετών.

Δεν καταφέραμε να βρούμε συσχετισμό του ελαιολάδου και των οωθηκών, πέρα από τη πιθανή μείωση ρίσκου ανάπτυξης καρκίνου των οωθηκών, στα πλαίσια της πιθανής μείωσης ρίσκου όλων των καρκίνων. Ο ισχυρότερος συσχετισμός ωφέλειας ωστόσο βρέθηκε για καρκίνους του μαστού και του πεπτικού συστήματος.

12) Κρεμμύδι

Το άρθρο ισχυρίζεται: «Βοηθούν τα κύτταρα να απαλλαγούν από τις τοξίνες. Επίσης, όταν τα κόβουμε, παράγουν δάκρυα, καθαρίζοντας επιθηλιακά κύτταρα του ματιού.»

Δεν θεωρείται ξεχωριστά θρεπτικό, περιέχοντας κατά κύριο λόγο νερό και πολύ μικρή κάλυψη σε βιταμίνες και ορυκτά.

Στοιχεία περί ιδιότητας αποτοξίνωσης του κρεμμυδιού δεν υπάρχουν στη βιβλιογραφία, και αξίζει να παρατηρηθεί ευρύτερα ότι κάθε σχετικός ισχυρισμός αναφορικά με συγκεκριμένα τρόφιμα ή προϊόντα είναι ψευδοεπιστημονικός. Η αποτοξίνωση αναλαμβάνεται πλήρως από τα νεφρά και το συκώτι μας, ενώ αν κάτι πήγαινε στραβά σε αυτή τη φυσική διαδικασία του σώματός μας, δεν θα επιζούσαμε για μεγάλο χρονικό διάστημα.

13) Σκόρδο

Το άρθρο ισχυρίζεται: «Βοηθάει στην απομάκρυνση άχρηστων υλικών και τις επικίνδυνες ελεύθερες ρίζες από το σώμα.»

Σε μια τυπική χρήση του ως μυρωδικό, που αφορά περίπου 3 με 9 γραμμάρια, δεν αποτελεί σημαντική διατροφική αξία. Ωστόσο, σε συγκρίσεις των 100 γραμμαρίων (όπως συνηθίζεται γενικά στη διατροφολογία), είναι πλούσιο σε συστατικά όπως βιταμίνες Β6 και C.

Έχουν υπάρξει αρκετές έρευνες αναφορικά με τα ιατρικά αποτελέσματα του σκόρδου. Οι συστηματικές μελέτες για στομαχικούς καρκίνους δείχνουν ένα πιθανό αλλά μερικώς αβέβαιο συσχετισμό μείωσης ρίσκου. Από την άλλη, μεταναλύσεις του 2014 και του 2016 δεν βρήκαν συνεισφορά του στον ορθοκολικό καρκίνο. Τέλος, μεταναλύσεις του 2013 βρήκαν συνεισφορά του στη μείωση ρίσκου του καρκίνου του προστάτη, παρότι εντοπίστηκε πιθανός επηρεασμός από προκατάληψη δημοσίευσης (publication bias, η δημοσίευση μόνο θετικών αποτελεσμάτων λόγω του ενδιαφέροντος για χρήσιμα αποτελέσματα).

Οι ισχυρισμοί περί ελεύθερων ριζών αναλύθηκαν σε προηγούμενη ενότητα. Ακόμα όμως και αν τα αντιοξειδωτικά που το σκόρδο περιέχει βοηθούν στη προστασία από τις ελεύθερες ρίζες, σίγουρα δεν πρόκειται για αποκλειστική ιδιότητά του.

14) Λεμόνι

Το άρθρο ισχυρίζεται: «Ο χυμός του λεμονιού περιέχει βιταμίνη C, σάκχαρα, υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και μεταλλικά άλατα (κάλιο, φώσφορο, ασβέστιο, μαγνήσιο, νάτριο και πυρίτιο) ενώ η φλούδα του αναζωογονητικό αιθέριο έλαιο. Επίσης, το λεμόνι είναι πλούσιο σε φλαβόνες, αντιοξειδωτικές ουσίες πολύτιμες στη θεραπευτική. Το λεμόνι είναι εξαιρετικό αντιβακτηριακό, απολυμαντικό, στυπτικό και αντισηπτικό, θεωρείται πως βοηθάει στον έλεγχο του ουρικού οξέος, εμποδίζει τη θρόμβωση των αρτηριών και των φλεβών και τη συσσώρευση αλάτων. Το λεμόνι, επειδή ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό μας σύστημα (αυξάνοντας τα λευκά αιμοσφαίρια) θεωρείται και άριστο αιμοστατικό.»

Το λεμόνι παρουσιάζει υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C, αλλά κατά τα άλλα, δεν περιέχει σημαντικές ποσότητες θρεπτικών συστατικών. Καμιά σχέση με την «υπερτροφή» που το άρθρο παρουσιάζει.

Η μόνη αναγνωρισμένη ιατρική χρήση του λεμονιού αφορά πιθανώς την μερική προστασία από την πέτρα του νεφρού. Γι’ αυτή την αποτελεσματικότητα ευθύνεται το κιτρικό οξύ, που περιέχουν πολλοί χυμοί φρούτων, π.χ. και του πορτοκαλιού, αλλά του λεμονιού διαθέτει σε υψηλότερη συγκέντρωση. Το κιτρικό οξύ αυξάνει τον όγκο των ούρων και το pH τους, δημιουργώντας έτσι ένα λιγότερο ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη πέτρας. Κάποιες μελέτες αναφέρουν ότι μισό φλιτζάνι λεμόνι τη μέρα (~115g) μπορεί να βοηθήσει στην αποτροπή ανάπτυξης περισσότερης πέτρας σε άτομα που την είχαν ήδη, άλλες ότι η λεμονάδα μπορεί να βοηθήσει στην αποτροπή πέτρας εξαρχής, αλλά άλλες δεν βρίσκουν στατιστικώς σημαντικά αποτελέσματα. Σε αυτό το σημείο, χρειαζόμαστε περισσότερες κλινικές μελέτες με καλύτερη μεθοδολογία και μεγαλύτερα δείγματα για να αποφανθούμε σχετικά, και ο χυμός λεμονιού αναφέρεται μόνο ως «πιθανό επιπρόσθετο μέρος της θεραπείας της πέτρας του νεφρού».

Επιπλέον, ο χυμός του λεμονιού μπορεί να βοηθήσει ως βραχυπρόθεσμο συντηρητικό σε τροφές που τείνουν να οξειδώνονται και να γίνονται καφέ μετά το κόψιμό τους, όπως μήλα, μπανάνες και αβοκάντο, εξουδετερώνοντας ορισμένα ένζυμα που ευθύνονται για τη μετατροπή.

Αλλά οι ισχυρισμοί «αντιβακτηριακό, απολυμαντικό, αντισηπτικό, αιμοστατικό» κτλ, είναι αβάσιμοι όσον αφορά το ανθρώπινο σώμα. Βεβαίως, αν ρίξουμε αρκετό χυμό λεμονιού κατευθείαν σε μια αποικία βακτηρίων, το όξινο περιβάλλον μπορεί να είναι δυσμενές γι’ αυτά και να οδηγήσει στη θανάτωσή τους, αλλά ο τρόπος που το σώμα μας μεταβολίζει και διανέμει τις ουσίες που καταναλώνει αποτρέπει κάθε είδος σχετικής εξαγωγής συμπερασμάτων μέσω διατροφής. Μόνο με ανθρώπινες κλινικές δοκιμές μπορούν να βγουν ανάλογα συμπεράσματα, κάτι που η βιβλιογραφία μέχρι στιγμής δεν υποστηρίζει πάνω στο θέμα.

15) Αμύγδαλα

Το άρθρο ισχυρίζεται: «Αμυγδαλέλαιο λαμβάνεται από τους καρπούς του αμύγδαλου. Πλούσιο σε βιταμίνες Α, Ε, Β1, Β2, Β6 . Β17 και ιχνοστοιχεία. Η βιταμίνη Β17 δεν είναι βιταμίνη. Είναι η παλιά ονομασία της αμυγδαλίνης. Τρώτε άφοβα κάθε μέρα από λίγα κουκούτσια βερίκοκου και αμύγδαλα.»

Τα αμύγδαλα αποτελούν μια πολύ πλούσια πηγή θρεπτικών συστατικών, όπως βλέπουμε και στον πίνακα.

Εδώ βρίσκεται μια ανασκόπηση που ανά σημεία υπερτονίζει μερικά ενδεχόμενα οφέλη τους, τα οποία δεν επαληθεύονται καθολικώς στη βιβλιογραφία, αλλά καθιστά σαφές ότι συνολικά πρόκειται για μια πολύ ωφέλιμη τροφή. Μεταξύ άλλων, η υψηλότατη σύστασή τους σε μαγνήσιο τα καθιστά ιδιαίτερα κατάλληλα για διαβητικούς ή άτομα με υψηλή πίεση. Επίσης, σε μερικές μελέτες εμφανίζουν θετικά αποτελέσματα στη μείωση της LDL, «κακής χοληστερίνης», διατηρώντας ταυτόχρονα την HDL, «καλή χοληστερίνη». Σε προκαταρκτικές μελέτες φαίνεται επίσης ότι μειώνουν την οξείδωση από την LDL. Υπάρχουν επίσης και μερικές πιο ποιοτικές μελέτες που δείχνουν ότι είναι ιδανικά για δίαιτες απώλειας βάρους.

Οι ισχυρισμοί όμως του άρθρου για την Β17 ή αμυγδαλίνη, είναι επικίνδυνοι. Πρόκειται για μια ουσία που στο σώμα μας μεταξύ άλλων μετατρέπεται και σε κυάνιο, ένα δυνητικά θανατηφόρο δηλητήριο. Μια μελέτη της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), βρήκε ότι η κατανάλωση και μισού μεγάλου κουκουτσιού βερικόκου μπορεί να ξεπεράσει τα ασφαλή όρια έκθεσης στην ουσία. Σε υψηλές δόσεις, η ουσία υπάρχει μόνο στα πικρά αμύγδαλα (σε αντίθεση με τα συνηθισμένα γλυκά), τα οποία γενικά δεν είναι εμπορικώς διαθέσιμα και οι αρχές συνιστούν να μην καταναλώνουμε. Η παρότρυνση κατανάλωσης αμυγδαλίνης σε κύκλους «εναλλακτικών θεραπείων» γίνεται στη βάση αντικαρκινικών υποσχέσεων, κάτι που δεν υποστηρίζεται από τις υπάρχουσες κλινικές μελέτες, και έχει χαρακτηριστεί “quackery” – “τσαρλατανισμός” στη βιβλιογραφία.

Επίλογος

Από τη παραπάνω ανασκόπηση γίνεται σαφές το ότι τα αναφερόμενα τρόφιμα είναι γενικά υγιείνα και αποτελούν καλή προσθήκη σε μια ισορροπημένη διατροφή. Συχνά περιέχουν ουσίες που συνολικά μπορεί να μειώσουν το ρίσκο ανάπτυξης ή να μας βοηθήσουν εν μέρει στην καταπολέμηση ορισμένων ασθενειών, αλλά δεν μπορούν να χαρακτηριστούν φάρμακα, με στοχευμένα, άμεσα ή ισχυρά αποτελέσματα.

Ας κρατάμε επίσης κατά νου ότι διάφορα θετικά αποτελέσματα σε μεγάλο βαθμό αναφέρονται σε μελέτες που παρέχουν ενδεικτικά και όχι καταληκτικά ευρήματα, ενώ όπως είδαμε στη περίπτωση των σταφυλιών, η συγκέντρωση ουσιών με ιατρικές χρήσεις μπορεί να είναι τόσο μικρή ώστε να μην έχει νόημα χωρίς να τις καταναλώσουμε ως φάρμακα που τις παρέχουν σε συμπυκνωμένες δόσεις, με στοχευμένη δραστικότητα στο σώμα, και απομονωμένες από άλλες ουσίες που μπορεί να προκαλέσουν παρενέργειες.

Συνολικά, οι ισχυρισμοί περί «Πυθαγόρειας διατροφής, με τρόφιμα που προστατεύουν τα όργανα με τα οποία έχουν κοινή εμφάνιση και εξαφανίζουν το 95% των ασθενειών», είναι αβάσιμοι και καταρρίπτονται.