Ανάλυση των ισχυρισμών σχετικά με τη προσθήκη κατσαρίδων και ξυσμάτων ξύλου σε τρόφιμα

Διάφορα άρθρα τα οποία κυκλοφορούν σε ελληνικές σελίδες ενημέρωσης καθώς και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναπαράγουν ισχυρισμούς του πρώην προέδρου του Ε.Φ.Ε.Τ. Νίκου Κατσαρού, σύμφωνα με τους οποίους συγκεκριμένα τρόφιμα που καταναλώνουμε περιέχουν, μεταξύ άλλων, πριονίδι από ξύλο, κατσαρίδες και υγρό από την κύστη κάστορα. Οι ισχυρισμοί περιέχουν στοιχεία αλήθειας ωστόσο αποτελούν κατά κύριο λόγο διαστρέβλωση της πραγματικότητας.

Παραδείγματα: neakriti.gr, enallaktikos.gr, athensmagazine.gr, topontiki.gr, e-synews.gr, foninaousis.gr, keramidi-valtou.blogspot.com

Τι αναφέρουν οι ισχυρισμοί για τις προσθήκες στα τρόφιμα;

Στα άρθρα που αναπαράγονται στα υπό εξέταση ελληνικά μέσα ενημέρωσης βλέπουμε τους εξής ισχυρισμούς:

Αδιανόητες καταγγελίες για τα τρόφιμα μαζικής κατανάλωσης που φτάνουν στο τραπέζι μας από τον πρώην πρόεδρο του ΕΦΕΤ. Μια κόκκινη χρωστική από καβουρδισμένες… κατσαρίδες και όχι μόνο… Παγωτά με κίτρινο υγρό από τον πρωκτικό αδένα του κάστορα… Πατατάκια με καθαριστικό μπάνιου… Μπίρες με υγρό που έχει αφαιρεθεί από την ουροδόχο κύστη των ψαριών… Κι όλα αυτά με τις ευλογίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Αμερικής!

Ποιος τα καταγγέλλει όλα αυτά κι ακόμα περισσότερα; Ο επιστημονικός συνεργάτης του ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος”, πρώην πρόεδρος ΕΦΕΤ και διευθυντής του Τμήματος Διατροφολογίας New York College, Νίκος Κατσαρός. Στο κείμενο που έστειλε στην εφημερίδα “Νέα Κρήτη” αναφέρονται και καταγγέλλονται πολλές ανάλογες ανατριχιαστικές πληροφορίες, με τίτλο “Ιδού τι τρώμε και με τη βούλα της Ε.Ε.”!

Αντίστοιχες δηλώσεις του κύριου Κατσαρού οι οποίες είχαν δημοσιευτεί σε ελληνικές σελίδες ενημέρωσης είχαμε αναλύσει σε προηγούμενο άρθρο μας. [πηγή]

Ωστόσο στα υπό εξέταση άρθρα βρίσκουμε ισχυρισμούς τους οποίους δεν είχαμε καλύψει στη προηγούμενη ανάλυση μας.

Ας μιλήσουμε για κρέας

Ιδιαίτερη αναφορά κάνει ο Νίκος Κατσαρός στο κρέας… «Για να ανακυκλωθούν και να πωληθούν κομμάτια κρέατος που περισσεύουν, τα ενώνουν με μια κόλλα, εννοώ μια χημική ουσία, την τρανσγλουταμινάση, με την οποία συγκολλούν κομμάτια κρέατος και τα πωλούν ως ενιαία κομμάτια μπον-φιλέ, μπριζόλα κ.λπ. Οι Αρχές βεβαιώνουν ότι η μέθοδος είναι απόλυτα ασφαλής. Την επόμενη φορά ψωνίζετε κρέας από τον κρεοπώλη και επιλέγετε το τμήμα του σφαγείου που προτιμάτε».

Η τρανγλουταμινάση είναι ένα ένζυμο το οποίο χρησιμοποιείται για να ενώνει συστατικά σε διάφορα τρόφιμα μεταξύ των οποίων και το κρέας. Παρότι λοιπόν δεν είναι ψευδές ότι η εν λόγω ουσία χρησιμοποιείται για να ενώνει μεταξύ τους συστατικά στο κρέας, ο όρος “κόλα” είναι ιδιαίτερα απλοϊκός για να περιγράψει τη λειτουργεί του και συνήθως δίνει λανθασμένη εντύπωση στον αναγνώστη. Δε πρόκειται για κόλα όπως αυτή που χρησιμοποιούμε για να κολλήσουμε ένα χαρτί στο τοίχο μας αλλά για μια χημική ένωση που συγκρατεί μεταξύ τους συστατικά τροφίμων.

Η ουσία έχει κριθεί ως ασφαλής από το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ και τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA), ενώ είχε λάβει θετική γνωμάτευση και από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) το 2005. [πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3]

Ωστόσο το Ευρωκοινοβούλιο ψήφισε το 2010 την απαγόρευση χρήσης του πρόσθετου καθώς “δεν βρέθηκαν στοιχεία που να συνηγορούν υπέρ της άποψης πως το εν λόγω πρόσθετο έχει κάποια διατροφική αξία για τους καταναλωτές”. [πηγή]

Όσο για το κέτσαπ, ο πρώην πρόεδρος του ΕΦΕΤ αναφέρει: «Πρέπει να γνωρίζετε ότι το κέτσαπ περιέχει μεγάλες ποσότητες ζάχαρης, σχεδόν όση και η κόκα-κόλα. Το αναφέρω αυτό διότι λίγοι διαβάζουν την ετικέτα στο κέτσαπ».

Αυτό το σημείο είναι ιδιαίτερα ασαφές καθώς δε προσδιορίζεται για ποια συγκεκριμένη εμπορική ονομασία κέτσαπ γίνεται η αναφορά. Ωστόσο αν χρησιμοποιήσουμε μια εκ των πιο γνωστών εμπορικών προϊόντων κέτσαπ βλέπουμε τα εξής διατροφικά χαρακτηριστικά στα 17 γραμμάρια:

Στα 567 γραμμάρια (20 oz) τα διατροφικά στοιχεία μιας κόκα κόλα είναι τα παρακάτω:

Κάνοντας έναν απλό υπολογισμό βλέπουμε ότι στα 17 γραμμάρια η κόκα κόλα θα είχε 1.95 γραμμάρια ζάχαρης. Επομένως παίρνοντας αυτή τη μάρκα ως βάση υπολογισμού ο ισχυρισμός ότι η κέτσαπ έχει πολύ περισσότερη ζάχαρη από τη κόκα κόλα είναι βάσιμος. [πηγή 1][πηγή 2]

Αλλά ακόμα και το τριμμένο τυρί… «Είναι αναμεμειγμένο με κυτταρίνη, κύριο συστατικό του ξύλου και όλων των φυτών. Χάρη σε αυτό, το τυρί δεν κολλάει και δε σβολιάζει. Διαβάζετε τις ετικέτες ή καλύτερα τρίβετε εσείς το τυρί σας».

Η κυτταρίνη, όπως αναφέρεται και στο άρθρο, αποτελεί συστατικό του κυτταρικού τοιχώματος των φυτικών κυττάρων και βρίσκεται σε κάθε φρούτο ή λαχανικό όπως φυσικά και στο ξύλο και η κατανάλωση του είναι απόλυτα ασφαλής όπως δηλώνει σχετική αναφορά του Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA). [πηγή]

Από τον πρωκτικό αδένα κάστορα

Κι εδώ είναι το πιο… “ωραίο”…

«Για την παρασκευή παγωτού βανίλια ή φράουλα, πολλές εταιρείες χρησιμοποιούν το castoreum, μία κιτρινωπή έκκριση από τον πρωκτικό αδένα του κάστορα. Η εν λόγω ουσία χρησιμοποιείται ως ενισχυτικό γεύσης. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα περισσότερα παγωτά φρούτων, που η γεύση τους δεν προέρχεται από το φρούτο αλλά από άλλα συστατικά, που καμία σχέση δεν έχουν με το φρούτο. Ο καταναλωτής δεν έπρεπε να γνωρίζει;».

Το καστόριο (castoreum) είναι μια κίτρινη ουσία με έντονο άρωμα την οποία εκκρίνουν οι κάστορες για να οριοθετήσουν τη περιοχή τους. Λόγω της διατροφής τους η οποία περιλαμβάνει φύλα και φλοιούς δέντρων το καστόριο δεν έχει απωθητική μυρωδιά αλλά πλησιάζει τη μυρωδιά της βανίλιας. Γι αυτό το λόγο η ουσία έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν από εταιρίες καλλυντικών και εταιρίες παραγωγής πρόσθετων για τρόφιμα ως ενισχυτικό για τις γεύσεις βανίλιας, φράουλας σε παγωτά γλυκά και γιαούρτια.

Ωστόσο πλέον η χρήση καστόριου σε τρόφιμα είναι εξαιρετικά σπάνια καθώς η συλλογή και ο καθαρισμός της είναι ιδιαίτερα απαιτητικές διεργασίες τόσο από άποψη χρόνου όσο και κόστους.

Η ετήσια παραγωγή καστόριου στις ΗΠΑ μέχρι πρόσφατα έφτανε τα 132 κιλά ενώ η παραγωγή βανίλιας τα 9.1 εκατομμύρια κιλά. Κατά συνέπεια η χρήση ενός σπάνιου πόρου όπως το καστόριο για τη προσθήκη γεύσης σε συγκεκριμένα τρόφιμα θα μείωνε τη διαθεσιμότητα τους και θα αύξανε κατακόρυφα τη τιμή τους.

Σε κάθε περίπτωση ωστόσο το καστόριο είναι αναγνωρισμένο ως ασφαλή ουσία προς κατανάλωση από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) ενώ έχει εξεταστεί και από σχετική μελέτη στο επιστημονικό περιοδικό “International Journal of Toxicology” η οποία επιβεβαίωσε ότι η ουσία είναι απόλυτα ασφαλής για τους ανθρώπους. [πηγή 1][πηγή 2]

Τι είναι όμως η κοχενίλη;

«Η κοχενίλη είναι μια κόκκινη χρωστική που προέρχεται από θηλυκά έντομα είδους σκαθαριού, αφού προηγουμένως ψηθούν και μετατραπούν σε σκόνη ή απομονωθεί χημικά η δραστική ουσία. Η ειρωνεία και η υποκρισία της όλης κατάστασης είναι ότι στις οδηγίες αναφέρεται να το αποφεύγουν οι χορτοφάγοι, καθόσον πρόκειται για ζωικό οργανισμό, αν βέβαια γνωρίζουν τι είναι η κοχενίλη. Έτσι, ένας χορτοφάγος μπορεί να φάει μέχρι και πεντακόσια ψημένα σκαθάρια, χωρίς να το γνωρίζει. Η κοχελίνη επιτρέπεται ως πρόσθετο σε αλκοολούχα ποτά, παγωτά, προϊόντα αρτοποιίας (π.χ. διάφορα κρουασάν, μπισκότα, κέικ, γκοφρέτες κ.λπ.), στιγμιαίες σούπες σε φακελάκια, γλυκά, ζελέ, μαρμελάδες για να δίνει κόκκινο χρώμα ή αποχρώσεις κόκκινου σε αυτά τα προϊόντα»…

Αυτό το σημείο του άρθρου είναι πρακτικά αληθές. Η κοχενίλη (Dactylopius coccus) είναι ένα έντομο το οποίο βρίσκεται κυρίως στην Νότια Αμερική αλλά απαντάται και σε κάποιες περιοχές της Βόρειας Αμερικής. Το έντομο αυτό παράγει μια ουσία η οποία ονομάζεται καρμινικό οξύ ως μέσο προστασίας από αρπακτικά. Αυτή την ουσία την αναμιγνύουμε με αργίλιο και άλατα ασβεστίου για να παράγουμε μια κόκκινη χρωστική η οποία είναι επίσης γνωστή με το όνομα κοχενίλη. Αυτή η ουσία χρησιμοποιείται ως χρωστική σε διάφορα τρόφιμα, κυρίως σε ζελατινώδη γλυκά και ποτά. [πηγή]

Η ουσία είναι ασφαλής για ανθρώπινη κατανάλωση όπως αναφέρεται από τον FDA και τις αρμόδιες αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ωστόσο ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να είναι αλλεργικοί στην ένωση και συνεπώς βάση νόμου όλα τα προϊόντα που περιέχουν κοχενίλη πρέπει να το δηλώνουν στην ετικέτα με τα συστατικά. [πηγή 1][πηγή 2]

Ωστόσο η έκφραση “ένας χορτοφάγος μπορεί να φάει μέχρι και πεντακόσια ψημένα σκαθάρια, χωρίς να το γνωρίζει” είναι ιδιαίτερα παραπλανητική καθώς δε προστίθενται πτώματα εντόμων στα προαναφερθέντα τρόφιμα αλλά μια συγκεκριμένη χημική ένωση η οποία προέρχεται από αυτά τα έντομα και η οποία επιδέχεται συγκεκριμένη διαδικασία καθαρισμού πριν χρησιμοποιηθεί.

Και σε ό,τι αφορά το κρέας, ο Νίκος Κατσαρός αναφέρει: «Για το κρέας και τα κρεατοσκευάσματα υπάρχει μια σειρά εξωτικών χρωστικών που χρησιμοποιούνται. Πριν μερικά χρόνια, όταν ήμουν πρόεδρος στον ΕΦΕΤ, αποσύρθηκε μια κόκκινη χρωστική, η Red 2G, Ε128, που έμπαινε σε λουκάνικα, έτοιμα μπιφτέκια, ζαμπόν και κάθε είδους κρεατοσκευάσματα, διότι ήταν ύποπτη για καρκινογενέσεις».

Όντως η ένωση Red 2G κρίθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Ασφάλειας Τροφίμων ως δυνητικά καρκινογόνα λόγω του ότι μεταβολίζεται στην ένωση ανιλίνη η οποία μπορεί να προκαλέσει μεταλλάξεις στον ανθρώπινο οργανισμό. Ωστόσο στην ίδια την αναφορά εξηγείται ότι αυτό το βήμα είναι προληπτικό καθώς ο μηχανισμός με τον οποίο η εν λόγω ένωση μεταβολίζεται και απορροφάται από τον οργανισμό δεν ήταν πλήρως κατανοητή κατά την έκδοση της έκθεσης. [πηγή]

Σε κάθε περίπτωση η ένωση όντως κρίθηκε δυνητικά επικίνδυνη και ως προληπτικό μέτρο απαγορεύτηκε η περαιτέρω χρήση της.

Για το σοκολατούχο γάλα, ο Νίκος Κατσαρός αναφέρει ότι «προκειμένου να μην πήζει το γάλα, οι παραγωγοί σοκολατούχου γάλακτος προσθέτουν κυτταρίνη, δηλαδή ξυλοπολτό. Ο συγκεκριμένος ξυλοπολτός δίνει επίσης το χαρακτηριστικό σοκολατούχο χρώμα».

Η κυτταρίνη αποτελεί συστατικό του κυτταρικού τοιχώματος των φυτικών κυττάρων και βρίσκεται σε κάθε φρούτο ή λαχανικό όπως φυσικά και στο ξύλο. Δεν είναι επομένως ξυλοπολτός, είναι κάτι που υπάρχει και στον ξυλοπολτό καθώς και εκεί υπάρχουν φυτικά κύτταρα. Όπως αναφέραμε και στο σημείο με τον ισχυρισμό για το τριμμένο τυρί η ασφάλεια της κυτταρίνης για χρήση σε βρώσιμα προϊόντα έχει ήδη εξεταστεί από τον FDA και η ουσία έχει κριθεί ασφαλής. [πηγή]

Αλλά έχουμε και συνέχεια… «Η σος μπάρμπεκιου παρασκευάζεται ως εξής: Καίγονται πριονίδια και στη συνέχεια προστίθενται νερό και φυτικό λάδι. Η καπνιστή γεύση που έχουν κάποιες τροφές προέρχεται από αυτή τη διαδικασία και χρησιμοποιούνται διαφορετικά είδη ξύλου».

H σος μπάρμπεκιου έχει πολλές διαφορετικές συνταγές αλλά η βάση στις περισσότερες είναι το ξύδι, ο πολτός ντομάτας ή η μαγιονέζα, κρεμμύδι, γλυκαντικά και μια ουσία που ονομάζεται υγρός καπνός. Σε αυτό το τελευταίο συστατικό κάνει αναφορά το υπό εξέταση άρθρο. Αυτό το συστατικό χρησιμοποιείται ως εναλλακτική μέθοδος αντί του ψησίματος στα κάρβουνα και παράγεται από την συμπύκνωση του καπνού που βγαίνει από το ξύλο. Κατα συνέπεια αυτό που περιγράφει το υπό εξέταση άρθρο είναι ένα συστατικό της σος μπάρμπεκιου όχι η διαδικασία με την οποία παράγεται η ίδια η σος.

Σε κάθε περίπτωση το εν λόγω συστατικό έχει κριθεί ασφαλές από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) ενώ σε αντίστοιχες μελέτες διεξήχθησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τα εν λόγω προϊόντα και πλέον επιτρέπεται η χρήση σε όσα πέρασαν την αξιολόγηση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλειας Τροφίμων. [πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3][πηγή 4][πηγή 5][πηγή 6][πηγή 7][πηγή 8][πηγή 9][πηγή 10][πηγή 11]

Από τα εξεταζόμενα προϊόντα δυο δεν πέρασαν τον έλεγχο του EFSA καθώς το ένα εκ των δυο εμφάνισε ασαφή αποτελέσματα και το άλλο ελαφριά γενοτοξικότητα (ικανότητα μιας χημικής ένωσης να προκαλέσει βλάβες στο γενετικό υλικό οι οποίες μπορεί δυνητικά να οδηγήσουν σε καρκινογένεση) σε in vivo μελέτες. [πηγή 1][πηγή 2]

Συμπέρασμα

Τα υπό εξέταση άρθρα αποτελούν συλλογή ισχυρισμών οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία αποτελούν διαστρεβλώσεις πραγματικών επιστημονικών δεδομένων με ελάχιστες ακριβείς αναφορές οι οποίες επίσης παρουσιάζονται με κινδυνολογική διατύπωση. Κανένα από τα συστατικά τα οποία αναφέρονται στα εν λόγω άρθρα και τα οποία βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε κυκλοφορία προς κατανάλωση δεν είναι επικίνδυνα για την υγεία των καταναλωτών, κάτι το οποίο έχει πιστοποιηθεί από τους αρμόδιους φορείς κατόπιν εξέτασης της δημοσιευμένης βιβλιογραφίας και των σχετικών μελετών όσων αφορά τις εν λόγω ενώσεις.

Κατά συνέπεια δε συντρέχει κανένας λόγος ανησυχίας για τη κατανάλωση των υπό εξέταση προϊόντων.