Δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι το στέλεχος Όμικρον προέκυψε λόγω του μαζικού εμβολιασμού

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφόρησε ο ισχυρισμός ότι η νέα παραλλαγή του κορωνοϊού SARS-CoV-2 με την ονομασία Όμικρον, οφείλεται στους μαζικούς εμβολιασμούς κατά της COVID-19. Ωστόσο, ο εν λόγω ισχυρισμός βασίζεται σε διαστρέβλωση των διαθέσιμων επιστημονικών δεδομένων.

Καταρχάς, ο ισχυρισμός εμφανίστηκε σε σειρά αναρτήσεων του Δημήτρη Αντωνίου, συνταξιούχου ιατρού, κατά την προώθηση βιβλίου του. Σε προηγούμενα άρθρα μας, έχουμε δείξει ότι ο κ. Αντωνίου έχει επανειλημμένα παραπληροφορήσει αναφορικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων κατά της COVID-19.

Παραδείγματα σχετικών αναρτήσεων στο Facebook:

Ο ισχυρισμός εμφανίστηκε και σε ανάρτηση του καρδιολόγου Κωνσταντίνου Αρβανίτη, ο οποίος παρομοίως παρουσιάζει μακρύ ιστορικό διάδοσης ψευδοεπιστημονικών ισχυρισμών κατά των εμβολίων της COVID-19.

Τον εν λόγω ισχυρισμό αναπαρήγαγε και ο ερευνητής Κωνσταντίνος Φαρσαλινός, ο οποίος παλιότερα είχε δηλώσει (από το 7:59) τηλεοπτικά ότι ο εμβολιασμός μπορεί να προκαλέσει την επόμενη μετάλλαξη, με την αιτιολογία ότι τα παρόντα εμβόλια είναι «μη αποστειρωτικά». Ο κ. Φαρσαλινός είχε εκφράσει και κατά το παρελθόν επιφυλάξεις κατά των εμβολίων της COVID-19.

Πρόσφατα, ο κ. Φαρσαλινός βρέθηκε στο επίκεντρο αντιπαράθεσης, καθώς ανακλήθηκε δημοσίευση της ερευνητικής ομάδας του που υποστήριζε ότι το κάπνισμα μπορεί να προστατέψει από την COVID-19. Η ανάκληση έλαβε χώρα αφού αποκαλύφθηκαν αδήλωτες οικονομικές σχέσεις μελών της ομάδας του με την καπνοβιομηχανία, ενώ στην επιστημονική κοινότητα εδραιωνόταν ότι αντιθέτως, το κάπνισμα αυξάνει ιδιαίτερα το ρίσκο βαριάς νόσησης COVID-19.

Τι ισχύει

Στις 25-11-2021, η κυβέρνηση της Μποτσουάνα εξέδωσε δελτίο τύπου, το οποίο ανέφερε τον πρώτο εγχώριο εντοπισμό του νέου στελέχους B.1.1.529 του κορωνοϊού, που μετέπειτα ονομάστηκε Όμικρον. Τα πρώτα καταγεγραμμένα κρούσματα αφορούσαν 4 άτομα που ήταν πλήρως εμβολιασμένα κατά της COVID-19. Ενώ ο κ. Αρβανίτης ισχυρίζεται πως αυτή η παρατήρηση υποστηρίζει ότι ο εμβολιασμός οδήγησε στην εμφάνιση του Όμικρον, ο συλλογισμός του είναι αβάσιμος.

Στην ανασκόπηση των διαθέσιμων δεδομένων μέχρι και τις 28-11-2021, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανέφερε ότι το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα του Όμικρον που είχε μέχρι στιγμής γνωστοποιηθεί, προερχόταν από τη Νότια Αφρική και είχε εξεταστεί 2 εβδομάδες νωρίτερα από τα 4 προαναφερθέντα πρόσωπα, στις 9-11-2021. Όπως θα δούμε, το πλέον αναμενόμενο είναι ότι το στέλεχος είχε εμφανιστεί ακόμη νωρίτερα, σε κάποιον μέχρι στιγμής άγνωστο ασθενή και τοποθεσία.

Ένας από τους πρώτους ερευνητές που γνωστοποίησε την εμφάνιση του Όμικρον, ο Dr. Tom Peacock, μετέπειτα κοινοποίησε τη σχετική ανασκόπηση του αναγνωρισμένου ιολόγου Trevor Bedford. Όπως έδειξε ο Dr. Bedford, το στέλεχος Όμικρον δε σχετίζεται με τις υπόλοιπες γνωστές παραλλαγές του SARS-CoV-2 που κυκλοφορούν, αλλά η πιο πρόσφατη γνωστή συγγένειά του, αφορά στέλεχος που κυκλοφορούσε τον Ιούνιο του 2020. Αυτή η παρατήρηση εξακολουθεί να ισχύει μέχρι και τις 3-12-2021 που γράφεται το παρόν άρθρο, σύμφωνα με την καθιερωμένη πλατφόρμα γονιδιωματικής επιτήρησης Nextstrain, που μεταξύ άλλων συνδιαχειρίζεται ο Dr. Bedford.

Όπως εξήγησε ο Dr. Bedford, το γεγονός ότι το Όμικρον καταγράφηκε ξαφνικά και φέρει τόσες πολλές διαφορετικές μεταλλάξεις, υποδεικνύει είτε ότι το στέλεχος αυτό εξαπλωνόταν για καιρό σε περιοχές χωρίς ικανή γονιδιωματική επιτήρηση, ή ότι μεταλλασόταν για καιρό εντός κάποιου ανοσοκατεσταλμένου ατόμου, προτού εξέλθει και αρχίσει να μολύνει το γενικό πληθυσμό.

Η μαζική εμφάνιση νέων μεταλλάξεων κατά τη μακροχρόνια λοίμωξη COVID-19 σε ανεμβολίαστους ανοσοκατεσταλμένους, έχει τεκμηριωθεί αρκετές φορές μέχρι τώρα. Δεδομένου ότι η γεωγραφική περιοχή όπου εμφανίστηκε αρχικά το Όμικρον μαστίζεται και από επιδημία του AIDS, οι περισσότεροι ειδικοί έχουν θεωρήσει ότι αυτή είναι η πιθανότερη εξήγηση για τη ξαφνική εμφάνιση του νέου στελέχους. [πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3][πηγή 4][πηγή 5][πηγή 6][πηγή 7][πηγή 8]

Για σχετικές πληροφορίες, ήρθαμε σε επικοινωνία με την Dr. Emma Hodcroft, συνδιαχειρίστρια στις πλατφόρμες Nextstrain και CoVariants για την παρακολούθηση των μεταλλάξεων του SARS-CoV-2. Η ίδια θεώρησε ότι δε μπορούσε ακόμα να αποκλειστεί ένα σενάριο στο οποίο το Όμικρον έφτασε στη σημερινή της μορφή και μέσω της επαφής με κάποιον εμβολιασμένο πληθυσμό. Η αβεβαιότητα αυτή οφείλεται στο ότι ακόμα η έρευνα για το Όμικρον βρίσκεται στα πρώτα της βήματα, και ορισμένες χώρες στη γεωγραφική περιοχή όπου εμφανίστηκε το στέλεχος, δε διαθέτουν ουσιαστική γονιδιωματική επιτήρηση ώστε να μπορέσει άμεσα να αποσαφηνιστεί η εξελικτική διαδρομή του.

Ωστόσο, η Dr. Hodcroft εκτίμησε ότι ο εμβολιασμος ήταν ιδιαίτερα απίθανο να είχε εμπλακεί στην εμφάνιση των εν λόγω μεταλλάξεων, καθώς τα ποσοστά εμβολιασμού στην επίμαχη γεωγραφική περιοχή ήταν μικρά. Θεώρησε πιθανότερο οι εν λόγω μεταλλάξεις να προκλήθηκαν από προσπάθεια διαφυγής της χαμηλότερης προστασίας που αναπτύσσεται έπειτα από τη νόσηση, καθώς παράλληλα, εκτιμάται ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Νότιας Αφρικής είχε ήδη νοσήσει στα προηγούμενα κύματα της πανδημίας.

Σε σχετικές συνεντεύξεις του επιστημονικού περιοδικού Science, προέκυψε τέλος η πρόταση ότι το Όμικρον θα μπορούσε να είχε μεταλλαχθεί μέσα σε ένα ανοσοκατεσταλμένο ή μη ζώο αντί για άνθρωπο, ωστόσο δεν επρόκειτο για θέση με ευρεία υποστήριξη. Συνολικά, κανένας ειδικός δεν πρότεινε ότι η αιτία θα μπορούσε να αφορά τους μαζικούς εμβολιασμούς, ενώ αντίθετα, ορισμένοι θεωρούσαν ότι τα χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού επέτρεψαν στο Όμικρον να εμφανιστεί.

Σε παλιότερο άρθρο μας είχαμε εξηγήσει πως, καθώς ο SARS-CoV-2 θα γίνει ενδημικός, θα μπορέσουν να επιβιώσουν μόνο οι παραλλαγές του που θα παρέχουν επαρκές πλεονέκτημα εξάπλωσης. Αυτό το φαινόμενο εμφάνισης νέων στελεχών αποτελεί μονόδρομο, με ή χωρίς εμβολιασμό κατά του SARS-CoV-2. Ωστόσο, όπως είχαμε αναφέρει, οι θεσμοί υγείας ΠΟΥ και CDC, μαζί με μια προκαταρκτική διεθνή ανάλυση, υποστήριζαν ότι ο εμβολιασμός ελαττώνει δραματικά το εν λόγω φαινόμενο, καθώς περιορίζει όσο το δυνατόν περισσότερο τον SARS-CoV-2 από το να πειραματιστεί και να δημιουργήσει νέες επικίνδυνες μεταλλάξεις.

Ενδεικτικά, σε πρόσφατο άρθρο μας δείξαμε ότι ο πλήρης εμβολιασμός με Pfizer/BioNTech στους 3 μήνες και σε χώρους αμιγώς εμβολιασμένων, εκτιμάται ότι αποτρέπει κατά 95% τα κρούσματα του ιδιαίτερα μεταδοτικού στελέχους Δέλτα, που ακόμα επικρατεί διεθνώς. Αντιθέτως, και τα 4 στελέχη ανησυχίας του κορωνοϊού προ του Όμικρον, είχαν εντοπιστεί πριν την έναρξη των μαζικών εμβολιασμών, ως αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης εξάπλωσης του SARS-CoV-2. Καθίσταται σαφές λοιπόν, γιατί η καθιερωμένη θέση στην επιστημονική κοινότητα και ως προς τον περιορισμό των μεταλλάξεων, είναι υπέρ του μαζικού εμβολιασμού.

Θα εξετάσουμε επίσης τον ισχυρισμό του κ. Φαρσαλινού, κατά τον οποίο τα εμβόλια δεν παρέχουν αποστειρωτική ανοσία, και έτσι θα μπορούσαν να επιτρέπουν στον SARS-CoV-2 να συνεχίζει να αναπαράγεται και να μεταλλάσεται ελεύθερα, χωρίς οι ασθενείς να το αντιλαμβάνονται. Στην πραγματικότητα, οι δύο εκτενέστερες μελέτες σε τυχαιοποιημένους πληθυσμούς εμβολιασμένων και μη ατόμων, οι οποίες έχουν διεξαχθεί από βρετανικούς θεσμούς υγείας, έχουν δείξει πολύ παρόμοια προστασία από ασυμπτωματική μόλυνση και συνολική προστασία από την COVID-19, η οποία καλύπτει και το στέλεχος Δέλτα. Αυτό θα πει πως μέχρι στιγμής, ο εμβολιασμός συχνά εξαλείφει τον SARS-CoV-2 και δεν τον αφήνει να μεταλλάσεται, ενώ επιπλέον περιορίζει ανάλογα και την εμφάνιση των ασυμπτωματικών λοιμώξεων. Ευρύτερα, οι ασυμπτωματικές λοιμώξεις που λαμβάνουν χώρα δε συνιστούν σημαντική κινητήρια δύναμη μεταλλάξεων, καθώς είναι πολύ λιγότερο μεταδοτικές από τις συμπτωματικές.

Επιπλέον, ο κ. Φαρσαλινός επικαλείται μια προκαταρκτική μελέτη, που μοντελοποιεί το πώς θα μπορούσαν να επικρατήσουν μεταλλαγμένα στελέχη του SARS-CoV-2 μέσω σποραδικών μεταλλάξεων, σε έναν πληθυσμό που απέκτησε αντισώματα είτε από νόσηση είτε από εμβολιασμό. Στην πραγματικότητα όμως, η μελέτη δεν εξηγεί με κανέναν τρόπο την εμφάνιση του στελέχους Όμικρον, καθώς αναφέρει ως πιο πιθανή την επικράτηση ενός νέου στελέχους με μία ή δύο μεταλλάξεις, και θεωρεί πρακτικά αδύνατη την επικράτηση στελεχών με 4 μεταλλάξεις και άνω μέσω των ίδιων μηχανισμών. Αντίθετα, το στέλεχος Όμικρον παρουσιάζει δεκάδες μεταλλάξεις, με αρκετές απ’ αυτές να έχουν εντοπιστεί πολύ σπάνια ή και ποτέ προηγουμένως. Όπως προαναφέραμε, αυτές οι παρατηρήσεις εξηγούνται πολύ πιο εύκολα μέσω μιας χρόνιας λοίμωξης κάποιου ανοσοκατεσταλμένου ατόμου. Τα παραπάνω επισήμανε και ο ερευνητής Γιώργος Μανουσάκης στα σχόλια της δημοσίευσης του κ. Φαρσαλινού.

Τέλος, είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι ως απάντηση στην εμφάνιση του Όμικρον, οι θεσμοί υγείας ΠΟΥ, CDC και ECDC, έχουν συστήσει, μεταξύ άλλων, την επιτάχυνση του εμβολιαστικού προγράμματος και της χορήγησης αναμνηστικών δόσεων κατά της COVID-19. Το Όμικρον οδήγησε επίσης αρκετούς ειδικούς στην υποστήριξη της μαζικής χορήγησης αναμνηστικών δόσεων, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις τους.

Συμπέρασμα

Ο ισχυρισμός ότι η εμφάνιση του στελέχους Όμικρον οφείλεται στους μαζικούς εμβολιασμούς κατά της COVID-19, είναι αβάσιμος και βασίζεται σε ψευδοεπιστημονικά επιχειρήματα. Η μαζική εμφάνιση νέων μεταλλάξεων κατά τη μακροχρόνια λοίμωξη COVID-19 σε ανεμβολίαστους ανοσοκατεσταλμένους, έχει τεκμηριωθεί αρκετές φορές μέχρι τώρα. Δεδομένου ότι η γεωγραφική περιοχή όπου εμφανίστηκε αρχικά το Όμικρον μαστίζεται και από επιδημία του AIDS, οι περισσότεροι ειδικοί έχουν θεωρήσει ότι αυτή είναι η πιθανότερη εξήγηση για τη ξαφνική εμφάνιση του Όμικρον. Η επόμενη πιο πιθανή εξήγηση, είναι η προσπάθεια διαφυγής κάποιου προηγούμενου στελέχους του κορωνοϊού από τη φυσική ανοσία που είχε αναπτυχθεί στην αντίστοιχη περιοχή.

Η πιθανότητα επιρροής της εμβολιαστικής κάλυψης δε μπορεί να αποκλειστεί ακόμη με τα προκαταρκτικά δεδομένα, ωστόσο θεωρείται απίθανη, καθώς η κάλυψη ήταν ιδιαίτερα μικρή στην εν λόγω περιοχή. Η καθιερωμένη θέση στην επιστημονική κοινότητα είναι ότι ο εμβολιασμός αποτρέπει κατά το δυνατόν την εμφάνιση νέων στελεχών του κορωνοϊού, περιορίζοντας το διαθέσιμο εξελικτικό χώρο του ιού. Ενδεικτικά, και τα 4 προηγούμενα στελέχη ανησυχίας του SARS-CoV-2 εμφανίστηκαν πριν τους μαζικούς εμβολιασμούς, λόγω της ανεξέλεγκτης εξάπλωσής του.