Δεν αποδείχθηκε από τα μεταδεδομένα του βίντεο ότι η ταφή σε ομαδικό τάφο στο Κουπιάνσκ έγινε από Ουκρανούς

Κυκλοφόρησε στο Facebook ο ισχυρισμός πως αποδεικνύεται από τα μεταδεδομένα ενός βίντεο με ταφή αμάχων σε ομαδικό τάφο, που ανάρτησε στην πλατφόρμα Telegram πρώην επικεφαλής του Τάγματος Αζόφ, ότι αυτό το βίντεο ελήφθη στις 9 Οκτωβρίου 2022 και ότι πρόκειται για ουκρανικά αντίποινα στο Κουπιάνσκ της ανατολικής Ουκρανίας. Ωστόσο, ο εν λόγω ισχυρισμός δεν βασίζεται σε πραγματικά στοιχεία.

Συγκεκριμένα, ο ισχυρισμός διαδόθηκε από την Ιωάννα Υψηλάντη και αναπαρήχθη από ιστοσελίδες όπως το press-gr.com.

Τι ισχύει

Ο ισχυρισμός κυκλοφορεί στο διαδίκτυο από τον Οκτώβριο του 2022 και αφορά το εξής βίντεο [ΠΡΟΣΟΧΗ, ΣΚΛΗΡΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ]:

Αφορμή αποτέλεσε μία ανάρτηση του Μαξίμ Ζόριν (Maksym Zhorin), πρώην διοικητή του Συντάγματος Αζόφ (βλ. Τάγμα Αζόφ) στις 14:12 (ώρα Ελλάδος) της 9 Οκτωβρίου 2022, όταν και ανάρτησε το ανωτέρω βίντεο αναφέροντας τα εξής:

Στο κατεχόμενο ακόμη Κουπιάνσκ, επαρχία Χαρκόβου. Άμαχοι. Θα εκδικηθούμε!

Το βίντεο ελήφθη από τηλέφωνο εισβολέα

Η ανάρτηση υπέστη επεξεργασία λίγο αργότερα (στις 15:58 ώρα Ελλάδος) για να αναφερθεί η προέλευση του βίντεο. Προστέθηκε, συγκεκριμένα, η δεύτερη παράγραφος, που περιέχει παραπομπή σε προγενέστερη ανάρτηση άλλου καναλιού Telegram, για την οποία θα γίνει λόγος παρακάτω.

Η ανάρτηση εννοεί ότι το βίντεο δείχνει την ταφή πτωμάτων αμάχων στην περιοχή του Κουπιάνσκ και ελήφθη από μέλος των δυνάμεων κατοχής μέσω κινητού τηλεφώνου. Σύμφωνα, ωστόσο, με ορισμένους χρήστες του διαδικτύου, υπάρχουν αποδείξεις ότι το βίντεο δείχνει στην πραγματικότητα πράξεις των ιδίων των Ουκρανών μετά την ανακατάληψη του Κουπιάνσκ ως αντίποινα κατά αμάχων.

Η επιχειρηματολογία, με επίκληση των μεταδεδομένων του βίντεο που ανήρτησε ο Μαξίμ Ζόριν στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης Telegram ως απόδειξης πως το βίντεο ελήφθη στις 09 Οκτωβρίου 2022, χρησιμοποιήθηκε και σε άρθρο στον ιστότοπο waronfakes.com (Ρωσσικά: войнасфейками.рф / WarOnFakes).

Σε αυτήν την ανάλυση, υποστηρίχθηκε ότι τα μεταδεδομένα του βίντεο της ανάρτησης υποδεικνύουν ότι ελήφθη στις 13:24 της ίδιας ημέρας, περίπου μισή ώρα πριν την ανάρτηση (στις 14:12) του Ζόριν. Σχολιάστηκε επίσης ότι οι Ρώσοι είχαν αποχωρήσει από το Κουπιάνσκ ήδη πολύ νωρίτερα. Tο βίντεο, λένε, προφανώς ελήφθη με φθινοπωρινό καιρό, τυπικό για αρχές Οκτωβρίου, σε αντίθεση με φωτογραφίες ουκρανικών πηγών κατά την ανακατάληψη του Κουπιάνσκ με διαφορετική βλάστηση.

Ακριβώς την ίδια επιχειρηματολογία χρησιμοποίησε επισήμως και το Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας όταν, στις 25 Οκτωβρίου 2022, ανάρτησε το εξής βίντεο στο Twitter, προσπαθώντας να διαψεύσει ότι έχει ευθύνη για εγκλήματα στην Μπούτσα, στο Ιζιούμ και στο Κουπιάνσκ (για το οποίο επιχείρησε να καταρρίψει την αξιοπιστία του υπό εξέταση βίντεο):

Όπως έχει ήδη αναλυθεί από οργανισμούς διασταύρωσης ειδήσεων, όπως οι ιταλικοί Open Online και Facta News, δεν υπάρχουν πραγματικές αποδείξεις για την υποστήριξη του ρωσικού ισχυρισμού.

Μεταδεδομένα

Στο άρθρο του waronfakes.com επισυνάφθηκε το εξής στιγμιότυπο οθόνης από την ανάλυση των μεταδεδομένων (metadata) του βίντεο που αναρτήθηκε στο κανάλι του Ζόριν, όπου φαίνεται, στη ρωσσική γλώσσα, ως χρόνος «δημιουργίας» του βίντεο «9 Οκτωβρίου 2022, Κυριακή, [ώρα] 13:24»:

Όπως θα δούμε παρακάτω, τα μεταδεδομένα ενός βίντεο που έχει αναρτηθεί στο Telegram δεν αποτελούν απόδειξη του χρόνου λήψης του.

Kαταρχάς, το βίντεο στο κανάλι του Μαξίμ Ζόριν δεν ήταν καν η χρονικά πρώτη ανάρτηση με το εν λόγω βίντεο.

Ξεκινώντας από τη δεύτερη παρατήρηση, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ζόριν παρέθεσε ως πηγή ανάρτηση του καναλιού Telegram @catars_is («Катарсис ✙», λέξη που προέρχεται από το ελλ. κάθαρσις), που είχε πραγματοποιηθεί νωρίτερα.

Η εν λόγω ανάρτηση έγινε στις 13:26 (ώρα Ελλάδος) την ίδια ημέρα, και ανέφερε τα εξής:

Λάβαμε ένα βίντεο από το Κουπιάνσκ πριν την ανακατάληψή του.

Πώς τα ρωσικά γουρούνια κατέστρεψαν τον ουκρανικό άμαχο πληθυσμό

Σε προσπάθειά μας να ελέγξουμε τα μεταδεδομένα του βίντεο, πραγματοποιήσαμε λήψη μέσω του Telegram Desktop αφενός του αρχείου βίντεο από την ανάρτηση του Ζόριν και αφετέρου από την ανάρτηση του @catars_is. Το αποτέλεσμα ήταν η λήψη, σε αμφότερες τις περιπτώσεις, ενός αρχείου με ίδιο προεπιλεγμένο όνομα (IMG_3141.MP4), και τα ίδια μεταδεδομένα.

Από τα μεταδεδομένα απουσιάζουν στοιχεία που θα υποδείκνυαν την τοποθεσία και συσκευή λήψης, ενώ ως χρόνος δημιουργίας (track create date / media create date) αναφέρεται 09 Οκτωβρίου 2022, 10:24:26 σε μη προσδιοριζόμενη ζώνη ώρας.

Στο στιγμιότυπο από το waronfakes.com που παρατέθηκε παραπάνω, αναφέρεται δημιουργία αρχείου 09 Οκτωβρίου 2022, 13:24. Αυτό θα μπορούσε να εξηγείται από τη διαφορά 3 ωρών της ώρας Μόσχας από την Συντονισμένη Παγκόσμια Ώρα (UTC). Το όνομα αρχείου στο στιγμιότυπο υποδεικνύει την αποθήκευση του βίντεο (VID) σε συσκευή στις 09/10/2022, ώρα 15:02.

Με παρόμοιο τρόπο (VID_20221009_ …. .MP4) αποθηκεύτηκε αρχείο βίντεο της ανάρτησης του Ζόριν σε κινητό τηλέφωνο του David Puente, fact checker στο ιταλικό Open Online, όταν το δοκίμασε στις 09/10/2022. Σε προσπάθειά μας να αποθηκεύσουμε το βίντεο από την ίδια ανάρτηση σε κινητό τηλέφωνο στις 14/11/2022, δεν αποκτήθηκε όνομα με τον ίδιο τρόπο, αλλά ένα άλλο, τυχαίο (2_5339323799869333687.mp4). Τα μεταδεδομένα φαίνονταν ίδια με τα παραπάνω.

Όπως αναφέρεται στο editprivacy.com, και επιβεβαιώσαμε οι ίδιοι δοκιμάζοντας με τον ίδιο τρόπο, όταν αποστέλλει ένας χρήστης του Telegram μία φωτογραφία προς έναν άλλο χρήστη της εφαρμογής, η φωτογραφία υφίσταται επεξεργασία – συμπίεση από την εφαρμογή. Κάτι ανάλογο συμβαίνει στα βίντεο.

Πράγματι, όταν αποστείλαμε το βίντεο μέσω Telegram Desktop στη συνομιλία saved messages στις 13/11/2022, το «αρχικό» μας βίντεο (2_5339323799869333687.mp4), μεγέθους 619 kb, είχε συμπιεστεί ελαφρώς (διαφοροποίηση στο Media Data Size) και ως ημερομηνία δημιουργίας του νέου βίντεο αναφέρεται η 13/11/2022, η ημέρα αποστολής του μηνύματος, και όχι η 09/10/2022, όπως του αρχείου προέλευσης.

Αντίστοιχα, αν πραγματοποιήσει κανείς λήψη μέσω Telegram του αρχείου βίντεο με το ίδιο οπτικοακουστικό υλικό από αναρτήσεις την ίδια ημέρα άλλων ουκρανικών καναλιών, όπως jenya_zub_live_news και kupzradnuku (ώρα 14:46 και 14:54), θα διαπιστώσει ότι τα μεταδεδομένα τους αναφέρονται σε διαφορετική χρονική στιγμή δημιουργίας, σε σύγκριση με το βίντεο στο κανάλι του Ζόριν και μεταξύ τους.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η επίκληση των μεταδεδομένων ενός αρχείου βίντεο που έχει διαμοιραστεί μέσω Telegram δεν αποτελεί ασφαλή απόδειξη για τον πραγματικό χρόνο λήψης του βίντεο.

Ένα δεύτερο βίντεο

Σε συνέχεια του υπό εξέταση βίντεο, που κυκλοφόρησε ευρέως ήδη από εκείνη την ημέρα στο διαδίκτυο, το κανάλι Telegram @catars_is προέβη την επομένη ημέρα (10/11/2022, ώρα 20:37) στη δημοσιοποίηση ενός δευτέρου, σύντομου, βίντεο από το ίδιο σημείο, όπου διακρίνονται δύο στρατιώτες να οδηγούν έναν άνδρα πισθάγκωνα. Είναι εμφανή τα ίδια πτώματα στο σκαμμένο λάκκο, αριστερότερα ένας άνθρωπος με μαύρη μπλούζα, στη μέση ένας άνθρωπος με πορτοκαλί μπουφάν και τζιν παντελόνι, δεξιότερα ένας άνθρωπος με λευκό ένδυμα.

ΠΡΟΣΟΧΗ – ΣΚΛΗΡΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ

Στην ανάρτησή τους, ανέφεραν μεταξύ άλλων τα εξής:

Και τώρα, αφού όλα τα ρωσικά αποβράσματα εξέφρασαν τις απόψεις τους και διαστρέβλωσαν ό,τι ήταν δυνατό (από τα λόγια του Zhorin για «αντίποινα» μέχρι το περιεχόμενο του βίντεο γενικά) – να η αρχή του βίντεο, όπου ο τύπος οδηγείται σε εκτέλεση. Οι Ρώσοι φαίνονται ξεκάθαρα. (…)

Προσοχή! Δεν μπορούμε να δημοσιεύσουμε την πλήρη έκδοση [του βίντεο] γιατί αυτή τη στιγμή βρίσκεται υπό διερεύνηση.

Σχετικά με την ταυτοποίηση των στρατιωτικών που απεικονίζονται στο βίντεο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο ένας φέρει στο δεξί του μπράτσο ένα έμβλημα που παραπέμπει στα ρωσικά χρώματα (λευκό, μπλε, κόκκινο), και ο άλλος στο δεξί του πόδι έχει κόκκινο διακριτικό χρώμα, που συνήθως φέρουν στο μέτωπο οι Ρώσοι στρατιώτες – οι Ουκρανοί φέρουν κίτρινο ή κυανό διακριτικό περιβραχιόνιο.

Παρότι επισημάνθηκε από ορισμένους χρήστες του Twitter ότι το βίντεο έχει υποστεί επεξεργασία ώστε να προστεθεί το κόκκινο διακριτικό ύφασμα στον έναν εκ των δύο στρατιωτών, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η κακή ποιότητα της εικόνας που προκύπτει από ζουμ στο σημείο αυτό δεν επιτρέπει την επιβεβαίωση του ισχυρισμού. Δεν υπάρχει, ωστόσο, καμία περαιτέρω ένδειξη προς αυτήν την κατεύθυνση. Όπως έχουμε επισημάνει στο παρελθόν όταν σε φιλοουκρανικές αναρτήσεις κυκλοφόρησε ένα βίντεο που τάχα αποκαλύπτει σκηνοθετημένη συνέντευξη του Πούτιν («το χέρι περνάει μέσα από το μικρόφωνο!»), η χαμηλή ποιότητα μιας εικόνας ή οπτικοακουστικού υλικού μπορεί να προκαλέσει αλλοιώσεις και οπτικές ψευδαισθήσεις.

Ασυνέπεια βλάστησης και χρόνου απελευθέρωσης

Στο άρθρο του WarOnFakes και στο βίντεο του ΥΠΕΞ της Ρωσίας αναφέρθηκε ότι, ενώ οι Ουκρανοί ανακοίνωσαν ανακατάληψη του Κουπιάνσκ νωρίς το Σεπτέμβριο, το βίντεο φαίνεται να έχει ληφθεί σε περιβάλλον προχωρημένα φθινοπωρινής βλάστησης – καιρικών συνθηκών («τυπικό σκηνικό για αρχές Οκτωβρίου».

Ως απόδειξη παρέθεσαν αναρτήσεις στις 10 και 12 Σεπτεμβρίου 2022, με τις οποίες είχαν δημοσιευθεί πληροφορίες από ουκρανικές πηγές ότι οι Ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις εισήλθαν στα περίχωρα της πόλης Κουπιάνσκ και απελευθερώθηκε το κέντρο της πόλης.

Αυτό που παραλείπεται να αναφερθεί είναι ότι δεν είχαν απελευθερωθεί απευθείας όλες οι περιοχές της, παρά τον ποταμό Όσκιλ, πόλης Κουπιάνσκ και οι πέριξ αυτής, ούτε οι αναρτήσεις του εν λόγω βίντεο (που δεν παρέθεσαν π.χ. ακριβείς συντεταγμένες λήψης του βίντεο) αναφέρονται περιοριστικά στην πόλη Κουπιάνσκ, πρωτεύουσας της Επαρχίας Κουπιάνσκ, Περιφέρειας Χαρκόβου.

Ενδεικτικά, στις 18 Σεπτεμβρίου, σε έκθεση του Ινστιτούτου Μελέτης του Πολέμου αναφέρονταν ακόμη ένοπλες συγκρούσεις στην ανατολική όχθη του ποταμού Όσκιλ, ενώ οικισμοί στην ανατολική πλευρά του ποταμού, όπως το Κουπιάνσκ-Βουζλόβιϊ και η Κιβσάριφκα, αναφέρεται ότι απελευθερώθηκαν αργότερα, στις 27 Σεπτεμβρίου και 5 Οκτωβρίου, αντίστοιχα. Αντίστοιχη εικόνα σταδιακής προώθησης και εξασφάλισης θέσεων στην περιοχή φαίνεται και σε στιγμιότυπα από τον διαδραστικό χάρτη DeepState.

Ήδη πριν την κυκλοφορία του υπό συζήτηση βίντεο, είχαν δημοσιοποιηθεί πληροφορίες από τις Ουκρανικές αρχές ότι εντοπίστηκαν πτώματα αμάχων στην περιοχή του Κουπιάνσκ, πιθανώς εκτελεσθέντων ή βασανισθέντων.

Το επιχείρημα περί ασυνέπειας των ισχυρισμών για ευθύνη ρωσικών δυνάμεων και φωτογραφιών με μη έντονα φθινοπωρινή βλάστηση κατά την αποχώρηση Ρώσων από την πόλη είναι, συνεπώς, παραπλανητικό. Οι φωτογραφίες με αίθριο καιρό είχαν κυκλοφορήσει στις 10 Σεπτεμβρίου, ενώ στην ευρύτερη περιοχή του Κουπιάνσκ η απελευθέρωση εδαφών συνεχιζόταν τουλάχιστον ως τα τέλη του ιδίου μήνα με αρχές Οκτωβρίου.

Με βάση όλα τα δημόσια διαθέσιμα στοιχεία, δεν προκύπτουν άλλες ενδείξεις ότι το βίντεο σκηνοθετήθηκε από ουκρανικές στρατιωτικές δυνάμεις.

Συμπέρασμα

Ένα βίντεο που δείχνει ταφή μη στρατιωτικά ενδεδυμένων ανθρώπων σε ομαδικό τάφο στο Κουπιάνσκ, πόλη και περιοχή στην ανατολική Ουκρανία, και φέρεται να εντοπίστηκε σε κινητό τηλέφωνο μέλους των στρατιωτικών δυνάμεων κατοχής της Ρωσίας, έδωσε αφορμή για την κυκλοφορία παραπλανητικών ισχυρισμών στο διαδίκτυο.

Όπως επισήμως υποστηρίχθηκε από τη Ρωσία, το βίντεο δεν μπορεί να δείχνει σκηνή που εκτυλίχθηκε κατά την παρουσία εκεί ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων, καθώς τα μεταδεδομένα του βίντεο δείχνουν ότι ελήφθη στις 9 Οκτωβρίου 2022, την ημέρα που το ανήρτησε πρώην αρχηγός του Τάγματος Αζόφ, και ενώ οι Ρώσοι είχαν φύγει από την περιοχή από τις αρχές Σεπτεμβρίου, όταν η βλάστηση δεν ήταν έντονα φθινοπωρινή.

Ωστόσο, επειδή πρόκειται για βίντεο που κυκλοφόρησε μέσω του Telegram, και μάλιστα όχι με αρχική πηγή τον εν λόγω πρώην επικεφαλής του Αζόφ, δεν μπορούν να ληφθούν υπόψη τα μεταδεδομένα του αρχείου ως απόδειξη για το χρόνο λήψης του βίντεο. Κι αυτό, διότι η αποστολή αρχείων όπως φωρογραφίες και βίντεο μέσω της εφαρμογής συνεπάγεται τροποποίηση και συμπίεση των ψηφιακών δεδομένων. Τέλος, η ανακατάληψη της ευρύτερης περιοχής του Κουπιάνσκ συνεχιζόταν τουλάχιστον έως τα τέλη Σεπτεμβρίου.