Μεθοδολογία ελέγχου και επεξήγηση χαρακτηρισμών

Δεδομένου ότι το υλικό που καλούμαστε να διαχειριστούμε μπορεί να κυμαίνεται από τον έλεγχο μιας εικόνας με σκοπό την εξακρίβωση επεξεργασίας, μέχρι τον έλεγχο ψευδοϊατρικών ισχυρισμών, ή ακόμη και τον έλεγχο και την επεξήγηση ενός Σχεδίου Νόμου, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε πως υπάρχει μια και μοναδική μεθοδολογία που αρμόζει σε όλες τις περιπτώσεις.

Οι περισσότερες από τις ειδήσεις ή ισχυρισμούς που λαμβάνουμε προς έλεγχο, προέρχονται από τους αναγνώστες μας (δείτε εδώ πως μπορείτε να υποβάλετε ερώτημα), εξετάζονται από το πρώτο διαθέσιμο μέλος της συντακτικής μας ομάδας και κατόπιν από τον ιδρυτή, τον αρχισυντάκτη και τον συντονιστή της ιστοσελίδας μας.

Σε εβδομαδιαία βάση, λαμβάνουμε μερικές δεκάδες ως εκατοντάδες αιτήματα για έλεγχο ισχυρισμών-ειδήσεων, είτε μέσω μηνυμάτων στην σελίδα μας, είτε στην ομάδα μας στο Facebook. Η τελευταία έχει συσταθεί με βασικό σκοπό την εκπαίδευση των χρηστών σε τρόπους ελέγχου ισχυρισμών και διευθύνεται από εμάς. Ένα μέρος των ερωτημάτων που τίθενται έχει καλυφθεί από προηγούμενα άρθρα μας. Ένα μικρότερο αλλά σημαντικό μέρος αφορά ισχυρισμούς που δεν επιδέχονται ελέγχου, όπως προσωπικές απόψεις, σάτιρα κτλ. Ορισμένοι ισχυρισμοί δεν μπορούν να ελεγχθούν άμεσα, ή ελέγχονται μελλοντικά μόλις προκύψουν τα αναγκαία στοιχεία. Προτεραιότητα δίνεται σε ισχυρισμούς που προέρχονται από αναγνώστες μας, ισχυρισμούς που γνωρίζουν μεγάλη εξάπλωση και απήχηση, καθώς και ισχυρισμούς που στοχοποιούν συγκεκριμένα άτομα και ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες. Οι θεωρίες συνωμοσίας αποτελούν μια από τις σημαντικότερες πηγές παραπληροφόρησης στη χώρα μας και η ενασχόλησή μας με αυτές αποτελεί μέρος της αρθρογραφίας μας, ειδικά όταν αφορά θέματα υγείας, πχ εμβόλια.

Αφού βρεθεί ένα υποψήφιο θέμα λοιπόν, λαμβάνει χώρα αξιολόγηση από την υπόλοιπη ομάδα και αποφασίζεται εάν αυτό ταιριάζει στον ρόλο των Ελληνικά Hoaxes. Μετά, ένα μέλος αναλαμβάνει την προκαταρκτική έρευνα και γράφει ένα προσχέδιο των πραγματικών περιστατικών, το οποίο έπειτα θα ελεγχθεί για τυχόν λάθη και παραλήψεις και θα δημοσιευθεί. Τα στάδια της ανωτέρω διαδικασίας επιβλέπονται από την αρχισυνταξία του οργανισμού. Δείτε περισσότερα για τη διοικητική δομή εδώ.

Η έρευνά μας ξεκινά με (αν κριθεί αναγκαίο και όποτε είναι δυνατόν) την προσπάθεια να επικοινωνήσουμε με την αρχική πηγή του ισχυρισμού. Προσπαθούμε επίσης να επικοινωνήσουμε με άτομα και οργανισμούς που ενδέχεται να γνωρίζουν ή να έχουν σχετική εμπειρογνωμοσύνη στο συγκεκριμένο θέμα.

Έχουμε την τύχη και την τιμή να έχουμε στην διάθεσή μας πολλούς καταξιωμένους επιστήμονες από ένα μεγάλο εύρος ειδικεύσεων, οι οποίοι μας προσφέρουν αφιλοκερδώς τις γνώσεις τους (μια ενδεικτική λίστα τους βρίσκεται εδώ), χωρίς ωστόσο να έχουν λέγειν στην επιλογή της θεματολογίας. Επίσης χρησιμοποιούμε τακτικά τις πλέον αξιόπιστες πήγες (ειδησεογραφικά άρθρα, επιστημονικά και ιατρικά journals, επίσημα στατιστικά αρχεία κτλ) που έχουν σχέση με το υπό εξέταση θέμα και κάνουμε σαφή παραπομπή σε αυτές.

Τα δεδομένα που χρησιμοποιούμε προσπαθούμε πάντα να είναι τα πιο πολύπλευρα, αμερόληπτα, έγκριτα και πρόσφατα πάνω στο εκάστοτε θέμα που ερευνούμε. Πάντα προσπαθούμε να τα διασταυρώσουμε από πολλαπλές πηγές, και όταν υπάρχει κάποια αμφιβολία πάνω στο ζήτημα, το σημειώνουμε.

Επίσης, πάντα αποθηκεύουμε διαδικτυακά (archive) τα άρθρα κάθε πηγής που αναπαρήγαγαν ανακριβείς ισχυρισμούς, με πολλαπλό σκοπό: 

α) να μην προσφέρουμε κλικ και άρα οικονομικό κέρδος στις πηγές που συχνότατα γι’ αυτόν τον λόγο αναπαράγουν ανακριβείς ισχυρισμούς, 

β) να εξακολουθούμε να έχουμε πρόσβαση στην αρχική είδηση ακόμα και αν τροποποιηθεί ή διαγραφεί, 

γ) να υπάρχει ένα διαδικτυακό ιστορικό των πηγών που αναπαράγουν ανακριβείς πληροφορίες, και να είναι εφικτή μια εύκολη αναζήτηση για το ιστορικό του εκάστοτε μέσου.

Το τελικό άρθρο θα περάσει από τα χέρια τουλάχιστον ενός εκ των αρχαιότερων συντακτών. Αν τουλάχιστον ένας συντάκτης θεωρήσει ότι το οποιοδήποτε άρθρο δεν εμπίπτει στα πρότυπά μας, υπόκειται σε περαιτέρω αναθεώρηση και επανεξέταση ώστε να τα ικανοποιήσει προτού το άρθρο δημοσιευθεί.

Επισκόπηση της μεθοδολογίας που ακολουθείται στο πλαίσιο ελέγχου μια είδησης

Τα εργαλεία που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας ελεγκτής ειδήσεων προκειμένου να εξετάσει την ακρίβεια ενός δεδομένου ισχυρισμού και να εντοπίσει την πηγή προέλευσης είναι πολυάριθμα. Ωστόσο το πιο σημαντικό εργαλείο είναι η εδραίωση μιας προσωπικής μεθοδολογίας, μιας μορφής λίστας με βήματα που χρησιμοποιεί για να οργανώσει τη δουλειά του πιο αποτελεσματικά.

Όπως γνωρίζουν οι περισσότεροι ελεγκτές ειδήσεων, κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και συνεπώς η ύπαρξη μιας άκαμπτης σειράς βημάτων η οποία αξιοποιείται σε κάθε έλεγχο θα ήταν μη-παραγωγική. Ωστόσο η αξιοποίηση μια σειράς γενικών βημάτων η οποία θα δίνει και τη δυνατότητα ευελιξίας στον εκάστοτε ελεγκτή ειδήσεων μπορεί να βοηθήσει στο να περιορίζεται ο χρόνος που χρησιμοποιείται σε κάθε ανάλυση.

Για να καταστήσουμε τη διαδικασία όσο πιο απλή γίνεται θα παρουσιάσουμε ένα γενικό πλάνο εργασίας σε μορφή βημάτων.

Βήμα 1ο: Εντοπισμός δυνητικά ύποπτου υλικού:

Σε κάθε μορφή πληροφορίας που εξετάζουμε, είτε πρόκειται για άρθρο, φωτογραφία ή βίντεο, μπορούμε να αναζητήσουμε συγκεκριμένες λεπτομέρειες οι οποίες μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως το υλικό που εξετάζουμε μπορεί να μην είναι έγκυρο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι τίτλοι με κεφαλαία γράμματα και έντονα συναισθηματική γλώσσα, η απουσία αρθρογράφου, η πρόταση για άμεση κοινοποίηση και ούτω καθεξής. Αυτές οι λεπτομέρειες δε καθιστούν αυτόματα το υπό εξέταση υλικό ψευδές απλά δεδομένου του τεράστιου όγκου πληροφοριών με τον οποίο ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή, μπορούν να λειτουργήσουν ως σημάδια για να εντοπίσουμε δυνητικά ύποπτο υλικό το οποίο χρίζει περαιτέρω ανάλυσης. Με αυτό το τρόπο εν ολίγοις μπορούμε να εξοικονομήσουμε χρόνο στην αναζήτηση υλικού προς εξέταση.

Βήμα 2ο: Ανάλυση του περιεχομένου:

Αφού επιλέξουμε το υλικό που θέλουμε να αξιολογήσουμε, εξετάζουμε προσεκτικά το περιεχόμενο κρατώντας μια μικρή λίστα με όλους τους ισχυρισμούς που γίνονται εντός ώστε να τους ελέγξουμε ξεχωριστά. Σε περίπτωση που αυτό είναι εφικτό ή αναγκαίο επικοινωνούμε με την αρχική πηγή του προς εξέταση ισχυρισμού ώστε να συμπεριλάβουμε δηλώσεις ή σχόλια που θα είναι χρήσιμα στο άρθρο μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μπορούμε να δούμε εδώ.

Βήμα 3ο: Έρευνα στο οπτικοακουστικό υλικό:

Στη περίπτωση που το υλικό στο οποίο δουλεύουμε είναι ένα άρθρο το οποίο περιέχει εικόνες ή βίντεο σχετικά με τους ισχυρισμούς που γίνονται εντός του κειμένου πρέπει να εντοπίσουμε αν αυτό το οπτικοακουστικό υλικό σχετίζεται όντως με τους εν λόγω ισχυρισμούς.

Για τις εικόνες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την υπηρεσία Google Images η οποία μας επιτρέπει να βάλουμε μια εικόνα στη μηχανή αναζήτησης και να δούμε που και πότε έχει χρησιμοποιηθεί ξανά η εν λόγω εικόνα. Η διαδικασία είναι σχετικά απλή. Κατεβάζουμε την εικόνα είτε άμεσα είτε με λήψη στιγμιότυπου (screenshot), ανεβάζουμε την εικόνα στη σελίδα Google Images και η μηχανή αναζήτησης μας βγάζει άμεσα όλες τις σελίδες στις οποίες έχει εμφανιστεί η εν λόγω εικόνα. Αυτό το εργαλείο έχει φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο για περιπτώσεις στις οποίες το άρθρο που εξετάζαμε περιλάμβανε φωτογραφίες οι οποίες ήταν από πολύ παλαιότερη ημερομηνία από αυτή που ισχυριζόταν ο αρθρογράφος ή από φωτογραφίες οι οποίες δεν είχαν καμία σχέση με το περιστατικό που περιέγραφε ο αρθρογράφος.

Δυστυχώς δεν υπάρχει αντίστοιχη μηχανή αναζήτησης για βίντεο, ωστόσο ένας εύκολος τρόπος για να παρακάμψουμε αυτό το περιορισμό είναι να βγάλουμε στιγμιότυπα (screenshots) από διαφορετικά σημεία μέσα στο βίντεο και να τα ανεβάσουμε στο Google Images ώστε να εντοπίσουμε τη πηγή μέσω των thumbnails του βίντεο. Βάση εμπειρίας η αναζήτηση βίντεο είναι πιο δύσκολη από την αναζήτηση εικόνων, ωστόσο με επένδυση χρόνου τις περισσότερες φορές έχει βρεθεί η αρχική πηγή.

Αφού εντοπίσουμε τη πηγή της εικόνας ή του βίντεο, αν έχουν όντως παραποιηθεί ή αν το νόημα τους έχει αλλοιωθεί στο υπό εξέταση άρθρο, αρχειοθετούμε διαδικτυακά τη σελίδα που περιέχει το αρχικό βίντεο ή την εικόνα, κατεβάζουμε το βίντεο ώστε να το ενσωματώσουμε στο άρθρο μας (για τη περίπτωση που η σελίδα που φιλοξενεί το αρχικό βίντεο σταματήσει να λειτουργεί) και εξηγούμε αναλυτικά σε ποια σημεία έχει γίνει η παραποίηση από το υπό εξέταση άρθρο.

Σε περίπτωση που το υπό εξέταση άρθρο περιλαμβάνει έναν ισχυρισμό για κάποια συγκεκριμένη τοποθεσία, όπως για παράδειγμα το άρθρο το οποίο ισχυρίζονταν ότι έχει ξεκινήσει κατασκευή εκκλησίας σατανιστών στην Αθήνα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εργαλεία όπως το Google Maps και το Google Street View για να δείξουμε με απτά στοιχεία αν ο ισχυρισμός είναι βάσιμος. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι παρότι το Google Maps ενημερώνεται πολύ συχνά οι εικόνες από το Google Street View ανανεώνονται με μεγαλύτερη καθυστέρηση επομένως χρειάζεται προσοχή στη χρήση της υπηρεσίας.

Όταν οι ισχυρισμοί που εξετάζουμε αφορούν φωτογραφίες για τις οποίες έχουμε ενδείξεις ότι είναι αλλοιωμένες με χρήση προγράμματος επεξεργασίας, πέρα από τη χρήση του Google Images για να εντοπίσουμε την αρχική πηγή, μια λύση αν δε μπορούμε να βρούμε την αρχική φωτογραφία είναι να δοκιμάσουμε ανάλυση της πειραγμένης εικόνας. 

Ωστόσο, παρότι υπάρχει διαθέσιμο λογισμικό για ανάλυση φωτογραφιών πρόκειται για δουλειά η οποία δεν μπορεί να μας δώσει μια απτή απάντηση και συνήθως χρειάζεται άνθρωπος με εκτεταμένη εμπειρία στο χώρο για να κάνει τέτοιου είδους αποτίμηση. Όταν αυτό είναι εφικτό, μια επιλογή είναι η εκάστοτε ομάδα ελέγχου ειδήσεων να επιστρατεύει ομάδες ή ιδιώτες με επαρκείς γνώσεις στο αντικείμενο ως εξωτερικούς συνεργάτες.

Βήμα 4ο: Εξέταση επιστημονικών μελετών σε περιπτώσεις ψευδοεπιστημονικών ισχυρισμών:

Όταν εξετάζουμε ένα άρθρο το οποίο κάνει ισχυρισμούς επιστημονικού περιεχομένου το πρώτο βήμα είναι να κάνουμε μια λίστα με κάθε ισχυρισμό και να ψάξουμε τον κάθε ένα με χρήση της δημοσιευμένης επιστημονικής βιβλιογραφίας. Δεδομένου του ότι οι περισσότεροι δημοσιογράφοι δεν είναι εξοικειωμένοι με τη διαδικασία της σωστής ανασκόπησης υλικού επιστημονικής θεματολογίας θα παρουσιάσουμε μια σειρά γενικών βημάτων και σημείων προσοχής όταν ερευνούμε επιστημονικές μελέτες για την εξακρίβωση ενός ισχυρισμού.

α) Βρίσκουμε την μελέτη: Αν το άρθρο που εξετάζουμε παρουσιάζει τους ισχυρισμούς που κάνει ως τα συμπεράσματα μιας συγκεκριμένης επιστημονικής μελέτης, το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να βρούμε αυτή τη μελέτη. Δυστυχώς οι περισσότερες σελίδες ενημέρωσης δεν προσθέτουν ούτε το σύνδεσμο για τη μελέτη που αναφέρουν ούτε το τίτλο ή έστω το όνομα ενός εκ των ερευνητών που συμμετείχαν στη συγγραφή της. Σε αυτές τις περιπτώσεις λοιπόν εντοπίζουμε χρήσιμες λέξεις κλειδιά οι οποίες μπορούν να μας βοηθήσουν στον εντοπισμό της μελέτης. Για παράδειγμα αν το υπό εξέταση άρθρο αναφέρει ότι “σύμφωνα με μια μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ το θυμάρι μπορεί να γιατρέψει τον διαβήτη τύπου 2” τότε μπορούμε να συμπεριλάβουμε στην αναζήτηση μας τις λέξεις “Harvard”, “thymus” και “type 2 diabetes”. Αν δεν βρούμε τη μελέτη με τη πρώτη φορά μπορούμε να τροποποιούμε ελαφρώς τους όρους της αναζήτησης. Όταν το υπό εξέταση άρθρο περιλαμβάνει το τίτλο της μελέτης ή/και τα ονόματα των ερευνητών η δουλειά μας γίνεται πιο εύκολη και ο εντοπισμός της μελέτης γίνεται πολύ γρήγορα.

β) Εξέταση της αξιοπιστίας του επιστημονικού περιοδικού: Το να βρούμε τη μελέτη που αναφέρεται στο υπό εξέταση άρθρο είναι σημαντικό βήμα, ωστόσο δεν είναι όλα τα επιστημονικά περιοδικά αξιόπιστα. Στο πλαίσιο της εξέτασης επιστημονικών μελετών, η καλύτερη πρακτική είναι η διπλά τυφλή εξέταση από ομοτίμους (double blind peer review) στην οποία η μελέτη που στέλνεται από την ομάδα των ερευνητών εξετάζεται από 2 ή περισσότερους ελεγκτές οι οποίοι δεν ξέρουν ο ένας το όνομα του άλλου ούτε τα ονόματα των ερευνητών που κατέθεσαν την μελέτη. Αντίστοιχα ούτε οι ερευνητές γνωρίζουν τα προσωπικά στοιχεία των ελεγκτών γεγονός που αυξάνει την αντικειμενικότητα της ανάλυσης. Ωστόσο υπάρχουν περιοδικά τα οποία δεν εφαρμόζουν αυτή τη μεθοδολογία και σε αυτά μπορεί ο οποιοσδήποτε να δημοσιεύσει την εργασία του επί πληρωμή. Μελέτες από αυτά τα περιοδικά πρέπει να αντιμετωπίζονται με τεράστια προσοχή καθώς τις περισσότερες φορές έχουν σοβαρά μεθοδολογικά σφάλματα. Υπάρχουν διαθέσιμες λίστες με περιοδικά τα οποία δεν έχουν καμία εγκυρότητα αλλά πρακτικά πουλάνε θέσεις για δημοσίευση εργασιών. Στο πλαίσιο λεπτομερούς ανάλυσης ψευδοεπιστημονικών ισχυρισμών είναι καλό ο εκάστοτε ελεγκτής ειδήσεων να συμβουλεύεται αυτές τις λίστες για να βεβαιώνεται αν η μελέτη που καλείται να διαβάσει είναι αξιόπιστη ή όχι.

γ) Διαβάζουμε συγκεκριμένα τμήματα της μελέτης: Παρότι η σωστή πρακτική είναι η ανάγνωση ολόκληρης της μελέτης είναι σαφές ότι δεν έχουν όλοι το απαραίτητο υπόβαθρο ή/και την εμπειρία για να διαβάσουν και να καταλάβουν μια επιστημονική μελέτη. Σε κάθε περίπτωση, στο πλαίσιο εξέτασης ενός ισχυρισμού ο οποίος επιστρατεύει μια επιστημονική μελέτη, μπορούμε να πάρουμε μια σχετικά καλή εικόνα της μελέτης διαβάζοντας συγκεκριμένα τμήματα. Η περίληψη (abstract) είναι ένας γρήγορος τρόπος να δούμε τι πραγματεύεται η μελέτη και μερικές φορές είναι και ένας γρήγορος τρόπος για να βρούμε πιθανές παραποιήσεις των συμπερασμάτων της από το άρθρο που εξετάζουμε, ωστόσο τις περισσότερες φορες η ανάγνωση της περίληψης δεν είναι αρκετή. Σχεδόν όλες οι μελέτες που δημοσιεύονται σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά περιέχουν δύο τμήματα με τίτλους “Discussion” (Συζήτηση) και “Conclusions” (Συμπεράσματα). Αυτά τα δύο τμήματα στις περισσότερες περιπτώσεις δεν περιέχουν τεχνική ορολογία και χρησιμοποιούνται από τους ερευνητές για να περιγράψουν με λεπτομέρειες αλλά με απλή γλώσσα τι έκαναν στην μελέτη τους, ποια συμπεράσματα έβγαλαν, ποιοι είναι οι περιορισμοί της μελέτης και ούτω καθεξής. Παρότι χρειάζεται προφανώς εξάσκηση, η ανάγνωση αυτών των τμημάτων σε μια μελέτη μπορεί στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων να πει στον ελεγκτή ειδήσεων αν η μελέτη έχει παρουσιαστεί σωστά στο άρθρο που εξετάζει.

Για παράδειγμα αν το άρθρο που εξετάζουμε ισχυρίζεται ότι σύμφωνα με επιστημονική μελέτη το θυμάρι ως φυτό θεραπεύει τον διαβήτη στους ανθρώπους, αλλά η μελέτη αναφέρει πως οι ερευνητές εξέτασαν μια συγκεκριμένη χημική ένωση την οποία απομόνωσαν από το εκχύλισμα του φυτού και την οποία επεξεργάστηκαν για να την δώσουν σε διαβητικά ποντίκια τα οποία έδειξαν ελαφριά βελτίωση τότε προφανώς τα συμπεράσματα της μελέτης έχουν παραποιηθεί σε μεγάλο βαθμό και το υπό εξέταση άρθρο παραπληροφορεί τους αναγνώστες του.

δ) Επαλήθευση των αποτελεσμάτων: Για να είμαστε όσο πιο αναλυτικοί γίνεται στη δουλειά μας, η καλύτερη πρακτική είναι, όταν αυτό είναι εφικτό, να βρίσκουμε περισσότερες από μια μελέτες για το θέμα που εξετάζουμε ώστε να είμαστε σίγουροι ότι τα ίδια συμπεράσματα έχουν βρεθεί και από άλλες ερευνητικές ομάδες. Επίσης, όταν αυτό είναι δυνατό, είναι σκόπιμο να συμπεριλαμβάνουμε στις πηγές μας και δηλώσεις από επίσημους επιστημονικούς φορείς οι οποίοι μπορεί να έχουν κάνει ανασκόπηση της δημοσιευμένης βιβλιογραφίας σχετικά με το θέμα που εξετάζουμε, όπως για παράδειγμα τη κλιματική αλλαγή.

Βήμα 5ο: Επικοινωνία με άλλες ομάδες ελέγχου ειδήσεων

Δεδομένης της ταχύτητας μετάδοσης πληροφοριών και του επιπέδου διασύνδεσης ανθρώπων και φορέων μέσω των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, ένα συχνό φαινόμενο είναι να βλέπουμε ψευδείς ειδήσεις οι οποίες φτάνουν σε άλλες χώρες ή ακόμα και σε άλλες ηπείρους. Δεν είναι παράξενο για παράδειγμα μια ψευδής είδηση από την Κένυα να εμφανιστεί στην ελληνική πλευρά του διαδικτύου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, αφού εξαντλήσουμε όλα τα άλλα εργαλεία στη διάθεση μας προκειμένου να εξακριβώσουμε αν ο ισχυρισμός που εξετάζουμε είναι αληθής ή ψευδής, είναι καλή ιδέα να επικοινωνούμε με άλλες ομάδες ελέγχου ειδήσεων οι οποίες έχουν πιστοποιηθεί από το Παγκόσμιο Δίκτυο Ελέγχου Ειδήσεων (IFCN) και να τους ρωτήσουμε αν έχουν έρθει σε επαφή με το συγκεκριμένο ισχυρισμό ώστε να πάρουμε στοιχεία που θα μας βοηθήσουν στην αξιολόγηση του υπό εξέταση άρθρου (παραδείγματα εδώ και εδώ). Η συνεργασία μεταξύ ομάδων ελεγκτών ειδήσεων είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο το οποίο είναι σκόπιμο να μάθουμε να χειριζόμαστε αποτελεσματικά.

Θεματολογία

Στα Ελληνικά Hoaxes καλύπτουμε μια ευρεία γκάμα θεμάτων που άπτονται της πολιτικής, της επιστήμης, της τεχνολογίας, των φαινομένων των κοινωνικών δικτύων, της ξενοφοβίας, του αντισημιτισμού κτλ.

Οι δυο βασικοί παράγοντες που καθορίζουν την προτεραιότητα διερεύνησης είναι οι εξής:

α) Διάδοση – απήχηση: μια δημοσίευση στο Facebook με πολλές εκατοντάδες ή χιλιάδες κοινοποιήσεις ή μια είδηση που έχει δημοσιευτεί από μεγάλο εύρος σελίδων (ειδικά αν περιλαμβάνονται και κάποιες ευρέως θεωρούμενων ως αξιόπιστες), θεωρείται πιο επείγουσα από μια δημοσίευση σε ένα σχετικά άγνωστο blog.

β) Σοβαρότητα επιπτώσεων παραπληροφόρησης: ένα άρθρο με πιθανόν ανακριβείς ιατρικούς ισχυρισμούς, ειδικά αν μπορεί να οδηγήσει παθόντες σε αναστολή των εγκεκριμένων θεραπειών τους, θεωρείται πιο επείγον από ένα άρθρο που αφορά μια εικόνα με ήσσονος σημασίας παραπλανητικά στοιχεία.

Ειδικά όσον αφορά την πολιτική, η επιλογή των προς εξέταση θεμάτων, δεν γίνεται με βάση τα προσωπικά μας πιστεύω, αλλά αποκλειστικά με βάση των επικαιρότητα, την συχνότητα ερωτήσεων από τους αναγνώστες μας, καθώς και το μέγεθος της διάδοσής τους στα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα. Προτεραιότητα δίνεται σε θέματα που γνωρίζουν μεγάλη απήχηση, περιέχουν ρητορική μίσους και στοχοποιούν άτομα ή ομάδες ανθρώπων. Αντιεπιστημονικοί ισχυρισμοί που αφορούν τη δημόσια υγεία (εμβόλια, “θεραπείες” καρκίνου κτλ), έχουν επίσης προτεραιότητα. Η αρθρογραφία μας περιορίζεται μόνο από τις εύλογες δυνατότητες που έχει ένα ολιγάριθμο προσωπικό όπως το δικό μας.

Ανεύρεση ισχυρισμών προς διερεύνηση

Οι ισχυρισμοί που ελέγχουμε προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από τους αναγνώστες μας. Πιο συγκεκριμένα, λαμβάνουμε κατά μέσο όρο περίπου 60 μηνύματα σε εβδομαδιαία βάση στην σελίδα μας στο Facebook. Λαμβάνουμε περίπου 50 email μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας ([email protected]) και μέσω της φόρμας επικοινωνίας μας. Ο κύριος όγκος των προς εξέταση ισχυρισμών προέρχεται από τη συμμετοχή μας στο πρόγραμμα διασταύρωσης ειδήσεων (3PFC) του Facebook. Οι προς εξέταση ισχυρισμοί στους οποίους έχουμε πρόσβαση μέσω του 3PFC, προέρχονται απευθείας από αναφορές χρηστών. Σε μηνιαία βάση, έχουμε τη δυνατότητα να ελέγξουμε περίπου 1.000 ισχυρισμούς, από τους οποίους θα προκύψουν άρθρα για 40-50 εξ αυτών κατά μέσο όρο. Όλα τα μηνύματα λαμβάνουν απαντήσεις. Η φαινομενικά μεγάλη διαφορά στους ελεγχόμενους ισχυρισμούς σε σχέση με αυτούς για τους οποίους αρθρογραφούμε, οφείλεται στα εξής: α) Πολλοί από τους προς εξέταση ισχυρισμούς έχουν ήδη καταρριφθεί από παλιότερα άρθρα μας. β) Αρκετοί από τους προς εξέταση ισχυρισμούς είναι αληθινοί. γ) Ορισμένοι από τους προς εξέταση ισχυρισμούς μπορεί να αφορούν κατηγορίες που δεν επιδέχονται ελέγχου, πχ σάτιρα. δ) Για ορισμένους ισχυρισμούς δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία προκειμένου να διασταυρωθούν με όρους απόλυτης τεκμηρίωσης. Σε περίπτωση που προκύψουν στοιχεία, ο ισχυρισμός εξετάζεται εκ νέου. Τέλος, στην Ομάδα της ιστοσελίδας ellinikahoaxes.gr, ενθαρρύνουμε τα μέλη να υποβάλουν ισχυρισμούς που έχουν εντοπίσει και θεωρούν πως είναι ψεύτικοι ή παραπλανητικοί. Κατόπιν, καλούνται να έχουν ενεργό ρόλο στον έλεγχο αυτών των ισχυρισμών.

Πολιτική διορθώσεων

Δίνουμε υψηλή προτεραιότητα στις προτάσεις αναφορικά με διορθώσεις σε υπάρχοντα άρθρα μας. Αρχικά, τα νέα δεδομένα ελέγχονται από τους αρθρογράφους, και υποχρεωτικά από τον ιδρυτή, ή τον αρχισυντάκτη ή τον συντονιστή της ιστοσελίδας μας (όλο το διαθέσιμο προσωπικό εδώ). Η τελική διόρθωση προκύπτει έπειτα από ομόφωνη απόφαση όλων των ανωτέρω. Εάν ακολουθήσει διόρθωση υπάρχοντος άρθρου, ο αποστολέας του μηνύματος ενημερώνεται σχετικά (κατά κανόνα εντός μιας και το μέγιστο δυο ημερών). Υπάρχουν περιπτώσεις που το προς εξέταση αίτημα διόρθωσης δεν γίνεται δεκτό, καθότι έπειτα από επανέλεγχο των στοιχείων μας, προκύπτει ότι δεν υπήρξε λάθος ή παράβλεψη από μέρους μας.

Τη σελίδα με τη λίστα των διορθώσεων μας μπορείτε να βρείτε εδώ.

Επεξήγηση χαρακτηρισμών

Για την διευκόλυνση των αναγνωστών μας, χρησιμοποιούμε σε αρκετά άρθρα μας μια σειρά από χαρακτηρισμούς (με έντονα έγχρωμα γράμματα) στην αρχή του κάθε άρθρου μας, για να γίνεται ευκολότερα κατανοητό τι πρόκειται να διαβάσουν. Αυτοί είναι:

ΑΛΗΘΕΙΑ: Όταν μια είδηση ή ένα δημοσίευμα είναι σε όλα του τα σημεία έγκυρο.

ΨΕΥΔΕΣ: Όταν ένα άρθρο ή μια είδηση είναι σε όλα τα σημεία ψευδής.

ΨΕΥΔΗΣ ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΣ: Όταν ένα δημοσίευμα περιέχει ένα ψευδή ισχυρισμό αλλά και αληθή γεγονότα.

ΜΙΞΗ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΕΩΝ: Όταν ένα δημοσίευμα περιέχει ψευδή αλλά και αληθή στοιχεία.

ΚΙΝΔΥΝΟΛΟΓΙΑ: Όταν ένα άρθρο ή ένας ισχυρισμός περιέχει στοιχεία τρομολαγνείας ή πρόκλησης πανικού.

ΨΕΥΔΟΕΠΙΣΤΗΜΗ: Όταν ένα άρθρο ή ένας ισχυρισμός είναι ολοκληρωτικά ή εν μέρη βασισμένο σε μη επιστημονικά αποδεκτά στοιχεία.

LIKE FARMING: Όταν ένα άρθρο, ένας ισχυρισμός, ή μια φωτογραφία, χρησιμοποιούνται στα κοινωνικά δίκτυα με σκοπό να προκαλέσουν (αδικαιολόγητη συνήθως) αίσθηση για να προκαλέσουν τους χρήστες να πατήσουν like ή να κάνουν κοινοποίηση.

CLICKBAIT: Όταν ένα άρθρο ή ένας ισχυρισμός είναι διατυπωμένα με υπερβολικούς χαρακτηρισμούς που προκαλούν (αδικαιολόγητη συνήθως) αίσθηση για να προκαλέσουν τους χρήστες να κάνουν κλικ σε αυτό.

Επιπλέον, για την διευκόλυνση του αναγνώστη, η αρχική εικόνα κάθε άρθρου περιέχει σχετική “σφραγίδα”, ούτως ώστε να γίνεται από την αρχή κατανοητό τι είδους κατάρριψη θα διαβάσει. Ενδεικτικά, μερικές από τις σφραγίδες μας είναι οι παρακάτω: