Ο αστικός μύθος του εικονικού πειράματος ενός θανατοποινίτη

Δημοφιλής έχει γίνει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μια ιστορία για ένα υποτιθέμενο πείραμα με θύμα έναν θανατοποινίτη, ο οποίος, με τη συγκατάθεσή του, ξεγελάστηκε πιστεύοντας ότι τον έχουν εκτελέσει και τελικά πέθανε πραγματικά από καρδιακή προσβολή.

Παραδείγματα: facebook1, facebook2, facebook3, tastv.gr

Το άρθρο:

Δεν θα αναφερθούμε καν στον συνωμοσιολογικό επίλογο του άρθρου, αλλά θα επικεντρωθούμε στην αναζήτηση της ιστορίας που επικαλείται.

Αυτός κι άλλοι παρόμοιοι θρύλοι κυκλοφορούν εδώ και πάρα πολλά χρόνια, με διαφορετικές παραλλαγές του ίδιου κεντρικού θέματος κάθε φορά: “θανατοποινίτης πείθεται να συμετάσχει σε εικονικό πείραμα, το οποίο επιφέρει τον θάνατό του από άλλη αιτία”.

Αναζήτηση και παραδείγματα

Μια παρόμοια ιστορία του 1986 από τον μυθοκτονικό ιστότοπο “snopes”

Σε μετάφραση:

Μια ομάδα μαθητών του Μπέρμιγχαμ συζητούσαν το θέμα της ύπνωσης. Αποφάσισαν να δοκιμάσουν ένα πείραμα και προσκάλεσαν στην αίθουσα έναν βοηθό εργαστηρίου που τους προκαλούσε πάντα προβλήματα και τους έβαζε σε μπελάδες. Του εξήγησαν ότι κανείς δεν θα μπορούσε να κάνει τίποτα κάτω από ύπνωση που δεν θα έκανε κι όταν ήταν ξύπνιος. Είπαν ότι ένας μαθητής έχει υπνωτιστεί, και του είπαν να εκτελέσει κάποιον και ήθελαν ο βοηθός του εργαστηρίου να τους βοηθήσει να αποδείξουν ότι ο μαθητής δεν θα το περάσει. Ζήτησαν από τον βοηθό να γονατίσει με το κεφάλι λυγισμένο σαν να είναι έτοιμος να του κόψουν το κεφάλι του. Στη συνέχεια, ο «υπνωτισμένος» μαθητής μεταφέρθηκε και με μια κατάλληλη συσσώρευση έριξε απαλά μια βρεγμένη πετσέτα στο πίσω μέρος του λαιμού του θύματος. Δυστυχώς, ο βοηθός είχε νευρική διάθεση και το σοκ προκάλεσε καρδιακή προσβολή που τον σκότωσε.

Σύμφωνα με τον λαογράφο Paul Smith, ο θρύλος ενός ψεύτικου αποκεφαλισμού που οδηγεί το θύμα να πεθάνει τελικά από τον φόβο του, ανάγεται στο μακρινό παρελθόν, όπως για παράδειγμα στις αρχές του 19ου αιώνα, στο Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν, βρίσκουμε την αφήγηση μιας ψεύτικης εκτέλεσης ενός αχθοφόρου που ονομάζεται Downie. Ο Σμιθ ισχυρίζεται επίσης ότι μπορούμε να βρούμε μια ακόμη παλαιότερη στην Ιταλία του 1500 όπου ένας γελωτοποιός πεθαίνει κατά λάθος σε ένα παρόμοιο σκηνικό.

Παρόμοια Ιστορία που κυκλοφόρησε μέσω email από το 2004:

Μετάφραση:

Μια άλλη ιστορία που έχω ακούσει αρκετές φορές είναι για έναν άνδρα στην Αγγλία (πριν από την απαγόρευση της θανατικής ποινής ) που καταδικάστηκε σε θάνατο με απαγχονισμό. Λίγο πριν πεθάνει, του λένε ότι θα κόψουν το λαιμό του με ένα μαχαίρι. Του βάζουν μια κουκούλα στο κεφάλι του και, αντί για την κοφτερή πλευρά, η αμβλύα πλευρά του μαχαιριού διατρέχει πάνω από το λαιμό του. Αυτός κάνει κάποιους κελαρυστούς θορύβους σαν να του είχαν μόλις κόψει το λαιμό και πεθαίνει. Ο αφηγητής επισημαίνει ότι το «πείραμα» πραγματοποιήθηκε από Βρετανούς ψυχολόγους

Μια ακόμη παρεμφερής ιστορία με μια … κόμπρα.

Ένας Ινδός γιατρός…

Κανένα από τα δημοσιεύματα που κυκλοφορούν δεν κάνει αναφορά σε κάποια πηγή. Όμως κατορθώσαμε να εντοπίσουμε ένα άρθρο του 2019 (η ιστορία μας με μικρές μόνο παραλλαγές και χωρίς τον επίλογο) το οποίο μνημονεύει σαν πηγή του ένα βιβλίο:

Μια ιστορία από την Ινδία.

(η παραπάνω ιστορία στα αγγλικά κυκλοφορεί από το 2004)

Ο Bernard Lown που αναφέρεται σαν πηγή στο άρθρο, είναι είναι ένας από τους πατέρες της σύγχρονης καρδιολογίας, ο αρχικός προγραμματιστής του απινιδωτή συνεχούς ρεύματος και του καρδιο μετατροπέα.  Ήταν ο πρώτος καρδιολόγος που χρησιμοποίησε τη λιδοκαΐνη στην κλινική πράξη, που μετέπειτα υιοθετήθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο για τη θεραπεία των διαταραχών του καρδιακού ρυθμού. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ο Lown, σε ένα από τα πιο γνωστά του δοκίμια, στη «χαμένη  τέχνη του θεραπεύειν», διατυπώνει τη διαίσθηση και τις ανησυχίες του για ένα θέμα που αργότερα θα έφτανε σε κριτικό επίπεδο, δηλαδή για την εύθραυστη σχέση ιατρού και ασθενή.

Πράγματι στο βιβλίο του αναφέρεται αυτή η ιστορία. Όμως πρόκειται για εξιστόρηση, δηλαδή κάτι που διάβασε και αφηγείται (κάποιος Ινδός γιατρός, έγραψε σε μια ινδική εφημερίδα) κι όχι για δικό του περιστατικό:

“Η έρευνα επαναλαμβάνει και προκαλεί το ενδιαφέρον μου για την ψυχολογία. «Το (άρθρο) σκοτώθηκε από τη φαντασία», που δημοσιεύτηκε σε ένα ινδικό ιατρικό περιοδικό, άφησε ένα ανεξίτηλο σημάδι στην καριέρα μου.”

Ένας Γάλλος γιατρός…

Συνεχίζοντας την αναζήτησή μας, εντοπίσαμε την ίδια ακριβώς ιστορία ακόμη παλιότερα, σε ένα φύλλο της εφημερίδας Tampa Bay Times (τότε St. Petersburg Times), που αλλάζει εθνικότητα κι αναφέρεται σαν πείραμα που πραγματοποιήθηκε από έναν “Γάλλο γιατρό πριν από λίγα χρόνια” το 1926, χωρίς περαιτέρω στοιχεία.

Μένουμε στη Γαλλία και πάμε ακόμη πιο πίσω στο χρόνο, στο 1887 και στο περιοδικό Chambers’s Journal, Volume 64 By William Chambers, Robert Chambers

Κι εδώ μια από τα ίδια με εμπλοκή του ίδιου του Ναπολέοντα:

“Πριν από μερικά χρόνια, ο Γάλλος αυτοκράτορας Ναπολέων Γ΄ επέτρεψε σε έναν Γάλλο γιατρό να πειραματιστεί με έναν κρατούμενο. Ο φυλακισμένος μεταφέρθηκε στον γιατρό, δέθηκε σε ένα τραπέζι, έδεσαν τα μάτια του κι υποτίθεται ότι αιμορραγούσε μέχρι θανάτου. […] Το γνωστό δοχείο νερού και πέθανε σε 6 λεπτά.

Ένας Άγγλος γιατρός...

(ίσως η παλιότερη γνωστή δημοσίευση)

Η παλιότερη εκδοχή της ίδιας ιστορίας που εντοπίσαμε τελικά βρίσκεται σε ένα τεύχος του περιοδικού The Lancet (ένα από τα παλαιότερα και πιο γνωστά γενικά ιατρικά περιοδικά στον κόσμο) το 1886.

Το άρθρο αναδημοσιεύθηκε και σε άλλα περιοδικά την ίδια χρονιά:

• The Legal News(1886)
• Maryland Medical Journal(1886)
• Public Opinion (1886)
• Chicago Tribune (188 6/08/21)
• Scientific American (1886/07)

Ανάλογα άρθρα υπάρχουν και σε άλλες χώρες και γλώσσες του κόσμου, με μικρές διαφορές μεταξύ τους (π.χ. η γρατσουνιά είναι άλλοτε στο λαιμό, άλλοτε στα άκρα). Πάντα όμως χωρίς ονόματα ή άλλες σημαντικές λεπτομέρειες. κάτι που πιστοποιεί ότι πρόκειται για ένα θρυλούμενο γεγονός, έναν αστικό μύθο, κι όχι ένα πραγματικό περιστατικό.

Να σημειωθεί ότι η πρώτη ηλεκτρική καρέκλα σχεδιάστηκε το 1888-9 και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1890, σχεδόν αποκλειστικά στις ΗΠΑ και τις Φιλιππίνες. Δηλαδή μετά την ημερομηνία της δημοσίευσης στο Lancet.

Η φωτογραφία

Τέλος αξίζει να αναφέρουμε ότι η φωτογραφία που διανθίζει την ιστορία του άρθρου, όπως εμφανίστηκε στο ελληνικό διαδίκτυο, είναι του George Stinney Jr, του νεαρότερου ατόμου που εκτελέστηκε στις ΗΠΑ κατά τον 20ο αιώνα, σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών στις 16 Ιουνίου το 1944. Ο νεαρός G. Stinney καταδικάστηκε σε θανατική ποινή για την δολοφονία δύο λευκών κοριτσιών της Μπέτι Μπίνικερ και της Μαίρη Τέιμς ηλικίας 7 και 11 ετών αντίστοιχα στην κοινότητα Alcolu της Βόρειας Κορολίνα. Ωστόσο, το 2014 και εβδομήντα χρόνια μετά την εκτέλεση του, το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι ο εν λόγω νέος δεν είχε λάβει δίκαιη δίκη. Η ιστορία του δεν έχει την παραμικρή σχέση με την υπό εξέταση αφήγηση.

Εν κατακλείδι, η παραπάνω ιστορία είναι ένας θρύλος που χάνεται στο βάθος των αιώνων κι όχι κάτι που συνέβη τεκμηριωμένα.