Ο μύθος της μιας ψήφου

Ένας από τους πιο γνωστούς μύθους για την ελληνική γλώσσα, είναι αυτός που τη θέλει να γινόταν παραλίγο επίσημη γλώσσα των Η.Π.Α., αλλά σε μια καθοριστική ψηφοφορία έχασε μόνο για μια ψήφο. Όμως τέτοιο περιστατικό ουδέποτε συνέβη, ούτε υπήρξε κάποια ανάλογη ψηφοφορία.

Ο μύθος αναφέρει ότι, κάπου μετά το 1776 που οι Αμερικάνοι κέρδισαν την ανεξαρτησία τους, μαζεύτηκαν για να αποφασίσουν ποια γλώσσα θα κάνουν επίσημη. Αν κι οι επαναστάτες μιλούσαν αγγλικά, επειδή τους θύμιζαν τη βρετανική αποικιοκρατία, κάποιοι πρότειναν να τα αντικαταστήσουν με τα ελληνικά (ή τα αρχαία ελληνικά κατ΄άλλους) σαν τη γλώσσα της δημοκρατίας. Έγινε ψηφοφορία αλλά τελικά τα αγγλικά κέρδισαν με 42 έναντι 41 ψήφους. Μια παραλλαγή μύθου είναι επίσης πως τους δυσκόλευε το πολυτονικό σύστημα των ελληνικών, αλλιώς μπορεί να είχαν ψηφίσει διαφορετικά.

Βέβαια όλη η βάση του εν λόγω ισχυρισμού είναι προβληματική καθώς μέχρι σήμερα, οι ΗΠΑ δεν έχουν ούτε είχαν επίσημη γλώσσα όπως αναφέρεται ρητά και σε επίσημη σελίδα της Αμερικανικής κυβέρνησης. [πηγή]

Τα αγγλικά μπορεί να είναι η de facto εθνική γλώσσα, ωστόσο δεν υφίσταται σε ομοσπονδιακό επίπεδο κάποια επίσημη γλώσσα. Πρόσφατα έγιναν διάφορες προτάσεις για την υιοθέτησή της σαν εθνική γλώσσα, σε παραρτήματα διάφορων νομοσχεδίων κυρίως για την αναθεώρηση μεταναστευτικών πολιτικών, όμως κανένα από αυτά τα νομοσχέδια δεν έγινε ποτέ εθνική νομοθεσία.

Η κατάσταση ποικίλει σε επίπεδο πολιτειών, με κάποιες να ακολουθούν την ομοσπονδιακή πρακτική και να μην έχουν υιοθετήσει de jure επίσημη γλώσσα, κάποιες άλλες να έχουν υιοθετήσει μόνο την Αγγλική, άλλες την Αγγλική και τοπικές γλώσσες, και άλλες να ακολουθούν πολιτική de facto διγλωσσίας. Η τελευταία έκθεση του Γραφείου Απογραφής των ΗΠΑ που δημοσιεύτηκε το 2015 βρήκε πως στη χώρα ομιλούνται τουλάχιστον 350 γλώσσες.

Αν και όπως είπαμε δεν υπάρχουν νόμοι που να δηλώνουν ότι η αγγλική είναι η επίσημη γλώσσα σε ομοσπονδιακό επίπεδο, 32 πολιτείες (αναλυτικά εδώ) έχουν τους δικούς τους νόμους που την αναγνωρίζουν ως επίσημη γλώσσα (σε επίπεδο πολιτείας), γεγονός που απλά σημαίνει ότι πρέπει να χρησιμοποιείται για τις συναλλαγές και την επικοινωνία με την πολιτεία. Επίσης, τρεις πολιτείες έχουν κι άλλες επίσημες γλώσσες εκτός από τα Αγγλικά. Η Χαβάη αναγνώρισε το Hawaiian Pidgin English ως επίσημη γλώσσα το 2015. Από τότε, η Νότια Ντακότα έκανε τα Sioux επίσημη γλώσσα και η Αλάσκα πρόσθεσε περισσότερες από 20 γηγενείς γλώσσες .

Επιπλέον να ξεκαθαρίσουμε ότι τα λεπτομερή πρακτικά του κογκρέσου είναι όλα διαθέσιμα για ανάγνωση από τον καθένα και σε αυτά δεν καταγράφεται καμία τέτοια ψηφοφορία, επομένως δεν μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι υπήρξε.

Ποια είναι όμως η προέλευση αυτού του μύθου που κυκλοφορεί επί δεκαετίες και αναζωπυρώθηκε επί διαδικτύου;

Ο μύθος αυτός, ότι δηλαδή η γλώσσα τους έχασε για μια ψήφο, είναι κοινός σε αρκετές χώρες, μεταξύ αυτών τα γερμανικά, τα γαλλικά, τα πολωνικά και τα εβραϊκά.

Ο πιο διαδομένος παγκόσμια είναι αυτός των γερμανικών. Ο μύθος αυτός γνωστός και ως «ο μύθος του Μούλενμπεργκ»  αναφέρει ότι τα Αγγλικά νίκησαν τα Γερμανικά με μία ψήφο για να γίνουν η επίσημη γλώσσα των Ηνωμένων Πολιτειών, σε μια συζήτηση του Κογκρέσου το 1795. Εξαπλώθηκε στην κοινή γνώμη κυρίως κατά τη δεκαετία του 1930, με την έξαρση της ναζιστικής προπαγάνδας.

Το γεγονός πίσω από το μύθο ήταν ότι μερικοί Γερμανοί μετανάστες ζήτησαν κάποτε την μετάφραση των νόμων και στα γερμανικά. Το αίτημα τους αυτό απορρίφθηκε με 42 ψήφους έναντι 41. Μπορείτε να διαβάσετε την αποδόμηση του μύθου από τον γνωστό ιστότοπο κατάρριψης ψευδών ειδήσεων snopes. Περισσότερες λεπτομέρειες από τον καθηγητής Αγγλικής και Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις στο Urbana-Champaign Dennis Baron, που αναλύει ενδελεχώς το μύθο μπορείτε να βρείτε εδώ.  

Σε αυτό το σημείο είναι σκόπιμο να τονίσουμε ότι πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, περισσότερα από το 6% των παιδιών δημοτικού σχολείου των ΗΠΑ διδάσκονταν στα γερμανικά. Ενώ και σήμερα περισσότεροι από 45 εκατομμύρια Αμερικανοί δηλώνουν ότι η καταγωγή τους είναι γερμανική.

Άλλοι μύθοι οι οποίοι κυκλοφόρησαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης ή στα μέσα του 19ου αιώνα ήθελαν τα γαλλικά να γίνονταν η επίσημη γλώσσα των ΗΠΑ. Ο Sir Herbert Croft, ένας Βρετανός ετυμολόγος, ανέφερε σε μια επιστολή του, το 1797, ότι οι Αμερικανοί θεωρούσαν σαν «εκδίκηση προς την Αγγλία το να απορρίψουν τη γλώσσα της και να υιοθετήσουν τη γλώσσα της Γαλλίας (Heath and Mandabach, 1983: 94). Όπως όμως παρατήρησαν οι Heath και Mandabach:

Μετάφραση: Παρά τους μύθους αυτούς που θέλουν τα γαλλικά, τα γερμανικά ή τα λατινικά σαν εθνική γλώσσα, στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ σοβαρή αμφιβολία για το ζήτημα και δεν υπήρξε ποτέ επίσημη δήλωση για το καθεστώς των αγγλικών.

Πως προέκυψε ο μύθος στην Ελλάδα;

Το πιθανότερο είναι ότι η ελληνική εκδοχή του εν λόγω μύθου είναι μια μεταφορά του γερμανικού, αφού προσομοιάζει σε αρκετά σημεία μ΄ αυτόν. Όπως για παράδειγμα, υποτίθεται, ότι η κρίσιμη ψηφοφορία διεξήχθη την περίοδο μεταξύ 1776 και 1787, μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας και την ψήφιση του Αμερικανικού Συντάγματος, και φυσικά ότι οι ψήφοι ήταν 42 υπέρ και 41 κατά.

Ξενοφώντας Ζολώτας

Κάποιοι εμπλέκουν στον μύθο, χωρίς όμως κανένα αποδεικτικό στοιχείο, τον Ξενοφώντα Ζολώτα (Έλληνας οικονομολόγος και ακαδημαϊκός 1904-2004). Ίσως να εμπνεύστηκαν από τους δυο μνημειώδεις λόγους του στην Αγγλική γλώσσα, που είχε εκφωνήσει για να καταδείξει τη δύναμη της Ελληνικής γλώσσας και την καταλυτική της επίδραση στο Ευρωπαϊκό λεξιλόγιο, χρησιμοποιώντας κυρίως ελληνικές λέξεις. Και οι δυο ομιλίες, του 1957 και του 1959, απευθύνονταν στους συνέδρους της Διεθνούς Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, στην Ουάσιγκτον.

Richard Clogg

Μια άλλη πιθανή εκδοχή προέλευσης του μύθου:

Στην εισαγωγή του βιβλίου του Richard Clogg (Βρετανός ιστορικός κι ακαδημαϊκός, ειδικός στη σύγχρονη ελληνική ιστορία), με τίτλο “A concise history of Greece” έκδοση του 1992 (υπάρχει και στα ελληνικά με τίτλο «Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας») αναφέρει μέρος του μύθου:

Αρχικό κείμενο: […]and, indeed, in the infant United States where ancient Greek was almost adopted as the official language.

Μετάφραση: […] και, πράγματι, στις νεοσύστατες Ηνωμένες Πολιτείες που τα αρχαία Ελληνικά παραλίγο να υιοθετηθούν σαν επίσημη γλώσσα.

Ο συγγραφέας δεν δίνει κάποια πηγή ή περισσότερες πληροφορίες. Μάλιστα στην έκδοση του βιβλίου το 2013, ο συγγραφέας και μεταφραστής κ. Νίκος Σαραντάκος, που έχει αρθρογραφήσει για το θέμα παλαιότερα, αναφέρει ότι επικοινώνησε με τον Clogg, ο οποίος τον ενημέρωσε για την αφαίρεση του μύθου από το βιβλίο καθώς δεν είχε πραγματικά πηγές αλλά αόριστες διηγήσεις.

Κωνσταντίνος Πλεύρης

Η πιο διαδεδομένη, τουλάχιστον στο διαδίκτυο, αναφορά είναι από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Πλεύρη (εθνικιστής νομικός, συγγραφέας και πολιτικός): “Ας μιλήσουμε για εβραίους!“.

Γράφει στην έκδοση του 1990, στις σελίδες 171-172 του συγκεκριμένου βιβλίου:

O κ. Πλεύρης επικαλείται μια αναφορά του Χένρι Τάσκα (1912-1979), πρεσβευτή των Η.Π.Α. στην Ελλάδα την περίοδο 1969-1974, κατά τη δικτατορία.

Τo νέο στοιχείο που προσθέτει αυτή η δήλωση στην εφημερίδα, είναι πως “οι ιδρυταί” των ΗΠΑ αποφάσισαν της αλλαγή της γλώσσας με την μέθοδο «κορόνα – γράμματα», μεταξύ ελληνικών κι αγγλικών και πως τα ελληνικά έχασαν με μια ψήφο, ενός Αμερικανοεβραίου με το όνομα “Δανιήλ Ουέμπστερ”.

Ο Δανιήλ Ουέμπστερ (1782 – 1852)  ήταν Αμερικανός δικηγόρος και πρώην Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ.

Μπήκε πρώτη φορά στη Βουλή των Αντιπροσώπων το 1813. Όπως είναι εμφανές την περίοδο μεταξύ 1776 και 1787 (ακόμη και το 1795 που αναφέρουν κάποιοι ή ο γερμανικός μύθος), που υποτίθεται ότι έλαβε χώρα η ψηφοφορία, ο Ουέμπστερ δεν μπορεί να είχε παρευρεθεί λόγω ηλικίας.

Επίσης ο Ουέμπστερ δεν ήταν καν Εβραίος όπως αναφέρεται (σύμφωνα με κάποιους βιογράφους του ήταν Ουνιταριανός (ενωτικός οικουμενιστής), ενώ άλλοι τον θέλουν μέλος μιας εκκλησίας κάποιου είδους προτεσταντών, της Congregational church).

Να σημειώσουμε επίσης ότι ο Ουέμπστερ όχι μόνο δεν ήταν “μισέλλην”, αλλά ήταν γνωστός φιλέλληνας (βλ. τους λόγους του – αρχείο pdf) και υποστήριξε ένθερμα τον αγώνα της Ελλάδας για την ανεξαρτησία (υπάρχει ακόμη και οδός με το όνομά του). Η πιο χαρακτηριστική ίσως στιγμή της στήριξής του είναι η ομιλία του στο Κογκρέσο στις 8 Δεκέμβρη 1823 που μπορείτε να διαβάσετε εδώ :

Πρέπει να μας ενδιαφέρει ο αγώνας επιφανών ανθρώπων στους οποίους χρωστάμε επιστήμες, τέχνες κι ότι άλλο εμπλουτίζει την ζωή μας. Οι Έλληνες έχουν την συμπάθειά μας για πολλούς λόγους. Είναι άξιοι μιας αθάνατης κληρονομιάς και συνεχιστές μιας πλούσιας ιστορίας. Στον ηρωικό αγώνα τους για ελευθερία δείχνουν σθένος, τόλμη και περιφρόνηση του κινδύνου και της οδύνης όπως ακριβώς και στις ένδοξες μέρες της αρχαίας Ελλάδας.

William Gifford – Charles Astor Bristed. Ένα ψήγμα προέλευσης

Η πιο παλιά αναφορά που εντοπίσαμε, είναι από το 1919, και το βιβλίο “The American Language – A Preliminary Inquiry into the Development of English in the United States” του Henry L. Mencken:

Σε ελεύθερη μετάφραση, ο William Gifford (1756-1826), ο πρώτος συντάκτης του περιοδικού Quarterly Review, είναι εκείνος που διηγήθηκε μια ιστορία ότι ορισμένοι από τους Πουριτανούς κληρικούς (προτεστάντες φονταμενταλιστές) της Νέας Αγγλίας, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, πρότειναν να εγκαταλείψουν τα Αγγλικά σαν εθνική γλώσσα της Αμερικής και να βάλουν στη θέση τους τα Εβραϊκά. 

Ένας Αμερικανός χρονογράφος (μελετητής και συγγραφέας), ο Charles Astor Bristed (1820-1874), έβαλε στη θέση τους (των εβραϊκών) τα ελληνικά, λέγοντας ότι η πρόταση για την αλλαγή απορρίφθηκε με το επιχείρημα ότι «θα ήταν πιο βολικό για εμάς (δηλαδή τους Αμερικάνους) να κρατήσουμε τη γλώσσα μας όπως είναι και να αφήσουμε τους Άγγλους να μιλήσουν ελληνικά».  

Ουσιαστικά, πρόκειται για έναν αστεϊσμό χωρίς φυσικά να γίνεται λόγος για ψηφοφορία ή άλλες λεπτομέρειες.

Το παραπάνω αναφέρεται σχεδόν αυτούσιο και στο βιβλίο “The Cambridge History of the English Language”, Τόμος 6.

Συγκεκριμένα στη σελίδα 59:

Μετάφραση: Στις συνεδριάσεις του κογκρέσου υπήρχαν διστακτικές προτάσεις ότι το νέο έθνος πρέπει να υιοθετήσει μια άλλη γλώσσα, όπως τα εβραϊκά, τα γαλλικά ή τα ελληνικά. Αλλά αυτές οι προτάσεις ποτέ δεν λήφθηκαν σοβαρά υπόψη και αποκλείστηκαν από την παρατήρηση του εκπροσώπου του Κονέκτικατ, Ρότζερ Σέρμαν.

Συμπέρασμα

Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, η ιστορία για τη “χαμένη μια ψήφο”, που υποτίθεται έκρινε ότι τα ελληνικά δεν έγιναν επίσημη γλώσσα των Η.Π.Α., δεν είναι παρά ένας αστικός μύθος.