Τα μποφόρ δεν έδιναν τα ονόματα της θάλασσας στην αρχαιότητα

Σε κείμενο που κυκλοφορεί σε ιστολόγια και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο συγγραφέας του (παρ-)ετυμολογεί και εφευρίσκει ανύπαρκτες ονομασίες ανέμων στα αρχαία ελληνικά τις οποίες συνδέει αυθαίρετα με την κλίμακα Μποφόρ. Ωστόσο οι ισχυρισμοί του εν λόγω κειμένου συνιστούν παραπληροφόρηση.

Παραδείγματα: aegeanews.gr, anastasiosds.blogspot.com, typospeiraiws.gr

Στις εξεταζόμενες αναρτήσεις διαβάζουμε τα εξής:

Ονόματα της θάλασσας στην Αρχαία Ελλάδα

Η ελληνική γλώσσα είναι οντως η γλώσσα του θεού.

Τα ονόματα της θάλασσας στην αρχαία Ελλάδα ανάλογα της καταστάσεώς της από την επίδραση του ανέμου στην επιφάνειά της.

* Με άνεμο 0 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Γαλήνη».

* Με άνεμο 1 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Αλσάλος».

* Με άνεμο 2 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν » Θάλαττα ή Θάλασσα».

* Με άνεμο 3 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Μύρα» έτσι γεννιούνται οι λέξεις Λατ. Ιταλ: Mare, Γαλ: Mer, Ισπ. Πορτ.: Mar, Γερ: Meer, Ρωσ.: Mope, Φινλ.: Meri, Σλοβάκ.: Mora, Σλοβέν.: Morje, αλλά και Marin, Marina, Miror…. αλλά και Μαίρα (Νηρηίδα), από αυτή και το εβραϊκό Μυριάμ = κυρα τής θάλασσας. Σαν αντιδά­νειο, το όνομα Μαρία η συλλογική μνήμη το μετέτρεψε νεότερα σε «Μαίρη», που είναι και ό αστέρας Σείριος. Μαρία, Μαρίνα, = θάλασσα. Από την ίδια λέξη και ρίζα της «Μύρα”, έχουμε τις » Μύριοι» πολλοί όπως η θάλασσα, αλλά και «Μυρμιδόνες».

* Με άνεμο 4 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Πέλαγος» έτσι έχουμε τις ονομασίες «Πελασγός» = πελαγίσιος, ταξιδευτής, Πελαγονία, Πελαγονική Χερσόνησος …….

* Με άνεμο 5 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Πόρος», από το αρχ. Ελλ. ρήμα «Πείρω» = διαπερνώ, μεταβαίνω απέναντι, περνώ θάλασσα. Αλλά με τι περνώ την θάλασσα; Με πλωτό «Μέσον” Ναῦς… Από το αρχ. Ελλ. ρήμα «Πείρω» έχουμε και τις «Πειρατής» «Πειρατεία». Πόροι Αλός» λέγονται οι θαλάσσιοι δρόμοι. Όποιος ήταν μέσα στον «Πόρο» (στο πέρασμα, στον θαλασσινό δρόμο) και η πρόθεση που το δηλώνει αυτό είναι το «εν» (εντός) ήταν «έν-πορος».»έμπορος» Από εκεί ξεκινά το εμπόριο. Γινόταν «Εύ-Πορος» πλούσιος δηλαδή ή αν δεν μπορούσε να ασχοληθεί με την θάλασσα ήταν «Ά-πορος» δηλ. χωρίς τα πλούτη που προσφέρει η θάλασσα. Σε μια αρχαιοτάτη καταγραφή στις πινακίδες της Γραμμικής Β’ (Η Γραμμική Β είναι η πρώτη γραφή της ελληνικής γλώσσας, μεταγενέστερη μορφή της Γραμμικής Α, και χρησιμοποιήθηκε στη Μυκηναϊκή Περίοδο, από το 17ο ως τον 13ο αι. π.Χ.) εντοπίζουμε την λέξη «ΤΑ «- «ΛΑ»- «ΣΟ» – «ΠΟ» – «ΡΟ». Εναλλαγή των Του – Δου – Θου οδοντικών άηχων συμφώνων, είναι ο «Θαλασσοπόρος».

* Με άνεμο 6 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Πόντος» έτσι έχουμε το «Ποντο-Πόρο» πλοίο, Πόντιους….

* Με άνεμο 7 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Κλύδων» έτσι έχουμε τον κλυδωνισμό…..

* Με άνεμο 8 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Άχα». Το Χάος (>χάfος), κατά τους Στωικούς εκ του Χέω = χύνω, άχα. Έτσι λοιπόν ταξιδεύει η λέξη και γίνεται Σουηδ. Δαν.: hav, Λατιν.: Aqua

* Με άνεμο 9 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Ρόθιον»

* Με άνεμο 10 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Δόν – Δάν». Δόν -Δάν = Δόνησις. Ταξιδεύει και αυτή η λέξη και έχουμε την Τούρκ.: deniz , αλλά και εκ της «Σείσεως» συνώνυμο της «Δονήσεως» έχουμε Αγγλ.: «Sea», Ολλανδ.: «Zee», Νορβ.: Sjø

* Με άνεμο 11 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Βρύξ»

* Με άνεμο 12 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Βρύχα» αυτός που ήταν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ήταν «Υπό Βρύχα» έτσι έχουμε το υποβρύχιο κλπ.

Όσο και αν καταστρέφουμε την ομορφότερη και πληρέστερη γλώσσα του κόσμου, ευτυχώς υιοθετήθηκε και από αλλοδαπούς και μας θυμίζει πάντα πως είναι η καλλίτερη μάνα και παιδαγωγός.»

Η πρώτη δημοσίευση εμφανίστηκε στο Facebook στις 2 Ιουνίου 2022 και είναι πιθανότατα η εξής:

Ωστόσο προϋπήρχε παρόμοιο κείμενο, με τίτλο “οι αποχρώσεις της αλός” από τις αρχές του 2020 το οποίο προφανώς αποτέλεσε πηγή έμπνευσης του συγγραφέα αφού προηγήθηκε χρονικά. Μπορείτε να βρείτε σχετικά παραδείγματα αναρτήσεων εδώ κι εδώ.

Πηγές του δημοσιεύματος, σύμφωνα με τους συντάκτες του, είναι τα βιβλία της εκλιπούσας Άννας Τζιροπούλου Ευσταθίου «Ο εν τη λέξει λόγος» και «Έλλην Λόγος» και το λεξικό Liddell & Scott’s.

Στην πραγματικότητα, ωστόσο, βρήκαμε ότι είναι εξ’ ολοκλήρου εμπνευσμένο από το βιβλίο της κυρίας Τζιροπούλου «Ο εν τη λέξει λόγος», απ’ όπου προκύπτουν και οι παρακάτω 2 σελίδες (σελ. 256-7) που εντοπίσαμε:

Η κυρία Τζιροπούλου επιχείρησε να κάνει μια συσχέτιση της ταχύτητας των ανέμων με ένα δικό της λεξιλόγιο που έχει αναπτύξει στις προηγούμενες σελίδες του βιβλίου της.

Τι ισχύει

Αρχικώς θα πρέπει να παραθέσουμε μερικές πληροφορίες για την κλίμακα Μποφόρ (εμπειρικός τρόπος μέτρησης της έντασης των ανέμων, που βασίζεται στην παρατήρηση των αποτελεσμάτων του ανέμου στη στεριά ή τη θάλασσα). Το πλήρες επίσημο όνομά της είναι Beaufort Wind Force Scale = Κλίμακα (Έντασης Ανέμου) Μποφόρ κι επινοήθηκε το 1806 από τον Ιρλανδό Ναύαρχο και υδρογράφο Φράνσις Μποφόρ (Francis Beaufort), προκειμένου να τυποποιηθεί η περιγραφή των καιρικών συνθηκών και να διευκολυνθεί η συνεννόηση των ναυτιλλομένων. Ο Μποφόρ βασίστηκε αρχικά στα αποτελέσματα που είχε ο άνεμος στα πανιά ενός αγγλικού πολεμικού πλοίου. Επομένως, λόγω του σύγχρονου γεγονότος δεν μπορεί αυτή η κλίμακα να ήταν γνωστή στην αρχαία Ελλάδα.

Ας δούμε, ακολούθως, αναλυτικά κάθε ισχυρισμό του κειμένου, τι γράφουν τα λεξικά και τι αναφέρουν τα βιβλία της πηγής, επισημαίνοντας πως οι ετυμολογήσεις της κυρίας Άννας Τζιροπούλου Ευσταθίου δεν χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης στους κύκλους των μελετητών της ελληνικής γλώσσας. Σχετικά παραδείγματα άρθρων που έχουμε καταρρίψει στο παρελθόν μπορείτε να βρείτε εδώ κι εδώ.

Με άνεμο 0 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Γαλήνη».

Γαλήνη είναι η ήρεμη θάλασσα. Εδώ δεν υπάρχει κάποιο θέμα όπως βλέπουμε στο liddell-scott αλλά και στο λεξικό Hofmann.

Με άνεμο 1 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Αλσάλος»

Λέξη “αλσάλος” δεν υπάρχει σε κάποιο από τα γνωστά λεξικά, όπως το διαδικτυακό lsj, κι άλλα:

Επομένως θεωρούμε ότι πρόκειται για επινόηση της συγγραφέας του.

Με άνεμο 2 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν » Θάλαττα ή Θάλασσα».

Η λέξη θάλασσα (κι εδώ) είναι προελληνική λέξη.

Σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό του καθηγητή Μπαμπινιώτη:

Στην πραγματικότητα η λέξη θάλασσα ανήκει στις προελληνικές λέξεις, οι οποίες δεν ετυμολογούνται από τα Ελληνικά, μολονότι παραδίδονται πολλές παρετυμολογικές ερμηνείες («λαϊκές ετυμολογήσεις») της λέξης: 1)«θοώς άλλασσαμένη καί σαλευαμένη». 2)«έκ ταϋ θώ τού σημαίνοντος τά “τρέχω” και του λά τά αλμυρόν, ήγουν τά άλας». 3)«έκ τού άσσα του τινάσσεαθαι, τουτ εστί θεάν άλα τινασαάμενον». 4) «παρά τό σάλαν σάλασσα καί θάλασσα». 5) < «παρά το όσσον (“εγγύτερον”) είναι θανάτου τούς πλέοντας έν αυτώ». Αντίθετα, φαίνεται να συνδέεται μορφικά με τη λέξη δαλάγχα που παραδίδει ο Ησύχιος ως λέξη της αρχαίας μακεδονικής διαλέκτου. Επίσης, η λέξη θάλασσα δεν συνδέεται ετυμολογικά ούτε με τις αντίστοιχες Ι.Ε. λέξεις που έχουν ως αφετηρία τη ρίζα *mar- (πβ. λατ. mare > γαλλ. mer, αρχ. γερμ. *marja- > γερμ. Meer, παλ. σλοβ. marje > πολ. morze). Ας σημειωθεί ότι η ρίζα αυτή φαίνεται να συνδέεται με το ορχ. μαρμαίρω «λάμπω, οκτινοβολώ» (από όπου και οι λ. μάρμαρα, αρχική σημασία «στιλπνή επιφάνεια που ακτινοβολεί», και μαρμαρυγή «λαμπύρισμα») και αρχικώς αναφερόταν στην επιφάνεια της θάλασσας που ακτινοβολεί, όταν πέφτουν επάνω της οι ακτίνες του ηλίου.

Επίσης η λέξη δεν έχει σχέση με ταχύτητα ανέμων.

Με άνεμο 3 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Μύρα»

Η λέξη “Μύρα” επίσης δεν υπάρχει στα λεξικά. Επιπρόσθετα βλέπουμε ότι τo λατινικό mare (βλ. etymonline) δεν σχετίζεται με όσα λέει η κα Τζιροπούλου.

Στα 2 βιβλία της Άννας Τζιροπούλου Ευσταθίου εντοπίσαμε αρκετές αναφορές:

Με άνεμο 4 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Πέλαγος»

Η λέξη “πέλαγος” (επίσης εδώ κι εδώ) σημαίνει ” η αναπεπταμένη θάλασσα“, δηλαδή η ανοιχτή θάλασσα και φυσικά δεν έχει καμία σχέση με ταχύτητα ανέμου.

Με άνεμο 5 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Πόρος»

Η λέξη “πόρος” (επίσης εδώ ) βλέπουμε ότι σημαίνει “διάβαση”, “πέρασμα”. Ούτε “φυσήματα υδάτων”, ούτε έχει σχέση με το “πείρω” που προσπαθεί να συσχετίσει η κα Τζιροπούλου.

Με άνεμο 6 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Πόντος»

Η λέξη “πόντος” (επίσης εδώ) βλέπουμε ότι σημαίνει θάλασσα, ιδίως, ανοιχτό πέλαγος. “Απέχουσα βαθιά, σκοτεινη θάλασσα. ετυμ. πνοαί + πατώ + πονώ” γράφει και η κα Τζιροπούλου χωρίς ωστόσο αυτό να έχει σχέση με την ταχύτητα του ανέμου. Άρα είναι αυθαίρετη συσχέτιση.

Με άνεμο 7 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Κλύδων»

Η λέξη “Κλύδων” (επίσης εδώ) βλέπουμε ότι σημαίνει κύμα, θαλασσοταραχή. Εδώ συμφωνεί εν μέρει με το “ήχος έντονος κινούμενου κύματος” της κας Τζιροπούλου.

Με άνεμο 8 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Άχα». 

Λέξη “Άχα” δεν υπάρχει στα λεξικά. Υπάρχει το Αχά που σημαίνει ιαχή.

Με άνεμο 9 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Ρόθιον»

Ρόθιον είναι “ο θορυβώδης ήχος των κυμάτων”. Η συσχέτιση όμως με τον “άνεμο 9 μποφόρ” είναι αυθαίρετη.

Με άνεμο 10 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Δόν – Δάν»

Λέξη “Δόν – Δάν” δεν υπάρχει στα λεξικά. Πρόκειται για εφεύρημα της συγγραφέως.

Το μόνο σχετικό που υπάρχει είναι το δονέω (κουνώ, σαλεύω, αναταράζω)

Με άνεμο 11 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Βρύξ»

Ο τύπος βρύξ δεν απαντάται γενικότερα, παρά μόνο η επόμενη λέξη που γράφει για τα 12 μποφόρ, δηλαδή το βρύχα, βρύχιος που σημαίνει το βάθος της θάλασσας. Και τα δύο όμως δεν έχουν καμία σχέση με ταχύτητα ανέμου.

Με άνεμο 12 μποφόρ, η θάλασσα λεγόταν «Βρύχα»

Η αιτιολόγηση είναι ίδια με αυτή της παραπάνω παραγράφου.

Συμπέρασμα

Σύμφωνα με τα ανωτέρω, η συσχέτιση μιας νεότερης κλίμακας (μποφόρ) για την ταχύτητα των ανέμων της θάλασσας με λέξεις από την αρχαία Ελλάδα, από τις οποίες κάποιες είναι ανύπαρκτες ή εφευρήματα, κάποιες άλλες έχουν διαφορετική ετυμολογία ή νόημα από το πραγματικό, αποτελεί παραπληροφόρηση.