Φάρμακο ας γίνει η τροφή σας και η τροφή σας ας γίνει φάρμακό σας – Ιπποκράτης;

Είναι ένα από τα πιο δημοφιλή αποφθέγματα των τελευταίων ετών, που αποδίδεται στον Ιπποκράτη, χωρίς όμως να είναι δικό του.

«Φάρμακό σας ας γίνει η τροφή σας και η τροφή σας ας γίνει φάρμακό σας»

Το είδαμε σε “οπτικοποιημένη” μορφή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και σε άρθρα πολλών ιστότοπων, μεταξύ αυτών: mednutrition, pronews, itrofi, valiagrigoriou

Όπως γνωρίζουμε ο Ιπποκράτης (460 – 377 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας ιατρός και θεωρείται μία από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες στην ιστορία της ιατρικής. Αναφέρεται σαν ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής σε αναγνώριση της συνεισφοράς του στο πεδίο της ιατρικής επιστήμης σαν ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής. Ο Ιπποκράτης είναι ο θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες της εποχής. Το πρωτοποριακό και σε σημαντικό βαθμό προβλεπτικό του έργο επηρέασε τις περισσότερες σύγχρονες ιατροβιολογικές ειδικότητες του δυτικού κόσμου που επάξια τον ονόμασε θεμελιωτή και στυλοβάτη της Ιατρικής Επιστήμης. Ειδικότερα, πιστώνεται με την προώθηση σε μεγάλο βαθμό της συστηματικής μελέτης και της κλινικής ιατρικής, συνοψίζοντας την ιατρική γνώση και συνταγογραφώντας πρακτικές συμβουλές για ιατρούς μέσω της Ιπποκρατικής Συλλογής (Corpus Hippocraticum) και άλλων έργων.

Πριν ερευνήσουμε τα του ρητού, πρέπει να αναφερθεί ότι δεν υπάρχουν γραπτά που να μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι προέρχονται από τον ίδιο τον Ιπποκράτη.

Από τα γραπτά που του αποδίδονται έχει διασωθεί η “Ιπποκράτεια Συλλογή” (Hippocratic Corpus) που αποτελείται από 59 κείμενα που γράφτηκαν στην ιωνική διάλεκτο. Παρότι φέρουν το όνομά του, έχει τεκμηριωθεί ότι είναι έργο πολλών συγγραφέων. Χρονολογούνται από την εποχή του Ιπποκράτη μέχρι και αιώνες μετά, και παρότι φαίνεται όλα να έχουν λάβει έμπνευση από τις απόψεις του Ιπποκράτη, ενώ ανά σημεία περιλαμβάνουν από διαφορετικές μέχρι και αντιφατικές οπτικές μεταξύ τους.

Εκτός από τη “Συλλογή” υπάρχουν ακόμη 24 Επιστολές και το κείμενο Περί Μανίας Λόγος (στο οποίο περιγράφεται η πρόσκληση του Ιπποκράτη από τους Αβδηρίτες για την υποτιθέμενη θεραπεία του Δημόκριτου). Οι περισσότερες όμως από αυτές είναι ψευδεπίγραφες και αποτελούν ένα έργο που ανήκει στο είδος της επιστολικής μυθιστορίας. Ουσιαστικά πρόκειται για πλαστογράφηση ιστορικών προσωπικοτήτων, που βασίζεται σε γενικές γραμμές σε στοιχεία του χαρακτήρα τους, αλλά ενισχύονται εκείνα που συνάδουν με την άποψη περί ζωής των κυνικών φιλοσόφων. Τα περιστατικά που περιγράφουν ενδέχεται να είναι αληθινά, οι λεπτομέρειες όμως κι οι διάλογοι είναι επινοήσεις του μυθιστοριογράφου. Λόγω αυτής της αδυναμίας διάκρισης των νόθων έργων από τα γνήσια οι περισσότεροι από τους μεταγενέστερους μελετητές τα ονόμασαν έργα του Ιπποκράτη και κρατούν την επιφύλαξή τους.

Για παράδειγμα, το ευρέως θεωρούμενο ως το πλέον ενδιαφέρον παράρτημα της Συλλογής, η πραγματεία «Περὶ Ἀρχαίας Ἰατρικῆς», μπορεί να διαχωριστεί ώστε να περιλαμβάνει 4 διαφορετικές κατηγορίες κειμένων, οι οποίες διαδοχικά:

• υποστηρίζουν μια ολιστική αντιμετώπιση αυτοΐασης του ασθενή,
• υιοθετούν πιο παρεμβατικές πρακτικές όπως η κένωση αλλά και τη θεραπεία των αντιθέτων,
• υποστηρίζουν την κατηγοριοποίηση των αιτιών των ασθενειών μαζί με τις θεραπείες τους, ξανά μέσω της υπόθεσης των αντιθέτων, και στο μεγαλύτερο βαθμό αγνοώντας την ολιστική εικόνα και την αυτοΐαση,
• και τέλος ασκούν κριτική στην τρίτη ενότητα, υποστηρίζοντας στην θέση της την πρώτη.

Το ρητό, που εξετάζουμε δεν υπάρχει σε κανένα από τα κείμενα αυτά.

Ποιος το είπε; Πως ξεκίνησε;

Η Δρ.Diana Cardenas, σε μια έρευνά της το 2013,  διερεύνησε επίσης την προέλευση αυτής της φράσης. Με τη βοήθεια του καθηγητή Jacques Jouanna, ειδικού στην αρχαία ελληνική γλώσσα και συγγραφέα βιβλίων για τον Ιπποκράτη, επιβεβαίωσε ότι το απόσπασμα δεν υπάρχει σε κανένα από τα γραπτά του Ιπποκράτη.

Μάλιστα η Δρ.Cardenas υποστηρίζει ότι, αν και η διατροφή ήταν ένα σημαντικό μέρος της ιατρικής πρακτικής του, ο Ιπποκράτης δεν θα έκανε σε καμιά περίπτωση αυτή τη δήλωση, καθώς αντικρούει ουσιαστικά στις αρχές του. 

Επιπρόσθετα, αναζητήσαμε τη φράση (στα αγγλικά – food be your medicine) στο Google Books Ngram Viewer, ένα αρχείο με δυνατότητα αναζήτησης σε εκατομμύρια έντυπες δημοσιεύσεις τους τελευταίους τρεις αιώνες (δυστυχώς μόνο στα αγγλικά) που δείχνει την τάση στη χρήση των λέξεων το οποίο μας έδειξε ότι η φράση εμφανίζεται γύρω στο 1930 για πρώτη φορά και κατόπιν μετά το 1960 (Διάγραμμα 1).

Ενώ, η ίδια φράση σε λίγο πιο “αρχαική” μορφή “food be thy medicine” μας δίνει αποτελέσματα μετά τη δεκαετία του 70 (Διάγραμμα 2).

Τα πρώτα αποτελέσματα της φράσης στο google books δεν την αποδίδουν στον Ιπποκράτη.

Η πρώτη φορά που κάνει την εμφάνισή του και του αποδίδεται σε ξενόγλωσσο βιβλίο είναι το 1927 σε αυτή τη συντετμημένη μορφή του. Ενώ στην πλήρη μορφή της εμφανίζεται το 1959.

Στο ελληνικό διαδίκτυο τα πρώτα αποτελέσματα κάνουν την εμφάνισή τους το 2009, χωρίς κανένα να δίνει πηγή.

Το πρώτο πιθανότητα επιβεβαιωμένο αποτέλεσμα είναι το παρακάτω:

Επομένως, για τους λόγους που αναπτύξαμε παραπάνω, θεωρούμε ότι ο υπό εξέταση αφορισμός λανθασμένα αποδίδεται στον Ιπποκράτη, καθώς δεν προκύπτει από καμία αρχαία πηγή ότι διατυπώθηκε από αυτόν, ενώ εμφανίστηκε στη βιβλιογραφία μόλις τον 20ο αιώνα”.

Σχετικά “Ιπποκρατικά” άρθρα μας:

Προσοχή σε επικίνδυνα δημοσιεύματα περί “Ιπποκράτειας” αντικαρκινικής “θεραπείας”

Η σούπα του Ιπποκράτη, ο καρκίνος και 5 κλύσματα με καφέ.

Ήταν ο Ιπποκράτης πρόδρομος των σύγχρονων νεο-γκουρού συνταγολόγων της ευτυχίας;

Οφείλονται τα χρόνια νοσήματα στην ψυχολογική μας κατάσταση;