Βίντεο ΔΕΝ δείχνει πως μας “ψεκάζουν” με αφρικανική σκόνη

Μέρος της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας (εδώ, εδώ, εδώ κι εδώ), επηρεάστηκε από το πέρασμα της αφρικανικής σκόνης από την έρημο Σαχάρα τον Απρίλιο του 2024. Στο πλαίσιο αυτό, ένα βίντεο κοινοποιήθηκε στα κοινωνικά δίκτυα με τον ισχυρισμό ότι έδειχνε μια αμμοθύελλα που δημιουργήθηκε τεχνητά από τα τρακτέρ στη Σαχάρα, με σκοπό να μας ψεκάσουν με αυτήν.

Ανάρτηση του ισχυρισμού στο Facebook συγκέντρωσε πάνω από 2.000 κοινοποιήσεις.

Ο ισχυρισμός γνώρισε ευρεία διάδοση και στο Tik Tok, με ανάρτηση να συγκεντρώνει περισσότερες από 4.000 κοινοποιήσεις.

Παραδείγματα αναπαραγωγών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:

Τι ισχύει

Σε αναρτήσεις του ισχυρισμού διαβάζουμε: 

«Η σκόνη που μας ψεκάζουν. Αυτά που κρύβουν και δεν θα δείτε στα ΜΜΕ». 

«ΕΝΑ ΑΛΛΟ ΕΙΔΟΣ ΨΕΚΑΣΜΑΤΟΣ».

Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της αντίστροφης αναζήτησης εικόνας, οδηγούμαστε σε βίντεο που αναρτήθηκε στο YouTube στις 8 Αυγούστου 2019, από το βραζιλιάνικο κανάλι αγροτικού περιεχομένου “Agroband Official”.  

Όπως βλέπουμε στο βίντεο διάρκειας 2′:10”, τα πλάνα έχουν ληφθεί σε κάποια αγροτική καλλιεργητική έκταση (χωράφι), πιθανότατα στη Βραζιλία, και όχι σε έρημο στην Αφρική. Αυτό συμπεραίνεται τόσο από τα καλλιεργούμενα φυτά όσο και από εν γένει το πράσινο που βλέπουμε, τα οποία δεν φαίνονται στο κομμένο βίντεο του αναπαραγόμενου ισχυρισμού, το οποίο ξεκινάει από το χρονικό σημείο 0:45 του αυθεντικού βίντεο. 

Από την σελίδα του Agroband Official στο Facebook οδηγούμαστε στην ιστοσελίδα Canal do Agro, ένα μέσο ενημέρωσης με έδρα τη Βραζιλία που μεταδίδει ειδήσεις σχετικές με τον αγροτικό κόσμο.

Τον ισχυρισμό με το εξεταζόμενο βίντεο κατέρριψε το 2022 η ισπανική ιστοσελίδα ελέγχου γεγονότων Neutral, το πορτογαλικό Observador και, πρόσφατα, το τμήμα ελέγχου γεγονότων του AFP στα γαλλικά. Ακολούθως, διαπιστώνουμε πως το εν λόγω βίντεο έχει χρησιμοποιηθεί παραπλανητικά και με άλλον ισχυρισμό στο παρελθόν, δήθεν πως δείχνει την πρόκληση αμμοθύελλας από τη Σαουδική Αραβία κατά του Ιράκ. Κατάρριψη αυτού του ισχυρισμού βρίσκουμε στο τμήμα ελέγχου γεγονότων του AFP στα αραβικά.

Όπως αναφέρει το AFP, μετά από μετάφραση που παρείχε το βραζιλιάνικο τμήμα του, στο αυθεντικό βίντεο (από το 0:56 και μετά) ο ομιλητής αναφέρει στα πορτογαλικά: «colheita de sementes de pastagem».

Μετάφραση: «συγκομιδή σπόρων βοσκοτόπων».

Έπειτα, ένας υπάλληλος γεωργικής εταιρείας εξήγησε ότι τα μηχανήματα συλλέγουν σπόρους από το έδαφος καθώς και άλλα υλικά όπως χώμα και άχυρο. Στη συνέχεια, τα μηχανήματα διαχωρίζουν τους σπόρους από τα υπόλοιπα χρησιμοποιώντας φίλτρα και μια ροή αέρα (γι’ αυτό φαίνεται το χώμα και η σκόνη να πετάγονται από αγροτικά μηχανήματα που ρυμουλκούνται από τα τρακτέρ). Παρακάτω βλέπουμε φωτογραφία από τη διαδικασία:

Αρκετά παρόμοιο βίντεο, αλλά από άλλη γωνία λήψης, βρίσκουμε δημοσιευμένο στις 1 Αυγούστου 2018 από βραζιλιάνικο κανάλι, στο οποίο επίσης γίνεται αναφορά σε συγκομιδή σπόρων. Δείτε παρακάτω από το 01:20 και έπειτα:

Στη λεζάντα αυτού, αναφέρεται στα πορτογαλικά:

Μετάφραση: «Προκειμένου να διαιωνίσει την επιτυχία της συγκομιδής Brachiaria 2017/2018, η Sementes São Bernardo από το Alto Garças – MT ζήτησε τη δημιουργία ενός βίντεο που θα κατέγραφε όλα τα στάδια αυτής της σχολαστικής διαδικασίας συγκομιδής σπόρων».

Το οπτικοακουστικό υλικό με τα τρακτέρ, το οποίο εμφανίζεται στη Βραζιλία, αφορά μια μέθοδο συγκομιδής σπόρων βοσκής για τα ζώα. Αναζήτηση με την ίδια φράση οδηγεί σε άλλα βίντεο ίδιου περιεχομένου (εδώ, εδώ κι εδώ) που δείχνουν τη διαδικασία συγκομιδής με τρακτέρ και παρόμοια μηχανήματα που εκτοξεύουν σύννεφα σκόνης και χώματος.

Επιπροσθέτως, το βίντεο του ισχυρισμού έχει αρκετά χαμηλή ποιότητα και το έδαφος φαίνεται θολωμένο, κρύβοντας τα άχυρα και τα χόρτα που υπήρχαν τριγύρω, όπως είδαμε στο αυθεντικό βίντεο. 

Ο μετεωρολόγος Michael Eichmann από τη Meteonews AG, μια ιδιωτική ελβετική μετεωρολογική υπηρεσία με έδρα τη Ζυρίχη, μιλώντας σε κατάρριψη του 20 Minutes για το εξεταζόμενο βίντεο, εξήγησε για το φαινόμενο της αφρικανικής σκόνης στην Ευρώπη:

«Η πρώτη προϋπόθεση γι’ αυτό είναι μια καταιγίδα που αναδεύει την άμμο και τη σκόνη στην έρημο. Και εδώ μιλάμε για τόνους υλικού, όχι για μερικά κιλά που πετάνε τα γεωργικά μηχανήματα. Χρειαζόμαστε επίσης ανέμους σε υψόμετρο περίπου πέντε έως εννέα χιλιομέτρων που προέρχονται από νοτιοδυτική κατεύθυνση και μεταφέρουν τη σκόνη προς την Ευρώπη. Τα βαρύτερα σωματίδια θα έπεφταν γρήγορα πίσω στη γη. Τελικά είναι πραγματικά μόνο η πολύ λεπτή σκόνη που φτάνει πραγματικά σε εμάς και στη συνέχεια μεταφέρεται πίσω στη γη από τη βροχή. Το βλέπουμε επίσης στα αυτοκίνητα, στα ρούχα ή στο μπαλκόνι. Αυτό συμβαίνει εδώ και πολύ καιρό. Και η σκόνη δεν μεταφέρεται μόνο στην Ευρώπη. Υπάρχουν θεωρίες ότι ο Αμαζόνιος είναι τόσο εύφορος, μεταξύ άλλων, επειδή σημαντικά μέταλλα μεταφέρονται εκεί με τη σκόνη της Σαχάρας». 

Το φαινόμενο της αφρικανικής σκόνης στην Ελλάδα και την Ευρώπη

Η αφρικανική σκόνη που έχει φτάσει στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Ευρώπης από την Αφρική, είναι ένα φυσικό μετεωρολογικό φαινόμενο που έχει αναφερθεί από την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία παρακολούθησης της ατμόσφαιρας, Copernicus.

Σύμφωνα με το BBC, το φαινόμενο αυτό προκλήθηκε πρόσφατα στην Ανατολική Μεσόγειο από μια περιοχή χαμηλής πίεσης πάνω από τη Λιβύη που έφερε ισχυρούς νότιους ανέμους, παρασύροντας υψηλές συγκεντρώσεις σκόνης και άμμου από τη Βόρεια Αφρική στην Ελλάδα.

Ο Vincent Guidard, ερευνητής στο Météo-France, εξήγησε στο AFP πως τα σύννεφα σκόνης της ερήμου (όπως αυτό της σκόνης της Σαχάρας που διέσχισε μέρος της Ευρώπης τον Απρίλιο) εμφανίζονται όταν «σε μεγάλες εκτάσεις, κόκκοι άμμου ανασηκώνονται από μέτριους έως ισχυρούς ανέμους, που συχνά συνδέονται με καταιγίδες. Καθώς πέφτουν, θρυμματίζονται και δημιουργούν αυτή τη σκόνη η οποία έπειτα ανυψώνεται ψηλότερα στην ατμόσφαιρα, αρκετά χιλιόμετρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας». Αυτά τα σύννεφα σκόνης είναι επομένως φυσικά και επαναλαμβανόμενα φαινόμενα, επεσήμανε ο κ. Guidard. 

Μέσω ενός εργαλείου απεικόνισης του ευρωπαϊκού οργανισμού για την εκμετάλλευση των μετεωρολογικών δορυφόρων (Eumetsat) μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την πορεία της σκόνης (με το έντονο ροζ χρώμα). 

Όπως δήλωσε στο CNN Greece η καθηγήτρια του Τμήματος Φυσικής του ΕΚΠΑ και Διευθύντρια του Τομέα Φυσικής-Περιβάλλοντος-Μετεωρολογίας, Έλενα Φλόκα:

«Φέτος είναι μια χρονιά που το φαινόμενο έχει αυξημένη συχνότητα σε σύγκριση με παλαιότερα. Το παράδοξο, όμως, είναι ότι τη χρονιά αυτή ξεκίνησε πολύ νωρίς, από τον Μάρτιο, ενώ συνήθως αναμένεται τον Απρίλιο, όπου και φτάνει στο αποκορύφωμά της».

Σχετικά με τον τρόπο που έρχεται η σκόνη στην Ελλάδα, υπογράμμισε:

«Έχει να κάνει με την ατμοσφαιρική κυκλοφορία, που αυτή την περίοδο ευνοεί τη μετακίνηση κυκλωνικών συστημάτων, που λέγονται σαχαριανές υφέσεις από την περιοχή της βόρειας Αφρικής και συγκεκριμένα από την περιοχή του Άτλαντα. Οι σαχαριανές υφέσεις που μετακινούνται προς τη δική μας περιοχή έχουν μεγάλη συχνότητα σε σύγκριση με άλλες υφέσεις που δημιουργούνται ή μετακινούνται από άλλες περιοχές, φτάνοντας σε ποσοστό 30%-40% την περίοδο της άνοιξης».

Αντίστοιχα, ο διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Δρ. Κωνσταντίνος Λαγουβάρδος, μιλώντας στο Athens Voice, εξήγησε:

«Για να καταλάβει και ο κόσμος, χρειάζεται η δράση δύο παραγόντων για να έχουμε αυτό το αποτέλεσμα. Πρωτίστως, να σηκωθεί η άμμος και δευτερευόντως να μεταφερθεί. Αλλιώς όποτε είχαμε νοτιάδες θα είχαμε σκόνη. Η μεταφορά της σκόνης τώρα είναι κάτι το οποίο καθορίζεται πάντα από τα κύματα αέρα. Ο τρόπος που θα μεταφερθεί και το σημείο που θα καταλήξει ποικίλλουν. Τις περισσότερες φορές δεν περνάει καν τη Μεσόγειο και καταλήγει στον Ατλαντικό. Άλλες φορές “σκορπίζεται”, και ποσότητες φτάνουν στην Ιταλία, την Ελλάδα, την Ισπανία. Ο τρόπος μεταφοράς αυτή τη δεδομένη φορά ήταν τέτοιος που οδήγησε τόσο μεγάλη ποσότητα στη χώρα μας. Να εξηγήσουμε, ακόμα, πως όταν η σκόνη συγκεντρώνεται σε μεγάλες ποσότητες, τότε έχουμε είτε ξηρή εναπόθεση είτε υγρή εναπόθεση. Η ξηρή εναπόθεση είναι όταν η σκόνη “κάθεται” και την εντοπίζουμε σε επιφάνειες, όπως τα αυτοκίνητα. Η δε υγρή εναπόθεση μεταφράζεται στην κοινή λασποβροχή. Αυτή τη φορά είχαμε ξηρή εναπόθεση. Όταν είναι χαμηλή η συγκέντρωση σκόνης, τότε περιορίζεται σε ένα απλά πιο θολό τοπίο στην ατμόσφαιρα».

Μάλιστα, το Υπουργείο Υγείας εξέδωσε δελτίο Τύπου, κάνοντας συστάσεις για την προστασία της δημόσιας υγείας και των ευπαθών ομάδων, όπως έπραξε και η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία.

Τέλος, στο παρελθόν έχουμε καταρρίψει ψευδείς και συνωμοσιολογικούς ισχυρισμούς σχετικά με αεροψεκασμούς (εδώ, εδώ, εδώ κι εδώ).

Συμπέρασμα 

Ο ισχυρισμός είναι ψευδής και εντάσσεται στο φάσμα της συνωμοσιολογίας. Το βίντεο αποτελεί κομμένο κλιπ από παλαιότερο βίντεο σε κανάλι αγροτικού περιεχομένου στα πορτογαλικά. 

Στο εξεταζόμενο βίντεο απεικονίζεται μια γεωργική διαδικασία συγκομιδής σπόρων για ζωοτροφές στη Βραζιλία, η οποία δεν σχετίζεται με το φυσικό φαινόμενο που έφερε σκόνη από την Αφρική στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Το φαινόμενο αυτό έχει εξηγηθεί επιστημονικά πως προέρχεται από τους δυνατούς ανέμους και τη φύση, χωρίς ανθρώπινη παρεμβολή.